Tarıhta «Torǵaı isi» degen ataýmen  qalǵan bir basylyp, bir kóterilip uzyn sonar úsh jyldan astam tergeý, tekserý sońynan sotqa ulasqan is bastaldy. Aqıqatyn aıtsaq, bul ashtyq alqymnan alǵanda el jaıy dep jany aýyryp, halyqty kómekke jumyldyryp, el aralap jylýǵa mal jınap, «qaıtsem kómegim tıedi» degen nıette bolǵan jany taza ultjandy azamattardyń J.Aımaýytovtyń, M.Dýlatovtyń  jáne t.b. jigerin qum qyldy. Qanshama jasaǵan eńbekteri esh ketkendeı boldy.

1923 jyly Ortalyq komıtettiń jáne oblystyq partıa komıtetiniń uıymdastyrýmen mal taratýǵa tikeleı qatysqan Torǵaı ýeziniń qyzmetkerleri Ahmetsapa Júsipov (Iýsýpov), Shaıqy Quljanov, İlıas Báımenov, Qazgeldi Qarpyqov, Rústem Ábdiǵaparovtardyń isi qaralyp, aıyptaldy [19]. Tekserý, tergeýde A.Júsipovtyń alashordashyl M.Dýlatovtyń bajasy, al, Rústem Ábdiǵaparovtyń el ishinde Amangeldi Imanovty óltirýge qatysy bar dep aıyptalyp, keıin qyzyldar qolynan qaza bolǵan Ábdiǵapar Janbosynovtyń kenje uly ekendigi, ári Rústemniń alashordashyl A.Baıtursynovqa jaqyndyǵy, týysqandyǵy bar ekendigi aıtyldy. Shynynda, Rústemniń ákesi Ábdiǵapar Janbosynovtyń anasy A.Baıtursynovtyń apasy Alýa edi. Rústem A.Baıtursynovqa qazaqy uǵymmen jıennen týǵan jıenshar. Sonymen qatar, Rústem A.Baıtursynovtyń qyzy Katezge úılendi [20,40; 57; 86 bb].

RSFSR Joǵary sotynyń Qazaq bólimi 1924 jyly 13 maýsymda bul isti taǵy qarap atalǵan azamattardy is boıynsha qylmysty dep sanady [21, 16p.]. Bul is odan ári kelesi jyly taǵy qaralyp J.Aımaýytov, A.Júsipov, Sh.Quljanov, R.Ábdiǵaparov, İ.Báımenov, Q.Qarpyqovty mal úlestirý barysynda qolhat alynbaǵynyn negiz qylyp, ári mal «baılar men ortashalarǵa úlestirildi», Torǵaıdyń jaýapty qyzmeterlerine mal úlestirdi, degendi jeleý qylyp aıypty dep tapty. J.Aımaýytov mal úlestirý isine aralasqan atalǵan torǵaılyq jaýapty qyzmetkerlermen birge Qylmystyq Kodekstiń 110 baby boıynsha aıyptaldy [22, 1-2 pp.]. J.Aımaýytov birneshe ret tergeýge shaqyrylyp, is 1925 jyldyń 3 qazanynda aıaqtaldy.  İs aıaqtalǵannan keıin qosymsha tergeý jumystary júrdi. On eki tomdyq «Torǵaı isi» tolyq bitip, sotqa jiberildi.

1926 jyldyń 13-23 naýryz aralyǵynda Qazaqstannyń astanasy Qyzylorda qalasynda «Torǵaı isi» degen atpen sot ótti. Sotqa tartylǵandar ózderin aıyptaý isimen kelispedi. Tergeýdiń bir jaqty ótkendigin, aıyptaýdyń esh negizsizdigin, aıyptaýshy kýágerler kórsetýleri jala ekendigin aldyn ala málimdedi. J.Aımaýytov sot prosesine kýáger retinde ashtyq jyldaryndaǵy ahýaldy jáne osy isti biletin Halyq Komısarlar Keńesiniń tóraǵasy N.Nurmaqovty, Qazaq memlekettik baspasynan Toqjigitovti, Saýda Halyq Komısarıatynan A.Kenjındi, Akademıalyq Ortalyqtan A.Baıtursynovty, Áleýmettik ister jónindegi Halyq Komısarıatynan Á.Jankeldındi, Halyq Aǵartý Komısarıatynan Lekerovty shaqyrtýdy surady [23]. 

