«Búgingi kúni Qazaqstanda oralmandar úlken áleýmettik top bolyp otyr. Etnıkalyq qazaqtar, tarıhı otanyna qaıtyp oralyp, áleýmettik beıimdelý jáne azamattyq-quqyqtyq sıpattaǵy problemalarǵa tap bolýda.

Qazaqtardyń negizgi bóligi Mońǵolıanyń, Irannyń, Ózbekstannyń jáne Qytaıdyń agrarlyq aýmaqtarynan kelip jatqandyqtan,  elimizdiń aýyl sharýashylyǵynyń damýyna oń áserin tıgizetindigine úmit artqan bolatynbyz.

Memleket óz tarapynan ımıgrasıalyq kvotaǵa engizilgen oralmandarǵa jeńildikter, ótemaqylar, bir jolǵy járdemaqylar berip, beıimdelý jáne ıntegrasıalyq qyzmetter, sondaı-aq áleýmettik kómektiń basqa da túrlerin kórsetýde.

Qazirgi tańda oralmandardyń Qazaqstanda jergilikti elmen bir tutas bolyp sińýine kedergi keltiretin úsh másele bar.

Birinshi. Atalyp otyrǵan memlekettik qoldaý, maqsaty etnıkalyq ımıgranttardy ońtaıly túrde qonys aýdarý jáne olardy ornalastyrýda járdem kórsetý bolyp tabylatyn «Nurly kósh» baǵdarlamasynda óz ornyn tapqan. Alaıda, Esep komıtetiniń 2011 jyldyń qorytyndysy boıynsha esebinen baǵdarlamanyń tıimsiz bolǵandyǵyn baıqap otyrmyz. Onyń ústine, oralmandardy jekelegen kentter men aımaqtarda ornalastyrý saıasaty olardyń jergilikti qoǵammen kirigýine keri áserin tıgizedi.

Naqty mysal retinde, jýyrdaǵy Óskemen qalasynyń janyndaǵy Shyǵys aýylynda oryn alǵan oqıǵany ataýǵa bolady.

Oralmandar aýyldaǵy 170 úıdiń elektr energıasynan ajyratylý saldarynan respýblıkalyq mańyzdaǵy joldy jaýyp tastaǵan. Shyn máninde, jergilikti tutynýshylar óz erkinen tys elektr qýaty úshin 42 mln. teńgege qaryzdanyp qalǵan. Sebebi, «Nurly kósh» baǵdarlamasymen salynǵan úıler tek elektr qýatymen jylytylady.

Ótken jyly da osyndaı jaǵdaı bolǵan jáne másele tek oblys ákiminiń aralasýymen sheshilgen. Alaıda, biz oralmandardy oqshaýlandyratyn emes, olardy elge beıimdeýdiń júıelik sharalaryn qabyldaý kerek tep esepteımiz.

Ekinshi máselege toqtalsaq, búgingi tańda memlekettik tildi bilmeıtin oralmandar (Reseıden kelgen ımıgranttardy qospaǵanda) tipti joq deýge bolady. Alaıda, olardyń barlyǵy da resmı tildi qoldanýǵa qatysty til kedergilerine tap bolyp otyr. Halyqqa qyzmet kórsetýde memlekettik organdardaǵy laýazymdy tulǵalar ózderin qaı tilde olarǵa júginse sol tilde qyzmet kórsetýge mindettimiz dep sanamaıtyndyǵy týraly dabyldar kelip túsýde.

Árıne, mundaı jaǵdaılarda oralmandarǵa memlekettik organdardyń ákimshilik júıesiniń tártibin túsiný qıynǵa túsedi. Iaǵnı, jergilikti turǵyndardyń tóreshildikpen jáne tákapparlyqpen qaraýy týraly oralmandardyń narazylyǵy oryndy.

Kóptegen elge oralǵan baýyrlarymyz ana tilinde erkin sóılep, ana tilinde qazaq elinde ómir súrýdiń qıyndyǵyn sezinýinen artyq qorlyq joq dep sanaıdy. Muny maǵan Qostanaı oblysynda saılaýshylarmen kezdeskende elge oralǵan otandastarymyz kúıinishpen aıtqan bolatyn. Osy atalǵan jáıtterdiń bári qazaq halqynyń birigýine jáne sińisýine keri áserin tıgizedi.

Sondaı-aq, oralmandar bógde element, tipti qoǵamnyń dárejesi tómen músheleri degenge saıatyn oralmandar týraly kezdesip qalatyn pikirlerdi ózgertý óte mańyzdy. Etnıkalyq qazaqtar Qazaqstanymyzdyń egemendigin maqtan tutady, ózderiniń tarıhı otanyn, órkendegen el, al qazaqtardy ana tilin jáne dástúrin qurmetteıtin rýhy kúshti ult retinde kórgisi keledi. Qazaqstanda bolyp jatqan barlyq jaǵdaılardy, qaıǵyly oqıǵalar men sátsizdikter bolsyn, sondaı-aq sózsiz jetistikter bolsyn, bárin olar júrekterine jaqyn qabyldaıdy.

Resmı statısıkalyq dáıekterge sáıkes, 2003 jyldan bastap oralmandar sanynyń ornyqty túrdegi tómendeý serpini baıqalady (2003 jyly – 65 myń adam, 2011 jyly 38 myń adam).

Úshinshi másele, Qazaqstanǵa kelgen kóptegen oralmandar uzaq ýaqyt boıy azamattyǵyn ala almaı júr. Mysaly, tek qana Qostanaı oblysy Rýdnyı qalasynda shamaly 80 otbasy azamattyǵyn ala almaı júr.

Joǵaryda baıandalǵandarǵa baılanysty, qurmetti Serik Nyǵmetuly, sizden Úkimetpen oralmandardy el tynys-tirshiligine tezirek beıimdeýdiń qandaı júıelik sharalaryn qabyldaıtyny týraly  habardar etýińizdi suraımyz».

Bul saýalǵa sondaı-aq, depýtattar A. Perýashev, E. Nıkıtınskaıa, A. Ábildaev, T. Erǵalıev, A. Turtaev qol qoıǵan.

(Zámesh Keńesqyzy. Aqparatty QR Parlamenti Májilisi Apparatynyń  Baspasóz qyzmeti taratty.)