Youtube jelisindegi Askar Shaıgýmarov arnasynda Oral qalasynda Uly otan soǵysynyń 75 jyldyǵyn, Stalınniń týǵanyna 140 jyl tolǵanyn atap ótpek bolyp, máńgilik alaýǵa kelgen komýnıser men olarǵa qarsy bir top azamat arasynda bolǵan kelispeýshiliktiń vıdeosy jarıalandy. Komýnıserge qarsy tarap 1930-1932 jyldary qazaqty ashtyqqa ushyratyp, mln-daǵan adamnyń qazasyna sebepshi bolǵan Stalındi dáripteýge narazylyqtaryn bildirdi. Olardyń arasynda belgili zańger Abzal Quspan da júr.

Beınejazbada kóringendeı, qoldaryna qyzyl jalaý, Stalınniń sýretin ustaǵan bir top egde jastaǵy adam máńgilik alaýǵa qaraı bettep kele jatqan. Komýnıser alaýǵa jaqyndaǵanda olardy bir top azamat qarsy aldy. Olardyń qolynda "Stalın jendet", "Stalındi dáripteýge jol joq", "Stalın ólimi fılmin kórýge keńes berem" degen jazýy bar plakattar bolǵan. Narazy top ókiliniń biri komýnıserdiń qolyndaǵy Stalın sýretin taptyp aldy. Sol sátte ony polısıa qyzmetkerleri ustap, alyp ketti.

Artynsha, jergilikti polısıa qyzmeti basqarmasynyń basshysy, podpolkovnık Kenjebek Quspaev narazylyq uıymdastyrýshylar tarapynan eshqandaı qoǵamdyq tártip buzýshylyq, buzaqylyq bolmaǵanyn habarlaıtynyn aıtty.

Ózderin "Pokolenıe" qoǵamdyq birlestiginenbiz dep tanystyrǵan komýnıser atynan sóılegen adam memleket basshysynyń, Elbasynyń uly otan soǵysyndaǵy jeńistiń 75 jyldyǵyn laıyqty atap ótý týraly nusqaýyn qoldaıtynyn aıtty.

– Biz osy nusqaýǵa ún qosý, laıyqty atap ótý (jeńistiń 75 jyldyǵyn – red) oıymen bas qostyq. Tarıhqa úńilsek, kóp nárseniń bolǵanyn kórýge bolady. Alaıda aldymyzda mereıtoı kele jatqandyqtan tek jeńis týraly, jeńistegi bas qolbasshynyń (Stalınniń – red) orny týraly aıtqan jón bolar. Saıası, ekonomıkalyq, áleýmettik másele týraly sóz qozǵar bolsaq, lenınshil-stalınshil saıasattyń arqasynda Qazaqstan memlekettilikke ıe boldy. O basqa qyrǵyz, keıin qazaq avtonomıaly respýblıkasy qurylyp, 1936 jyly Stalınniń arqasynda táýelsiz Qazaq sosıalısik respýblıkasy quryldy. Óndiristik-ekonomıkalyq jaǵyn aıtar bolsam, Qazaqstanda júzdegen qala, myńdaǵan kásiporyn, zaýyt-fabrıka salyndy, aýyl sharýashylyǵy damydy. Mln-daǵan qazaqstandyqtar tegin bilim, em-dom, baspana aldy. Barlyǵynda jumys, balalarda baqytty balalyq shaq, úlkenderde jaıly qarttyq ómir boldy. 1941-1945 jyldary 600 myńnan astam qazaqstandyq qaza tapty. Olar Otan úshin, Stalın úshin ajal qushty. Biz búgin máńgilik alaý janynda turyp, sol jaýyngerlerdi, marshaldardy, generaldardy, solarǵa bas bolǵan talantty uıymdastyrýshy Stalındi eske alǵymyz keledi. Al qatelikter týraly aıtqymyz kelmeıdi, – dedi ol.

Komýnıser aksıasyna narazylyq bildirýshiler ashtyqtan ólgen mln-daǵan qazaqtar, qýǵyn-súrgúnge ushyraǵandar, Raqymjan Qoshqarbaev, Baýyrjan Momyshuly týraly nege aıtpaısyzdar dep aıqaılady. Olardyń sózinshe, eki adamǵa bir myltyq berip qoıǵan Stalın jeńiske mıllıondaǵan adamdy qurbandyqqa shalý arqyly jetken.