Osy ýaqytta Oqý-aǵartý komısary, «Eńbekshi qazaq» gazetiniń redaktory S.Sádýaqasov azamattyq pozısıasyn kórsetti. Ol ashtyq qyspaqqa alǵan jyldardaǵy qazaq zıalylarynyń jankeshti ult úshin jasaǵan isterin joǵary baǵalady. Sot prosesin únemi qadaǵalap otyrdy. Sot júrip jatqanda Moskvada bolǵan S.Sádýaqasov «Túrmedegi aıyp oryndyǵynda otyrǵan torǵaılyqtardyń isin tolyq aqtaıtyn asa mańyzdy derek mende bar. Men kelgenshe sot isin toqtata turýlaryńyzdy ótinemin» - dep jedelhat joldady [3, 92 b; 24,92-96 pp.].  «Eńbekshi qazaq» gazeti sottyń ótý barysy jóninde 1926 jyldyń 15-26 naýryz aralyǵynda sandarynda habar berip otyrdy. Bastapqy sot otyrystary birinde, qoıylǵan suraqqa J.Aımaýytov «Maldy bólgende komısıanyń basqa músheleri – Quljanuly, Balǵabaıulynyń kórsetýimen aýyldyq, bolystyq ókilderdiń qolyna bermek orderdi men jazyp turdym. Jeke adamdarǵa qyzmetkerlerge mal bergende komısıanyń uıǵarǵan adamdaryna ǵana berdim. Maldyń durys bólinýine, muqtajdarǵa, ashtarǵa bólinýine kóńil bóldim» - dep ornyqty jaýap berdi[25].

  Sonymen qatar, bul sot prosesiniń saıası astary bolǵany da aqıqat. Ashtyqta abyroı bedel jınaıyn dep emes, el janashyry bolyp belsene kómek kórsetken keshegi alashordashylardy, olardyń kórnekti ókili J.Aımaýytovty súrindirýdiń bir múmkindigi týǵan edi. Sebebi, ashtyq jyldary keńestik ókimet emes, halyqqa alashordashylardyń jaqyn bolyp, olardyń muńyn joqtap, ashtyq alqymnan alǵanda jankeshtilikpen qyzmet etkeni anyq edi.

J.Aımaýytovqa «Toǵyz myń maldyń basqa jaqqa aparylmaı, Torǵaıǵa ákelingen sebebi ne? Torǵaı ýezi azamattarymen buryn tanys pa edińiz? Torǵaıdyń Semeı jaqta júrgen azamattarynyń ishinde tanysyńyz bar ma? – dep qoıǵan suraqtardyń mánine nazar aýdarsaq, Torǵaı alashordashylarymen baılanysyńyz bar-aý, áıtpese osynshama mal nege Torǵaıǵa ákelindi? degen jymysqy astar jatqany da aıqyn edi.

J.Aımaýytov saqtyqpen, ári dáleldi túrde, «basqa ashyqqan elge aparýǵa óte alys bolǵandyqtan, ashyqqan eldiń jaqyny Torǵaıǵa ákelindi. Torǵaı azamattarymen buryn tanystyǵym joq. Semeı jaqta júrgen M.Dýlatulymen tanys edim. M.Dýlatov Semeıde gýbsottyń múshesi. Jylý maldy birge jınasty, - dep jaýap berdi.

OGPÝ tergeýshileriniń 1. Maldy ashtarǵa taratyp beretin komısıanyń múshelegine qasaqana kirip, «Alashorda» Úkimetiniń týystaryna zańsyz úles berdi. Kedeılerdi úlesten qaqty. 2. Úlestirilgen maldy kim alǵany týraly qolhat almady. 3. Úshinshi óz betinshe baqtashylarǵa mal úlestirgen, - dep [3, 96 b.] taqqan aıyptaryna óziniń aqtyq sózinde dáleldi, bultartpas jaýap qaıtardy.

Qazaqtyń ǵasyrlar boıy qalyptasqan dástúrli qarym qatynasy men zańdy saqtaý tártibin baılanystyra kelip, sol kezdegi jaǵdaı men ash adamdardyń kóńil kúıin sıpattap shynaıy tazalyqpen sóılegen sózi tyńdaýshylarǵa erekshe áser etip, tebirentti. Júsipbektiń adaldyǵy men izgiligine degen senim týdyrdy. J.Aımaýytov «...Bul iske, menińshe keıbireýler zań júzinen qarap, bireýler surqıalyq kózben qurǵaq sózge salynyp jatyrǵan kórinedi. Bul maldyń jınalý retine kelsek, qazaq arasynda jınalǵan mal – qazaq ádetimen jınaldy, sondyqtan bólý de qazaqshylyq retimen boldy. Al endi maldyń bólinýi týraly narazylyq – kórineý túrde, rý retimen, eski ádetten shyqty. Torǵaı eline 4 000 mal kelgende kókten túskendeı boldy. Mal adamnyń etine jaqyn bolǵandyqtan da olar óte qýanyp tik kóterile daıarlandy. Maldyń basyna barǵan kezde adam, halyq malǵa qaptap ketken edi. Ashtarǵa maldy ber bastaǵanda halyqtyń qyzyǵýy, alqymnan alýy solaısha kúsheıe bastady. Bir jaǵynan – ashtardyń tizimin alyp jatsaq, ekinshi jaǵynan – mal ber dep jaǵadan alyp jatty.

Jalpy qazaqtyń bul týraly ádetin alsaq: 8000 maldy úlestirip alý túgil, 8 kez sısany janjalsyz úlesken emes. ...Sondyqtan bul iske daý shyqpaıdy deýge bolmaıdy.

...Meni: «Nege komısıaǵa kirdiń?» dep aıyptaıdy. Munyń qısyny joq. Sebebi, ala jazdaı beınettenip kelip, komısıaǵa kirmeı, maldyń qalaı bólingenin bilmeı ketýim durys pa edi? Árıne durys emes. ...Al endi eki juma baqqan 74 malshyǵa – 74 qara, malshylardyń tamaǵy, kıisi dep – 30 shamaly qara berilgen. 2-shi (ret aıdap ákelingen) maldan mende ondaı shyǵyn bolǵan joq.

Al endi: azamattarǵa mal berdi (úlestirdi), - degeni týraly. Men maldy kedeılerge berý jolynda boldym. Mysaly, Orynborda jatqan Jangeldınge 15 qara ber – degem joq. Solardyń kedeı ash-aryq  týystaryna beredi dep sengenmin.

Men Torǵaı oıazynyń partıa qumarlyǵyn, aqsaqaldar dáýiri ketpegen el ekendigin gazette de jazǵanmyn. Sondyqtan da ýákil saılaýyn sol elderdiń óz ortasyna jibergen kúnde de, (olar) bizge durys ýákilderin saılap bermes edi. Sondyqtan biz senimdi (adamdy), Torǵaıdyń jaýapker qyzmetkerleriniń aldynda saılatýdy maqul kórdik. Sondyqtan qalady, aýotkom aldynda saılady – dep aıyptaý qate.

