Alapat  aqparat  zamany  bizderge  az  jazýdy  úıretip otyr.  Tutas keńistik  tehnıka  formatyna  aýysyp  barady.   Burnaǵy  gazettiń  etjeńdi  eki  betine  eńirep moral  soǵatyn  keńestik  kezeń  endi  kelmeske  ketti.  Ýaqyt  usynǵan  talap  osy  bolǵandyqtan  kelispeske de  sharań  joq.  Kóp  jazsań  taǵy da oqymaıdy.  Sondyqtan  Abaı  hakim  týraly  alty  jazbamdy  arnaıy   úsh  bólimge  bólip  oqyrman  qaýymǵa  usynyp  otyrmyn.   

Bul –  birinshi  bóligi.   Qabyl alyńyzdar.  

Qurmetpen,  Yqylas  Ojaıuly

                                 Abaıǵa qatysty alty sóz

                                                        I

Attap  bassań  Abaıǵa jolyǵasyń.  Qazaqtyń  keı  hareketinen Abaıdyń ashýy men yzasyn  kóresiń.  Ár qazaq  perzenti  Abaı  sóziniń  tiri  keıipkeri  ekendigin baǵamdaısyń.  Sosyn,  Abaısyz  qazaqty  túsinbeıtindigińdi,  Abaısyz  bul  halyqty  ámándá  durys jolǵa sala  almasyńdy  ańǵarasyń.

 Ózgermegen  ómirimizden  birer  mysaldar keltireıin.  Jıyrma úshinshi ǵaqlıasynda  jaryqtyq : « Bizdiń qazaqty ońdyrmaı júrgen bir qýanysh, bir  jubanysh degender  bar.  ...Jamanǵa salysyp jaqsy bola ma?  Jaqsyǵa salysyp jaqsy bolady  daǵy.  Júz at báıgege qosylsa,  men  báıge aldym degen  sóz bolsa, aldyńda neshe at bar dep surar, artyńda neshe at bar dep suraǵannyń nesi sóz? Men bes attan, on attan ilgeri edim degenniń nesi qýanysh?».  Qyzyq.  Abaıǵa  ılanar  bolsaq,  qazaq  artta  qalǵanyna  da  qýanatyn  halyq  eken.   OSY BİR  QYLYǴY  KÓZSİZ  SHÚKİRLİGİ  MEN TOBANAIAQ  TÁÝBÁSHİLDİGİNEN   BOLSA  KEREK.   Sodan   beri  attaı   eki  ǵasyr  ótse de  taptaýryn  túısigimizden   taǵy  da  TAǴDYR   jasap otyrmyz.  Sózimizdiń  syıqy   mynaý:  «Tájik  pen  uıǵyrdan,  ózbek pen qyrǵyzdan  qaraǵanda  jaǵdaıymyz  jaqsy  ǵoı  áıteýir.  Osy kúnimizge  de  shúkirshilik  deıik...»   Saıası  bıliktiń  bes  ýaqyt  azany  ispetti, aıtyla- aıtyla  tizesi shyqqan  osy bir  sózderdi  estisem  bolǵany  kádimgideı  kúıip  ketemin.  Aqyry salystyrǵan  ekenbiz,  endeshe  alǵa  ozǵandardy  da  mysalǵa  alaıyq.   SHİRKİN- AÝ DEIMİN,  JAPON MEN  KOREIDEN,  AǴYLSHYN  ÁM  NEMİSPEN  SALYSTYRǴANDA  JAǴDAIYMYZ   QALAI  ÓZİ  DEP  NEGE  AITPAIMYZ  OSY?

Qazaqty  bul  halyqtarmen  salystyrýǵa  taǵdyr  aldynda  da  eshqandaı   qaqymyz  joq  pa?  Nege  ǵana  artqa  jaltaqtaýdan    aqıqat  jasaýǵa  beıimbiz  osy?  Álde  myna  ómirde  tek  ózbek pen qyrǵyzdan,  tájik pen  uıǵyrdan  ozsaq  qana   bolǵany,  «qalǵanyn  qaıdam»  dep  qalja  jesken  be edik?

  Bul,  sirá  aqylyńdy  aırandaı  bojytatyn  naǵyz  nadandyqqa  saıar  shúkirliktiń  ózi.   Kemeńgerdiń  « Ashýyń - ashyǵan  ý,  oıyń - kermek»  yzytynyń  ystyq   demin  endi  ǵana  sezingendeımin...