Osy sátte ózin qalalyq ishki saıasat bóliminiń qyzmetkeri dep tanystyrǵan adam aksıanyń zańsyz ekenin, on kún buryn jergilikti atqarýshy organǵa jazbasha ótinish qaldyrýlary tıis ekenin aıtyp, aksıany toqtatý týraly eskertý jasady. Aksıany uıymdastyrýshylar qatarynda júrgen zańger Abzal Quspan narazylyqtaryn toqtatpaıtynyn, qajet bolsa ata-baba árýaǵy úshin 10-15 kún abaqtyda otyryp shyǵýǵa ázir ekenin aıtty. Sondaı-aq komýnıser aksıasy týraly quzyrly organdarǵa habarlaǵanyn málim etti.

– "Osy jaǵdaı bolaıyn dep jatyr" dep biz ishki saıasat bólimine, polısıa qyzmetine jazdyq. Bireýi selt etken joq. Biz kúsh qoldanyp jatyrmyz ba, aıqaı shyǵaryp jatyrmyz ba, bireýlerdiń quqyn buzyp jatyrmyz ba? Biz bar-joǵy stalınızmdi dáripteýge bolmaıtynyn aıtyp jatyrmyz. 31 mamyr resmı túrde Stalınniń qurbandaryn eske alý kúni dep tanylǵan. Iaǵnı stalınızmdi dáripteýge eshqandaı jol joq ekenin aıtqym keledi. Endi kelip, ishki saıasat bólimi bizge ǵana eskertý jasaýda, –  deıdi zańger.

Vıdeony túsirip turǵan adam alańǵa polısıa qyzmetkerleriniń kóptep jıylǵanyn, Oralda alańdy ańdýdan basqa polısıanyń jumysy joq pa, álde Oralda polısıa osylaı qaptap júretindeı qylmys deńgeıi joǵary ma dep tańdanysyn bildirýde.

Artynsha, polısıa alyp ketken azamattyń Nurlan Sádir atty oraldyq belsendi ekeni anyqtaldy. Bul týraly jýrnalıs Sáýle Ábildahanqyzy óziniń facebook-tegi paraqshasynda habarlady.

Nurlan Sádirdiń aıtqany delingen jazbada belsendi Stalındi ulyqtaý sharasyn ótkizetini týraly habar estigen boıda oǵan alańdaýshylyq bildirip, İshki saıasat basqarmasyna mán-jaıdy aıtqany, olardyń jumys isteledi degeni, alaıda odan nátıje shyqpaǵany jazylǵan. Sondaı-aq belsendi alańda Stalınniń portretin ne úshin julyp alǵanyn, ol úshin ózine ne bolǵanyn aıtqan.

"Stalındi qazaq halqyna asqan jaýyzdyqpen qıanat jasaǵan, genosıd uıymdastyrǵan adam dep esepteımin. Memleketimizdiń pozısıasy da osyndaı dep oılaımyn, sebebi, 31 mamyrdy "Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúni" dep memleketimiz zańmen bekitken. Bul oıdan qurastyrylǵan, aspannan alynǵan nárse emes, sondaı azapty kúnder, aýyr tarıh, qandy repressıa qazaq halqynyń basynan ótkeni ras. Ol repressıa stalınniń kezinde boldy. Sondyqtan bizdiń memleketimiz de Stalındi genosıd jasaýshy dep moıyndaıdy dep bilemin. Repressıa qurbandaryna ataýly kún bergennen keıin ol repressıany uıymdastyrýshy stalın ekenin memleketimizdiń moıyndaǵany.

Osyǵan oraı, men keshe aktıvıs retinde memlekettik organdardan "stalındi ulyqtaý sharasynyń aldyn alýdy, ondaı aksıany ótkizýge tyıym salýlaryn, toqtatýlaryn" suradym. Usynys jasadym desek te bolady, talap ettim deýge de bolady. Tipti, polısıa bólimine baryp resmı aryz jazdym. Osy aksıany uıymdastyrýshylarǵa, bastama kóterýshilerge shara qoldanýdy suradym. Shara qoldanǵanda, olardy qýdalaý emes, eń bastysy, stalındi ulyqtaý sharasyn boldyrmaý úshin shara qoldanýdy surap aryz jazdym.