...Al endi osy tárizdes isten saıası astar shyǵarýdy oılaıtyndar bar kórinedi. Biraq ony joǵarda aıtqan Torǵaı elinen shyǵarýǵa bola ma? Sebebi Torǵaı eliniń bolshevıgi de, Alashy da jýan, atqy mingenderi – oqyǵandar. ...Mine osydan saıasat shyǵa ma?

Qaǵaz (qolhat) almady desedi. Ol úshin bul istiń qandaı ýaqytta bolǵanyn eske alý kerek. Bul at ústinde  bolǵan is, talmaý ýaqytta bolǵan is – dep ashyǵyn, ádilin aıtty [26, 208-212 bb; 3,96-98 bb.].

J.Aımaýytov sóziniń máni men maǵynasy ashyq sot májilisine qatysqandarǵa qazaqy uǵymmen túsinikti boldy. «Qazaq ejelden qaryz berip qaryz alady ...Sonda ol birinen biri esh ýaqtytta qolhat almaıdy, eshbir protokol jasamaıdy. Bárin aýyzsha sózben júrgizedi. Bul ábden ádet bolyp ketken. Ashtarǵa járdem úlestirgen kezde meniń boıymda da, oıymda da osy zań kúshti boldy. Men atam qazaqtyń osy zańyn ustandym. Ashtarǵa ne bersem de, qolhat almadym. Hat bilmeıtin, ashtan kózi qaraıyp, óleıin dep otyrǵan adamnan qolhat suraýdy qolaısyz kórdim» degendi aıtty [16, 203-204 bb].

Sóziniń sońynda J.Aımaýytov: «Basqa tabar elim joq. Óz elimniń ortasynda qurban bolyp ketsem armanym joq. El zańyna baǵynbaýǵa bolmaıdy. Eger halqymnyń zań, ǵurpy meni aıypty dese amalym ne? – dep sózin bitirdi [26, 212 b.].

J.Aımaýytovtyń sózi neǵurlym senimdi, baıypty, salmaqty shyqqandyǵy sondaı sot májilisine qatysqandardan qoldaý tapty. Osy istegi basty aıypker J.Aımaýytov sotta aqtalyp shyqty. Al, 1926 jyly 24-naýryzda sot iske qatysty torǵaılyq qyzmetkerler komýnıs I.Báımenov pen partıada joq Q.Qarpyqovty 1 jyl 6 aıǵa, A.Júsipov pen Sh.Quljanovty 2 jylǵa bas bostandyqtarynan aıyrdy. Bıliktegi ultjandy qazaq zıalylary ashtyq jyldaryndaǵy J.Aımaýytovtyń atqarǵan isiniń durys ekendigin bilgenimen, ishteı qoldaǵandarymen keshegi alashordashyldy ashyq qoldaı almady. Biraq ta, S.Sádýaqasovtyń, J.Myńbaevtyń tikeleı yqpalymen Qazaq Ortalyq Komıteti aralasýymen osy jyldyń 26-sáýirinde keshirim jasalyndy [27, 72 p.].

