Olımpıadaǵa qatysýdy kózdegen avstralıalyq naıza laqtyrýshynyń jeligip júrip basyn báıgege tikkeni, syıly adamdardyń birine naıza qadaǵany, ol áreketi úshin jazalanǵany, aqyrynda poshta jáshigi arqyly qashyp shyqqany kimdi de bolsa qyzyqtyrary sózsiz.

Osynsha san qıly ári qyzyq taǵdyrdyń ıesi – Redjı Spırs. Ol jeńil atletıkada edáýir abyroıy bar sportshy edi. Tek... tek 1964 jyly Tokıoda ótken jazǵy Olımpıada oıyndaryna qatysý úshin irikteý kezeńderinen óte almady. Aýyr jaraqaty osylaısha onyń jolyn kese jazdady.

Jaraqattan aıyǵyp, qaıta qalpyna kelý úshin ol úıine qyzy men áıelin tastap, Ulybrıtanıaǵa ketedi. Jattyǵýdan bos ýaqytyn tekke ótkizbes úshin ári arly-berli júrip turýǵa, tamaq ishýge qajetti qarajatyn tabý maqsatynda ol áýejaıǵa júkshi bolyp jumysqa ornalasady. Buralań taǵdyr joly sportshyny osy tusta taǵy bir synap kórýdi jón kórgen. Onyń qaltasyndaǵy tapqan tabysy, búkil qujaty jumys kezinde qoldy bolady. Shetten kelgen kirmeniń janaıqaıyn tyńdar qulaq tabylmaǵan soń, Spırs te sorasyn aǵyza berýdi doǵardy. Bir ǵana jol bar. Ol - qalaı da bul jaqtan shyǵyp ketý.

Asyǵýynyń sebebi

Qujatsyz shetel azamatyn ushaqqa nemese poıyzǵa mingizbek túgili abaqtyǵa jaýyp tastaıdy. Endi qaıtpek kerek? Spırs oılana bastady. Esine tústi. Qol shapalaqtap orynynan atyp tura jazdap baryp, sabasyna áreń tústi.

Qyzynyń týǵan kúni jaqyndap keledi. Al naıza qadaýshy áke qyzynyń ómirge kelgen kúninde onyń janynda bolýǵa ýáde bergen. Ákelik jaýapkershiligine beriktigi sonshalyq, Spırs quıtyrqy amalyn iske asyrýdy kózdedi.

Ol júk tasyp júrgende jan-janýarlardy poshtamen qalaı jiberip jatqanyn talaı kórgen. Nege synap kórmeske, adamnyń maqulyqtan qaı jeri kem? Mine, osy suraq naıza qadaýshynyń sanasyna naızadaı qadalyp jatty.

Bul aımaqta onyń bar seneri, dosy – Londonda turatyn Don MakSorlı. Oıyndaǵy quıtyrqy tásilin osy dosyna juqalap jetkizip kórip edi. Ol qos qolyn kótere kelisti. Ekeýi oılasyp aldy-daǵy aǵashtan jáshik jasaýǵa kirisip ketti.

Bul jáshik Redjı úshin qutqarýshy jáshik ne tabyty bolatyn dúnıe edi. Eki qajettiliktiń de shyndyqqa aınalý múmkindigi birdeı.

Jáshik jasalmas buryn Spırs tiri júkterdiń maksımaldy kólemin bildi. 1,5h0,9h0,75 degen kólemdegi jáshik Redjıge birshama tar bolǵanymen, amaldaýǵa bolatyn edi. Jáshik ishinde Spırs shamamen ananyń qursaǵyndaǵydaı keıipte jatqan.

Qolaıly bolýy úshin jáshik ishine jumsaq kórpe tastaldy. Jáshiktiń ishine yńǵaılylyq úshin jip tutqalar jasaldy. Sonymen birge, sý quıylǵan jáne quıylmaǵan bótelkeler, koserviler salyndy. Bos bótelke ájethana rólin atqarmaq.

Al kettik, shap jáshigim!

Áýe jolynda alyp jáshikti tasymaldaý qymbat eken. sol úshin dostar qýlyqqa basty. Jáshiktegi taýardy avstralıalyq aıaq kıim zaýytyna jiberilgen syr (kraska) dep jazyp, tasymal qunyn kompanıa tóleıtindeı etedi. Al shyn mánisinde Avstralıada da, álemde de ondaı aıaq kıim zaýyty jumys jasamaıtyn.

Ózderi álgi jáshikti "Qutqarý jáshigi" dep atady. Qutqarý jáshiginiń ınstrýksıasy óte keremet jasalǵan. Aldynan da, artynan da ashylady. Eń keremeti – álgi bos bótelkeni "ishindegisimen" birge tastaıtyn tesik te oılastyrylǵan.

"Men London men Parıj arasynda jáshikten shyqtym, óıtkeni, dáretanaǵa barǵym keldi", - dep jazady Spırs óziniń memýarlyq týyndysynda.

"Buǵan deıin men bótelkege dáret syndyryp, shyqqan kezde ony jáshiktiń ústine qoıa salǵanmyn. Syrtqa shyǵyp, uıyp qalǵan deneme qan júgirtip, kerilip-sozylyp turǵanymda ushaq tómen qaraı quldılaı jónelldi. Dalbasalap jáshikke kiremin dep júrgende álgi jartylaı bos bótelkemdi umytyp ketippin", - deıdi Redjı ótken shaǵyn eske alyp.

