Qazirgi bazarlardaǵy kókónisterdiń qaıdan, qalaı  ákelinip  jatqandyǵy jóninde, olardyń quramy jaıynda birimiz estisek ekinshimiz bile  bermeıtin shyǵarmyz. Árbir otbasynyń dastarhanynda syrty jyltyrap turatyn alma, shıe ne basqa da jemisterdiń ishinde qandaı syr saqtalǵanyn eshkim oıyna da almasa kerek. Jańa zaman tehnologıasy arqasynda  búginde kez kelgen  zatty jasap shyǵarýǵa múmkindik bar, tipten ósimdikter men janýarlardyń Qudaı taǵala jaratpaǵan jańa túrlerin ósirip jatqandyǵyna tańdanýǵa bolmaıdy. Jaz mezgili áli shyǵa qoımaǵan    shaqta saýda qataryna jaıǵasqan qaýyn – qarbyzdyń, kádýilgideı emes, kelsaptaı  bolǵan qıar  men  qyzanaqtyń quramyna bıotehnolog ǵalymdar ne aralastyryp otyr?  Mundaı jolmen tez ósip, lezde jetilgen kókónister men jemister adam ómirine qanshalyqty qaýipti?

Jalpy, saýdaǵa shyǵarylǵan mundaı taýardyń halyq shoshynatyn eki túrli qaýpi bar. Birinshisi gendik modıfıkasıalaý bolsa, ekinshisi Qytaıdan ákelingen  kókónister. Gendik modıfıkasıalaý uǵymyna ósimdik túrin bıotehnologıalyq jolmen kezdesetin túrli kedergilerge, ıaǵnı sýyqqa, ystyqqa tózimdi, kemirgishterge qarsy ýly zattar qosyp tez ósip shyǵatyndaı etip jasaý. Atalmysh termınniń ǵylym salasyna engenine biraz ýaqyt bolyp qalsa da, onyń aınalasyndaǵy daýly máseleler áli kúnge deıin sheshimin tappaı keledi. Ǵylymnyń bul salasy búginde tek janýarlarǵa qatysty emems, adamdarǵa azyq-túlikti de jasap shyǵarýdy qolǵa aldy.  Máselen, árbir ósimdikke, onyń saqtalý merzimine baılanysty ártúrli jándikter men jan-janýarlardyń genderin qosady: top-tompaq kózdiń jaýyn alar qyp-qyzyl qyzanaqqa   akýlanyń azý tisin, al kartopqa musylmandar haram sanaıtyn dońyzdyń,  jaltyraǵan qap  - qatty almaǵa shaıannyń geni enedi.  Álemdik tájirıbege súıensek, mundaı jolmen alynǵan azyq- túlikterdiń adam aǵzasyna zıandyǵy jóninde Reseı ǵalymdary dáleldegen. Al gendik ózgerisek ushyraǵan bul azyqty saýdaǵa shyǵarýdy óz kezeginde Qytaı myqtap qolǵa alǵan.  9,2 mıllıon sharshy shaqyrym jerde eki mıllıardtaı halqymen nyǵyzdalyp otyrǵan Qytaı halqy erkin egin salyp, jaǵasyn jaılaýǵa jiberip qoıýyna múmkindigi joq ekenin eskersek, onda jasalǵan jemisterdiń sapasy týraly sóz qozǵaýdyń ózi artyq sıaqty bolyp kórinedi. Álemde jeti  mıllıard halyq bolsa, sonyń bir mıllıardqa jýyǵy ashyǵyp otyr. Aldy azyq- túlikpen qamtamasyz etý úshin jer sharynyń ǵalymdary, Amerıka, Anglıa elderiniń ǵalymdary gendik modıfıkasıanyń kómegimen, Afrıka, Indıa, Kenıa sıaqty birqatar elderge tamaq jetkizýdi qolǵa alǵanmen, óz eline mundaı jolmen ósirilgen ónimderdi memleket deńgeıine jetkizbegen.

Jemisterge jasalatyn gendik modıfıkasıaǵa baılanysty  mamandar men qarapaıym halyqtyń pikirin bilý úshin biz kók bazardaǵy adamdar men azyq-túlikti tek senimdi saýda ortalyqtarynan alatyn Qazaq Taǵamtaný Instıtýtynyń prezıdenti Tóregeldi Sharmanovpen áńgimelesip qaıttyq.  Onyń pikirinshe, gendik modıfıkasıa adam aǵzasy úshin eshqandaı da zıanyn tıgizbeıdi eken. «Á» degennen bul jolmen pisip jetiletin ósimdikter men ony jasap otyrǵan ǵalymdardy jaqtaı ketti. Óz sózinde ol: «Halyq sany artty, jerdiń qunarlylyǵy azaıyp barady. Gendik modıfıkasıa jasaý arqasynda ónimderdiń sany artady, adamnyń ómirin saqtap qalý úshin onyń denesindegi ınsýlındy da qosylys retinde paıdalanady», -dedi. Demek, jan-janýarlar turmaq adamnyń óz geni de qosylatyn bolyp otyr. Osydan birer jyl burynǵy «Koka-kolaǵa» jándikti qosady eken degen musylman halyqty daýryqtyrǵan másele bunyń qasynda elemes dúnıe bolyp qalǵandaı.  Bazardyń syrtynda satylyp jatqan kókónister men onyń ishinde saýdaǵa qoıylǵan, ıakı barshanyń qaltasy kótere bermeıtin saýda oryndaryndaǵy jemisterdiń baǵasy  árqalaı.  Kók bazardyń syrtynda nápaqa taýyp otyrǵan orta jastardaǵy satýshy bizben áńgimelesýge kelisti. Ol: «Myna satylyp jatqandardyń barlyǵy Qytaıdan keledi. Hımıalyq tyńaıtqyshtardyń kómegi shyǵar, uzaq saqtalady. Bul bizge tıimdi. Al densaýlyqqa qanshalyqty zıan ekenin baǵamdap kórmedik», - deıdi.

Zamıra Pýlatova