S.Sádýaqasovtyń yqpalymen dep otyrǵanymyz, muny O.Isaevtyń sot prosesin baıandap F.I.Goloshekınge jazǵan hatynan aıqyn ańǵaramyz. O.Isaev Goloshekınge bárin baıandap otyrdy. Sádýaqasovty kinálap, bir jaǵynan tisin batyryp Sádýaqasovtyń ne aıtqanynyń, J.Aımaýytovty qalaı qorǵaǵanyn málimdedi. Sádýaqasovtyń « ...sotta kýá retinde ne qoǵamdyq qorǵaýshy retinde sóıleýge ruhsat berińizder, qazaqtyń qalamgerleriniń biri retinde olardy qorǵaýǵa tıispin» degenin, M.Dýlatovtyń «Eńbekshi qazaqqa» J.Aımaýytovty jáne Torǵaı qyzmetkerlerin qorǵap jazǵan maqalasyn jarıalaýǵa kelisim bermegeninde S.Sádýaqasovtyń jarıalatqanyn da baıandady. S.Sádýaqasovtyń Aımaýytovty «qazaqtyń Veresaevi, Alekseı Tolstoıy, ol «Internasıonaldy», «Jas gvardıany» aýdardy degenin, sondaı-aq «bul sot prosesi – «Alashordanyń» ústinen júrgizilgen sot, odan basqa eshteme emes, sondyqtan da sottyń quramy ... ol deńgeıden (Alashordadan, alashordashylardan – Q.D.) tómen» degenin de qaldyrmaı jetkizdi [24, l.92-96]. Goloshekınge jazǵan osy hatynda «Sádýaqasov joldastyń alashordashylarmen arasyndaǵy jigi ajyramaǵan. ...Alashordashylar osy sotta óziniń azýyn kórsetti, Sádýaqasovty paıdalana otyryp, partıa men ókimetke yqpal etýge tyrysty» - dep Smaǵuldy alashordashylarǵa qosaqtady. Solardyń baǵytyn astyrtyn júrgizip otyr degendi jetkizdi. Onsyz da ultjandy qazaq zıalylaryn unatpaıtyn Goloshekındi S.Sádýaqasovqa qarsy qoıdy.

Ultjandy S.Sádýaqasov Júsipbekti jáne torǵaılyq azamattardy sottatpaýǵa bar kúshin salǵany anyq. 

RSFSR Joǵary Soty Qazaq bóliminiń anyqtamasynda da Torǵaıdyń jaýapty qyzmetkerleri Alashordanyń kórnekti ókilderi Iýsýpov, Quljanov, Báımenov t.b. amnıstıa bolyp aqtalǵany jazyldy [28, l.89-89 ob].

Osylaı birneshe jylǵa sozylǵan atyshýly «Torǵaı isi aıaqtaldy».

Biraq, osy arada sál sheginis jasasaq, bir kúmán týdyratyn maza bermeı júrgen jaı bar. Ol – shynymen joǵarda aıtylǵan J.Aımaýytovty aıyptaǵan, qaralaǵan maqalany jazǵan Faızolla ıshan ba eken degen suraq. Faızolla ıshan Satybaldyuly Torǵaı elindegi tanymal, din ustaǵan, qarı atanǵan elge syıly kisi. Bul kisiniń dál mundaı pendeshilikke bara qoıýy neǵaıbyl degen de oı keledi. Osy turǵyda, birinshiden oqyǵan, bilimdi, sózine el toqtaǵan adamnyń atyn jamylyp basqa bireý jazýy múmkin. Solaı bolǵannyń ózinde oń solyn jetik biletin Faızolla ıshan gazetke ózi emes ekendigin jazyp teristeý kerek edi. Olaı bolmady. Olaı bolmaǵan soń, ekinshiden, álde bir bizge belgisiz sebeppen májbúrlep jazdyrdy ma eken degen oı týady. Bul arada aıtqymyz kelip otyrǵany keńestik bılik qysym kórsetti me deımiz. Úshinshiden, gazette maqalanyń avtory «Faızýlla Ishanov» dep jazylǵan. Bul kisi óz atynan jazsa Satybaldyuly nemese Satybaldıev bolar edi. Keıin 1928 jyly «ultshyl» atanyp, sottalyp, «Belomor kanal lagerinde aıtalyp, sonda eski dosy, ári naǵashysy M.Dýlatovpen kezdesip birge boldy degen de derek bar. Ahmetti, Mirjaqypty qurmet tutqan, ári teteles naǵashysy Mirjaqyppen kishkentaıynda aralasyp birge ósken, elge syıly adam óz atyna kir juqtyrmasy kerekti. Ashtyqqa ushyraǵan elge Semeı gýbernıasynan kelip jatqan kómektiń syrtynda sol jyldary el ishinde áli de abyroı bedeli joǵary A.Baıtursynov pen M.Dýlatovtyń turǵany da kúmánsiz edi. Ashyqqan el, kelgen kómekten oryndarynan tik turyp ketpese de, ashtyqtan eseńgiregen elge demeý bolatyndyǵyn kózi ashyq, kókiregi oıaý Faızolla ıshannyń bilmeýi múmkin emes edi. J.Aımaýytovtyń mal taratýǵa Torǵaı eline kelgende Faızolla ıshanmen kezdesýi de kádik. Alash zıalylaryn qatty qadirlegen Faızolla ıshannyń J.Aımaýytovtyń Torǵaı eliniń azamattary A.Baıtursynov, M.Dýlatov, A.Birimjanov, Ǵ.Birimjanov, K.Toqtabaev t.b. qatar júrgen úzeńgelisi ekenin ekenin bilgeni de anyq. Osyny bile tura jala jaýyp, maqala jazdy degenge sený qıyn. Biraq, «Eńbekshi qazaq» gazetiniń 1923 jyly №69 sanynda Faızýlla Ishanov dep turǵany da tasqa tańba basqandaı.