"Tosynsyıdy" áýejaıdyń júkshileri baıqap qalady. Baǵyna qaraı, olar ózge nárseden kúdiktenbeı, muny brıtanıalyq áriptesteriniń qaljyńy dep túsindi. Jaı ǵana boqtaǵany bolmasa...

Bombeıde de Spırske ońaı soqpady. Ushaqtan ushaqqa aýysý kezinde onyń jáshigin kótergen kran bas jaǵy qaraǵan tusymen jerge soǵa saldy. Redjı esin joǵaltyp alǵan edi. Ajal shirkin kóleńkeden syǵalap turyp, bul paqyr úıine jetsinshi degendeı burylyp ketti, abyroı bolǵanda. Al kran qasarysqan kúıi ony kóterip, kún shyjyp turǵanda tuldyr kóleńkesi joq alańqaıǵa qoıa saldy.

Basy soǵylǵannan keıin Redjı ýaqytty da, jerdi de shamalaýdan qaldy. Otanyna jetkenin tek júkshiniń boqtaǵan tilinen bildi. Al jáshik turǵan jer, jáshikten Redjıdiń shyqqan jeri – shekaralyq qoıma bolyp shyqty. Bul – Perta qalasy edi.

Spırs jáshikten shyǵyp boı jazǵanda kózi janyndaǵy birneshe qorap syraǵa tústi. Ol ómirinde spırtti dúnıeni iship kórmegen-di. Biraq bul joly adam aıtsa nanǵysyz saparyn toılaý úshin iship kórdi, birnesheýin rúkzagyndaǵy bos oryndarǵa salyp aldy. Endigi maqsat – áýejaıdan shyǵý.

Jan-jaǵyna jaltaqtaı kóz salǵan Redjı qoıma ishinde birtalaı qural bar ekenin ańǵardy. Sóıtti de kóshe jaqqa qarap turǵan dýaldy tese bastady. Tenrezeniń tómengi tusyn birtalaı ýaqyt shuqylaǵan naıza qadaýshy aqyry degenine jetti. Ózi sıatyndaı sańylaý jasap, kóshege atyp shyqty. Bitti! Bul bostandyqta! Aıqaılap qýanǵysy keldi. Biraq óziniń eńseli ushaqtan trappen túspegenin esine alyp, bul raıynan jedel qaıtty.

Kóshede qol kótergen jolaýshyǵa alǵash kezdesken kólik-aq ony qalaǵa deıin alyp ketýge kelisti. Júrgizýshini syramen syılaǵan Redjı

Rúkzaktaǵy kıimderin aýystyryp kıgen Redjıge Adelaıdaǵa jetý qıynǵa soqqan joq. Jolshybaılatyp júrip, óz qalasyna jetti. Eń basty maqsaty júzege asty. Ol qyzynyń týǵan kúnine ýaqytyl úlgerip keldi.

Alǵashynda áıeli onyń aıtqan sózderine senbeı qoıǵan. Al Spırstiń ózi tańǵajaıyp sapary osymen támám, endi tynysh ómir súrem dep oılaǵan. Tek... tek Djon MakSorlı baıǵus jasaǵan tirligi ishine syımaı, kúlli jýrnalıserge aqparatty taratyp jiberipti. Taratqanda qandaı?! Aldyn ala jasaǵan josparlarynyń bárin tarqata aıtyp bergen. Al jýrnalıser mundaı eksklúzıvti suhbatty qur qaldyrsyn ba?!

Osylaısha, Spırs úıinde shalqaıyp jatyp, ataqty adamǵa aınalyp shyǵa keldi. Al muny bilgen áýejaı basshylyǵy tasymal qunyn Spırsten alýdy qajetsiz dep sanady.

Joly bolǵan naıza qadaýshy osydan keıin sportqa qaıta oralmady. Álgi quryǵyr ataǵy onyń keńsede jumys nemese alańda jattyǵý jasaýyna kedergi bolyp turyp aldy. Redjı esirtki tasymaldaýshyǵa aınaldy.

Narkokýrer

1981 jyly onyń Adelaıda qalasynda júrýge jaı ǵana múmkindigi qalmady. Amalsyzdan qashýǵa týra keldi. Araǵa úsh jyl salyp, ol 1984 jyly Shrı-Lankada ustaldy. Ustalǵan ýaǵynda sot Redjıdi ólim jazasyna kesken. Biraq ol qarsy shaǵym berip, shaǵymy sotta jeńiske jetti. Sóıtip, sot sheshimimen óz eline jetkizilip, sonda bes jyl túrmede jatty.

Qyzyqtyrady...

Myna nárse áke tárbıesiniń otbasydaǵy róliniń asa mańyzdy ekenin aıqyndaı túsedi. kishkentaıynan sportqa qyzyǵyp, ákesine jabysa júrip júgiretin Redjıdiń qyzy 2011 jyly esirtki ónimderin saýdalaý maqsatynda tasymaldaýǵa umtyldy dep aıyptalyp, alty jylǵa túrmege kesildi.

Al Redjı bolsa, 2014 jyly MakSorlı ekeýiniń avtorlyǵymen "Qoraptan shyqqan kontrabandıst-chempıonnyń sharyqtaýy men quldyraýy" degen kitapty jaryqqa shyǵardy.

Fotogalereıa

Aýdarǵan: Ádilet Mádenıet