Búgin tańerteń olar aksıa ótkizemiz degen orynǵa - Oraldaǵy "Máńgilik alaý" stellasynyń aldyndaǵy alańǵa baryp biraz qoǵam belsendileri baqyladyq. Stalınıster jınaldy, olarǵa polısıa eshqandaı kedergi keltirgen joq, toqtatqan joq, taratqan joq. Tipti olar kolonna bolyp tizilip, keńestik qyzyl týdy jelbiretip, stalınniń portretin kóterip, alańǵa bettegende de polısıa toqtatpaı qarap turdy. Sol kezde meniń ishki jandúnıem alaı-dúleı bolyp ketti. Sol kezde ózge túgil ózim kútpegen áreketke bardym, bir kempirdiń qolyndaǵy gúldesteniń ishindegi stalınniń portretin julyp aldym. Aparyp polısıaǵa zattaı aıǵaq retinde tapsyrǵym kelgen.

Sol sátte polısıanyń ózderi janushyra jetip kelip, menen portretti tartyp aldy. Men aıttym, "onsyz da sizderge bermekshimin, bul deıtin zattaı aıǵaq retinde tirkelý kerek, sondyqtan eshkimge bermeýińiz kerek" dedim. Sol kezde meniń eki jaǵymnan ekeýi, eki qolymnan ustap alyp ketti. Men eshqandaı qarsylyq, dóreki qımyl jasaǵan joqpyn, sonda da eki jaǵymnan qaýmalap alyp ketti. Keıin estýimshe, stalınniń portretin qaıtyp bere salǵan. Men olarǵa portretti keri qaıtarý úshin emes, aıǵaq retinde tirkep, olar zańǵa baǵynbaǵanyn, ishki saıasat áńgime júrgizip, toqtatyńdar dese de, toqtatpaı aksıa ótkizgenin dáleldep, shara qoldaný úshin alǵan edim.

Meni polısıa kóliginde biraz ýaqyt ustap otyrdy. Sosyn bólimshege aparamyz dedi. Jolda bara jatyp, ne úshin kelgenimdi, alańǵa ne úshin shyqqanymdy surady. Men aıttym, "osyndaı aksıa ótkizbekshi, sony toqtatyńyzdar" dep keshe polısıaǵa aryz jazǵanymdy aıttym. Meniń sol aryzyma oraı qandaı áreket jasaıdy, sony bilý úshin kelgenimdi aıttym. "İstegen is-áreketime qandaıda bir jaýapkershilik týyndaıtyn bolsa, bárin kóterýge ázirmin" dedim. Sodan keıin kóp uzamaı advokat Abzal Quspan keldi. Sosyn meni jiberdi. Eshqandaı dóreki qımyl-áreket bolǵan joq. Luqpan Ahmedárov qoldaý bildirip Abaı bólimshesine barypty...

Stalınısterdiń qımylyna quqyqtyq turǵyda baǵa berilý kerek dep oılaımyn. Sebebi stalınniń kim ekeni, qazaq halqyna qandaı zardap shektirgeni, qandaı qıanat jasaǵany tarıhtan belgili ǵoı. Sondaı adamdy Qazaqstanda ulyqtaýǵa qalaı ruqsat berilip otyr? Olar jaı ǵana eske alyp, gúl shoǵyn qoıyp jatqan joq, kishigirim mıtıńi ótkizdi. Aldyn ala ruqsat ta almaǵan. Nege basqalar, biz sıaqty belsendilerden bes adam bas qosa qalsa, birden osylaı polısıa kóligine basyp salyp, birden polısıa bólimine aparyp, túsinikteme jazdyrady. 10-15 táýlikke qamap tastaıdy. Al olar mıtıńi de ótkizip jatyr, qazaqtyń jaýy stalınge gúl shoǵyn da qoıyp jatyr, jıylyp óz ıdeologıalaryn sapyryp, qazaq jastarynyń ashýyn týǵyzyp tur... Nege olarǵa eshqandaı kedergi joq, olarǵa nege tosqaýyl qoımaıdy? Nege olar jaýapqa tartylmaıdy? Nege ózge saıası nemese qoǵamdyq toptar osyndaı shara ótkizemiz dese, olarǵa mindetti túrde tejeý sharalarynan bastap, qýdalap, qamaýǵa deıin barady? Sonda bizdiń elde zań ár topqa, ár ultqa arnap ártúrli jazylǵan ba???.." dep jazylǵan Nurlan Sádirdiń aıtqany delingen jazbada.