Keıin 1937-38 diń zulmatynda sheıit bolǵan A.Baıtursynovtyń qazasyn estigende  qatty qaıǵyryp Faızolla Satybaldyuly:

«...Shynymen bul dúnıeden ótkeniń be,

Qaırylmaı aldy artyńa ketkeniń be?

Ahmet opat boldy degendi estip,

Egilip jylaı berdim, tek dedim de!...

...Baqul bol, qaıran Ahmet aq suńqarym,

Qosh aıtyp rýhyna basyńdy ıdim!» – dep kúńirengeni el esinde [29, 95 b.].

Taǵy da aıtsaq, Mirjaqyptyń qazasyn estigende:

««Mirjaqyp óldi degen sóz,

İshimdi órtep ketti lez...

Dirildep júrek demigip,

Malyndy jasqa eki kóz.

Qasıet tutqan Alashym,

Keńge jaıǵan qulashyn.

Namysty qoldan bermegen,

Qaıran da meniń naǵashym.

Mirjaqyp pen Ahmet

Naqaqtan-naqaq boldy shet

Bir ýaqyttar bolǵanda

Aqtalar ornap ádilet.

Qıanat ketpes toqtaýsyz

Ádil sóz qalmas quptaýsyz.

Kúnderdiń kúni bolǵanda

Mirjaqyp ketpes joqtaýsyz...» - dep joqtady, qaıǵyrdy, erteńgi kúnge úmittendi..

Osyndaı elge syıly adamnyń Torǵaı azamattaryn jáne J.Aımaýytovty sergeldeńge salǵan úsh jyldan astam ýaqytqa sozylǵan «Torǵaı isiniń» basynda turdy degenge sený qıyn-aq... Keńes úkimeti tarpynan qysym kórip júrgen Faızolla ıshan basynda biz áli de bilmeıtin, álde bir qıyn jaǵdaı boldy ma eken degen suraq týady. Faızollanyń myna bir óleń joldary da kóp nárseni ańǵartqandaı emes pe?

... Bolsa da kókiregim – altyn kómbe,

Men de bir baǵy janbaı ketken pende.

Asyǵys ǵaıbattama ne istegen dep,

Bolarsyń qysym kórseń mendeı sen de...- degeni ómirden az teperish kórmegen Faızolla ıshannyń taǵdyrynyń bir tylsym suraǵyna jaýap bergendeı. Osy bir óleń joldaryn nege jazdy, qashan, qandaı sebeppen jazdy degen de suraq týady.

Nemese, aýmaly tókpeli zaman tartysynda neniń durys, neniń burys ekendigine jaýap tappaı qınalǵan bolýy da kádik. Keńes jaǵynda shyǵyp, 1918-22 jyldary bolystyq mılısıa bastyǵy qyzmetinde bolýy, odan keıin bir jola din jolyna ketýi zaman daýyly men shyrǵalańynda jol izdeýin bildirse kerek. Faızolla aqynnyń:

Aı, zaman-aı, zaman-aı,

Zamananyń zaýaly-aı.

