Bizde aýyl sharýashylyǵy isin jandandyrý maqsatynda nesıe alyp, ony ýaqtyly tóleı almaǵan aýyl sharýashylyǵy kooperatıvteriniń paıyzdyq kórsetkishi 86 paıyzǵa deıin jetipti. Bul kórsetkishke alańdap otyrǵan mamandar aýyldy nesıelendirý isin bir júıege beıimdeý qajettigin alǵa tartýda. Endeshe aýylǵa nesıe aparý isin qalaı tereńdetý kerek? Aýyldaǵy aǵaıynnyń nesibesin arttyrý úshin bolashaqta ne istelinýi qajet?

Jalpy, aýylǵa arzan nesıe aparý maqsatynda mamandar tarapynan da, sheneýnikter pikirimen de buǵan deıin birneshe usynystar aıtyldy. Qaısybir sarapshylarmyz aýylǵa saýatty nesıe júıesin aparý úshin arnaıy salalyq bankter jumysyn tetikke qosýdy usyndy. Desek te, bizde osy ýaqytqa ár salany qarjymen qamtıtyn salalyq bankter qurý júıesi de ázirge iske asyrylmady.

Eger agro sektorǵa qatysty naq qazirgi kúıip turǵan másele retinde resmı derekterge júginsek, jer kútiminiń joqtyǵyna baılanysty elimiz boıynsha jaıylymdyq jerdiń 65 paıyzy, egistik jerdiń 62 paıyzy jaramsyz bolyp qalǵan. Sondaı-aq mal azyǵyn daıyndaıtyn tehnıkalardyń 80 paıyzy iske jaramsyz kúıge túsken. Mamandar «aldaǵy ýaqytta agro-nesıe saıasaty osy bir tyǵyryqtan qutqara ma» dep te úmittenip otyr, Sonymen, mal basyn, mal azyǵyn daıyndaý tehnıkasyn nesıege berýden biz utamyz ba, álde  utylamyz ba ?

Utatyn tusymyz...

Bul rette ekonomıs-ǵalym, «Agro konsaltıńtik ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory Ǵalıjan MÁDIEV myrza bylaı deıdi:

– Árıne, naq qazir ózderi qıyndyq kórip, otyrǵan aýyldaǵy  halyq úshin nesıege mal basyn alý qorqynyshty bolyp kórinýi múmkin. Biraq bul ádistiń ózindik paıdaly tustary bar. Negizinde, órkenıetti elderdiń, sonyń ishinde Germanıa, Avstrıa, Avstralıa elderiniń fermerleri bul úrdisti jaqsy meńgergen. Máselen, Avstralıada asyltuqymdy mal basyn nesıege berý úrdisi keń damyǵan. Olarda maldy nesıege berýdiń paıyzdyq kórsetkishi 4-5 paıyzdy quraıdy. Menińshe, biz osy nesıege mal berýdi saýatty túrde júzege asyra alsaq, aýyldaǵy sharýalardyń jaýapkershiligin arttyrar edik. Qazir otandyq ekonomıserdiń deni «kezinde jekeshelendirý tusynda sharýanyń aldyna mal salǵanda, «mine, saǵan eki qoı berdim. Bul eki qoıdy kelesi jyly tórteý etesiń» dep mindet júkteýimiz kerek edi» deıdi. Nesıege mal berý de osy ispetti. Mal basynyń nesıege alynǵanyn eskergen kez kelgen sharýa qaryzyn óteý úshin maldy kóbeıtýdi kózdeıdi. Budan utatyn tusymyzdyń bir joly – osy. Ekinshiden, menińshe, sharýalarǵa tek mal ǵana emes, jańa tehnıka da tómen paıyzben nesıege berilýi kerek. Sondaı-aq aýyldy jerlerde jerdi nesıege berý júıesin engizgen jón. Jerdi óndiristik maqsatta paıdalaný úshin nesıe júıesin engizsek, jón bolar edi. Qalaı desek te, naq qazirgi daǵdarys jaǵdaıynda aýylǵa nesıe júıesi kerek. Óıtkeni qazirde qarjy tapshylyǵy bar.. Demek, nesıe kerek bolyp tur. Sondyqtan muny qoldaǵan jón, – deıdi.

Sóıtip, nesıe týrasyndaǵy qaısybir mamandardyń pikiri osyndaı. Alaıda bank sektorynyń mamany, ekonomıs-sarapshy Ilıas ISAEV: «Nesıege mal berýdiń burys tustary bar ekenin jasyrmaýymyz qajet», – deıdi.

Utylatyn tusymyz

Sharýalarǵa qaryzǵa mal berý týrasynda utylatyn tusymyz jaıly Ilıas ISAEV tómendegideı oı órbitti:

«Eger biz sharýalarǵa nesıege mal beretin bolsaq, onda olardyń moınyna taǵy bir qamyt kıgizgenimiz bolady. Bul jerde bir eskeretini, sharýalardyń qolynda qazir túk joq. Al endi nesıege mal beretin bolsaq, olar muny óteı ala ma? Eger óteı almaıtyn bolsa, mundaı táýekelge barý bank úshin de, Úkimet úshin de tıimsiz emes pe? Mundaı úrdisti qolǵa alý arqyly biz onsyz da turalap turǵan ekinshi deńgeıli bankterdiń ahýalyn tómendetip jibermeımiz be? Mine, birinshi kezekte osy máselelerdi oılastyrý kerek tárizdi. Menińshe, aýyl sharýashylyǵy salasyn paıyzdyń tuzaǵyna salyp qoıý múlde durys emes. Bizde osy ýaqytqa deıin aýyldaǵy kásipker sharýalarǵa 13 paıyzdyq nesıe berilip keldi. Bul – qyp-qyzyl qanaý ǵoı. Eger biz aýylǵa janymyz ashysa, aldymen osy 13 paıyzdyq nesıe kólemin 1 paıyzǵa túsirip alaıyq. Sodan keıin baryp malynan aıyrylǵandarǵa arnaıy nesıesiz járdemaqy bólinýi kerek. Bolmasa, biz aýyl sharýashylyǵyn turalatyp alamyz».

Sonymen, sharýalarǵa nesıege mal berý týrasynda biz tildesken mamandar pikiri osylaı órbidi. Jalpy, derekterge júginsek, bizdiń elimizge taýarlyq nesıe júıesiniń engenine 10 jyldan asty. Negizinde, osy nesıe jobasynyń avtory bangladeshtik Muhammed Iýnýs bul jobanyń kedeıshilik kórsetkishin tómendetip, kásipkerlikti damytatynyna úlken senim artypty. Tipti nesıe júıesin saýatty meńgergen damýshy elderdiń birazy «Nesıe – qarjylyq jaǵdaıyńdy túzeýge bir qadam jaqyndaý. Qor jınaýǵa berilgen múmkindik» degen túsinikpen kún keshedi. Áıtse de halyqaralyq naryqta joǵary baǵalanyp, halyqty «kedeıshilikten qutqarady» degen nesıege kelgende, bizdiń ebimiz joq. Bul rette otandyq mamandar máseleniń bulaı qalyptasýy qazaqtyń sharýaǵa qyrsyzdyǵynan emes, áý basta nesıe júıesiniń irgetasy saýatty qurylmaǵandyqtan ekendigin alǵa tartady...

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy