1-shi TAPSYRMA

Úkimet «Nur Otan» HDP-men birlesip 2013 jyldyń 1 sáýirine deıin «Qazaq­stan-2030» strategıasy erejeleri men qa­zaq­standyq áleýmettik júıe men ekono­mıkalyq jańǵyrtý mindetteri qoǵamyn birlesip damytý máselelerine qatysty basqa da strategıalyq qujattarǵa arqa súıeıtin 2030 jylǵa deıingi kezeńge arnalǵan Qa­zaq­stan Respýblıkasyn áleýmettik damytý­dyń Jalpyulttyq tujyrymdamasyjobasyn jasasyn.  

Qazaqstandaǵy áleýmettik jańǵyrtýdy kún tártibine bes negizgi basymdyqtar boıynsha engizý qajet

1. Áleýmettik zańnamalardy jańartý

Táýelsizdik jyldarynda Qazaqstanda áleý­met­tik zańnamalardyń aýqymdy arqaýy quryldy.

Barlyq mańyzdy salalar - bilim berý, densaýlyq saqtaý, mádenıet, sport, azamattyq qoǵam ınstıtýttarynyń qyzmeti jáne t.b. - arnaıy zańnamalyq aktilermen retteledi.

Eńbek zańnamasy kodtalǵan, quqyq sheńberinde turǵyndardy áleýmettik qorǵaý júıesi jumys isteıdi. Sonymen qatar, áleýmettik-quqyq­tyq júıede problemalar da bar.

Qazaqstanda qoldanylatyn áleýmettik zań­na­ma­lardyń rezervteri jetkilikti deńgeıde iske qosylmaǵan.

Máselen, «Bilim berý týraly» Zańǵa sáıkes, mine, eli­mizde 9 jyldan beri Birtutas ulttyq tes­tileý ju­mys isteıdi. Ony ótkizý qoǵamda túrlishe baǵalanýda.

Jyl saıyn BAQ-tar laýazymdy adamdar tarapynan da, sondaı-aq UBT-ǵa qatysýshylar tarapynan da buzýshylyqtar oryn alatyny týraly habarlap jatady. Onyń ústine máseleniń ótkirligi tek kúsheıe túsýde.

Mundaı jaǵdaıdyń sebepteriniń biri - tek mınıstrlik belgilegen ótkizý erejeleri negizinde júzege asyrylatyn UBT prosedýralarynyń álsiz quqyqtyq rettelýinde.

Sonymen bir mezgilde, UBT ótkizý jónindegi komısıa jumysyna kedergi jasaǵany, testileý ótkizýge oqýshylardyń ata-analary, pedagogtar, laýa­zymdy adamdardyń aralasqany, testileý ke­zin­de emtıhan tapsyrýshylarǵa kómektesý maq­sa­tynda baılanys quraldaryn paıdalanǵany jáne t.b. úshin quqyqtyq jaýapkershilik týraly ereje joq. Al mundaı faktiler bar ekeni daýsyz! Demek, mundaı jaǵdaıdy sheshimdi túrde túzetý kerek.

Basqa mysal: 2011 jyly daýlar men janjaldardy sottan tys qaraýdy qamtamasyz etetin «Medıasıa týraly» Zań qabyldandy. Alaıda onyń rezervterin eńbek janjaldaryn seıiltý úshin qoldanýǵa bolatyndyǵyna qaramastan, medıasıa­nyń jalpyulttyq júıesin qurý jónindegi naqty sharalar ázirge baıqalmaıdy.

Jekelegen zańdar moraldyq turǵydan eskirgen nemese kórnekilik qana sıpaty bar. Osy jaǵ­daıǵa baılanysty olar qoǵamdyq qatynastardyń keıbir salalaryn tıimdi retteı almaı otyr.

«Kásiptik odaqtar týraly» Zań 1993 jyly qabyldandy. Onda tipti áleýmettik áriptestik týraly, ujymdyq sharttardy jasaý men oryndaý tetikteri týraly túsinik te joq. Sondyqtan Qazaq­standaǵy kásipodaq ınstıtýttary eńbek daýlary­nyń aldyn alý jáne sheshýdiń tıimdi qural­darynyń rólin ár kezderi birdeı atqara almaı kele jatqandyǵyna tańqalýǵa da bolmaıdy.

Jaǵdaıdy ishteı jaqsy túsine otyryp, men mynany aıtqym keledi: jumysshylar ózderin laıyqty sezinýleri úshin kásipodaqtar qozǵalysy óz bıiginde bolýy tıis.

2004 jyly qabyldanǵan «Memlekettik jastar saıasaty týraly» Zańǵa da kórnekilik sıpaty tán. Bul týraly men Qazaqstan halqy Assambleıasynyń sońǵy sesıasy barysynda jan-jaqty aıtqan bolatynmyn.

Jekelegen zań normalary zań aıasyndaǵy quqyqtyq aktilerdiń bolmaýyna baılanysty nemese olardyń oryndalýyna baqylaýdyń jetimsizdigi saldarynan jumys istemeıdi.

Máselen, Eńbek kodeksinde jańa qabyldanǵan qyzmetkerler úshin synaq merzimi týraly norma bar. Alaıda keıbir kezde ol eshbir qısynǵa syımaıtyn jaǵdaıǵa deıin jetkiziledi. Joǵary oqý oryndaryn bitirgen jastar zańda belgilengen merzim ishinde «synaqtan ótýshiler» esebinde eshbir eńbekaqysyz jumys istep qana qoımaı, sonymen birge, olardy tipti shamadan tys jumysqa salý jaǵdaılary da jıi kezdesip qalady.

Onyń ústine synaq merzimi aıaqtalǵannan keıin 3-4 synaqqa alynýshynyń bireýi ǵana shtatqa kirgizilip, qalǵandary shetke qaǵylady.

Ásirese, mundaı berekesiz tirlikke memlekettik emes mekemeler men jeke qurylymdar, sonyń ishinde iri bankterdiń fılıaldary kóbirek barady.

Bul degenimiz bizdiń jastarymyzdy qanaýdyń bir túri emes pe!

Biraq memlekettik eńbek ınspeksıalary eńbek zańdylyǵyn osylaısha aıqyn buzýdyń birde-bir oqıǵasyn asha almaı otyr.

Bul tek jekelegen mysaldar ǵana. Men árbir áleýmettik sala óziniń zańdyq bazasynyń tıimdiligin arttyrý úshineleýli rezervterge ıe ekendigine senimdimin.

Osyǵan oraı tek qazir ǵana emes, sonymen qatar, orta merzimdik perspektıvada da áleýmettik zańdardy olardyń tıimdiligin anyqtaý maqsatynda muqıat tekserý talap etiledi.