Qubylyp soqqan quıyndaı

Aılasy men amaly-aı…

Bir qazaqtyń balasyn,

Ekige bólip arasyn,

Qyrqystyryp qoıǵany-aı,

Aǵyzyp kózden sorasyn– degen óleń joldary bir qupıany búgip jatqany anyq.

Qalaı bolǵanda da este qalatyn jaı, Torǵaı isi» kóp nársege núkte qoıdy. A.Baıtursynov Akademıalyq Ortalyqqa ketti. Óziniń bul qadamyn: «Ǵylymı-pedagogıkalyq jumyspen erkin aralasýym úshin» dep túsindirýi jaı syltaý ǵana edi. Shyn máninde bul onyń «Aq bolsyn, qyzyl bolsyn, báribir, men qazaq ultynyń múddesin qorǵaıtyn memleketti jaqtaımyn» [3, 103 b.] dep málimdegen pikirinde qalýy edi. Keńes úkimetiniń qazaq múddesin qrǵamaıtyndyǵyna, ony tap múddesimen almastyrǵanyna A.Baıtursynovtyń kózi anyq jetti.M.Áýezov she, onyń da kóńili bólshevıkter partıasy men Keńes úkimetinen birjola qaldy ma, QOAK múshesi bola otyryp, eshkimge eskertpesten Tashkentke ketip qaldy, odan ári Lenıngrad ýnıversıtetine aýysyp ketti. Partıa bıletin Ólkelik komıtetke pochtamen salyp jiberdi. Keıin osy jaıǵa baılanysty jaýap bergende tergeýshilerge «Eńbek tártibin buzǵanym úshin jáne múshelik jarna tólemegenim úshin meni partıadan shyǵaryp tastady» dep ýáj aıtqan boldy [3, 104 b.]. Bul bólshevıktik úkimettiń pıǵylyn ańǵarý men onymen tikeleı odaqtasýdan, onyń bir burandasyna aınalýdan, ári memlekettik qyzmetten túńilip bas tartý edi. Keńes úkimetiniń alǵashqy jyldary belsendi qyzmetke aralasqan M.Áýezov osylaı memlekettik qyzmetten birjola ketti. Ǵylymǵa, bilimge, aǵartýshylyq jumysqa bet burdy. Múmkin bul, bılikten toryǵý, túńilý uly tulǵanyń ǵylymǵa, ultqa qyzmet etýdiń jańa jolyna túsýine, tańdaýyna múmkindik bergen bolar. Álemdik deńgeıdegi qundylyqtar qatarynan oryn alǵan ǵylymı-kórkem shyǵarmalarynyń týýyna jasalǵan betburys bolǵan bolar desek qatelespesbiz.

Taǵy da bir jaıdyń beti ashyldy. Qazaq zıalylarynyń arasyndaǵy jiktelý prosesi tereńdeı tústi.

Qazaq azamattarynyń biri el asharshylyqqa ushyryp, eseńgirep, toz-toz bolyp jan saqtaý úshin bosyp ketkende, qolyna túskenniń bárin talǵajaý qylǵanda, biri elge qalaı kómektesemiz, qalaı aman alyp qalamyz dep jankeshtilikpen el aralady.

Al, ekinshileri joǵardan bólshevıktik bılikten, Keńes ókimeti tarapynan qımyl bolmaǵan soń bir pálege ushyrap qalarmyz degendeı esh áreketsiz otyrdy. Alǵashqylary ystyqqa kúıip, sýyqqa tońyp jınalǵan maldy ashyqqan halyqqa jetkizgende, ekinshileri olardyń isinen úkimetke, partıaǵa qarsy pále izdedi. Olardyń