                                                         II

Endigi  aıtpaǵymyz  aqynnyń  eki  aýyz   ǵaqlıasynyń   astary  haqynda  bolmaq.  Taǵy  da Abaı  aıtady:

                                  «Jaqsylyq  jamandyq pen -  oǵan bir bás,

                                    Din isin,  qudaı isin aıyra almas...» 

Óleńniń  ekinshi jolyna úńiler bolsaq,  din  menen  qudaı  uǵymdary  bir  sekildi  bolyp  seziledi.  Bylaı  qarasaq,   din degenimiz qudaı,  qudaı  degenimiz din emes pe dep  oılaýyńyz  da múmkin.   Mine,  bizdiń basty qateligimiz de  osy.  Shama sharqymyzsha  arasyn  ashalap  kórsetýge   tyrysaıyq.  DİN  İSİ  degenimiz  –  ǵasyrlar  qozǵalysymen  qylyptasqan rýhanı  qundylyqtar  qabaty.  Eń  bastysy,  bul   ózgermeli  (zamana talabyna baılanysty)   uǵym.  Ózgermeli  ekendigin  38  qara sózinde  hakim: «.... Paıǵambarymyz salallahý  ǵalaıhı  ýássállám «aqyr zamanda bir jyldyq  bir kún bolar» degende sahaba-ı  kárámlar «bul  bir jyldyq  bir kúnde namaz nesheý bolar» dep  suraǵanda : onyń patýasyn sol zamannyń ǵalymdary biler degen  sózinen ǵıbratlanyp  qarasań,  zamana  ózgerýimen qaǵıdalar  ózgerilmegin  bildirgeni  maǵlum  boldy»  deıdi.

  Al  absolútti,  máńgilik , óshpeıtin, ólmeıtin, ózgermeıtin  zańdylyqtardy  qudireti  kúshti   QUDAIDYŃ  İSİ  deımiz.  Abaıdyń  joǵarydaǵy  oıdy qaıyra óleńge  syıdyryp  «Qaǵıda sharıǵaty ózgerse de, taǵrıf  Alla  esh jerde ózgermedi»  dep  otyrǵany da  osy  sózimizdi  qýattaıdy.  Bizde  dintanýshylardyń  kóp bolǵanymen qudaıtanýshylardyń ( bul jerde  láddúnı  ilim ıelerin aıtyp otyrmyz) joq  ekendigin  neme jasyraıyq.  Jıyrma  jyldyń  bederinde  birimizdi- birimiz  jamandaǵan  jamaǵattyq  múgedek  múddemen tuıyqtalyp,  saqal men  sháliden  asa almaǵan  shala  saýatymyz   osynyń  kórinisi.

  Qaıyra  aıtamyz.  Qazaqıada  dintanýshylar (mollalar desek te bolady) kóp,  qudaıtanýshylar   (ǵalymdar men  hakimder)  degenińiz  joqtyń  qasy.

  Ǵalym  degennen shyǵady  ózderin  ǵalamat  teolog  sanap   júrgen «danyshpandarymyzdyń»  deni   arab  pen  parsynyń  ıakı  bolmasa  túriktiń  dinı  eńbekterin  aýdarýmen  attarynan   kádimgideı   asqar taý  jasap  alǵan.  

 Bul  bir  ǵana  dinniń  emes, barsha  ǵylym  salalarynyń  negizgi  bas  aýrýyna  aınalyp  otyr.  Ótimiz  jarylyp ketse de moıyndaıyq.  Bizdiń  ǵalymdar  dep  júrgenimiz ( tól túsinikten jurdaı)  tek  tárjimashylar  ǵana.  

Al  naǵyz  ǵalymǵa  tán  negizgi  uǵymdar  ıntertekst  pen  ınterpretasıa   germenevtıka  men  logıka  ispetti   ótkir zeıin  men kesek  aqyldyń  júzderin   rasymen  tat  tutyp  qalǵan.  Sodan shyǵar   XXI  ǵasyrdan  muqym  1400  jylǵa  (XIV  ǵasyr)   keshigip  júrgen  arhaıkalyq  aqparǵa  toly  meshittiń  búgingi  ýaǵyzynan  shynymen-aq   sharshap  kettik...

     (jalǵasy bar)