Rzaqul Nurtaev, Qyzylorda oblysy boıynsha tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý departamentiniń basshysy:

– Rzaqul Sádenuly, búginde den­saýlyq saqtaýdy damytýdyń jańa memlekettik baǵdarlamasy daıyndalyp jatqanyn bilesiz. Sizshe, dárilik qamtamasyz etý sala­syn jetildirýden bólek, bul baǵdarlamaǵa taǵy da qandaı ba­ǵyttar engizilgeni durys? 
– Memleket basshysy N.Á.Nazarbaev Qazaqstannyń álemdegi básekege qabiletti 30 eldiń qataryna kirýin mejelep berdi. Bul elimizdiń densaýlyq saqtaý sapasy joǵary bolýǵa tıis degendi de bildiredi. Sondyqtan bul maqsatqa jetý úshin barlyq kúsh-jigerdi qysqa merzimde jeke jáne halyqaralyq tájirıbeniń ozyq úlgilerine negizdelgen den­saýlyq saqtaýdyń uzaq merzimdi modelin qurýymyz kerek. Bul model álemdegi jáne otandyq ekonomıkanyń kez kelgen aýys­paly kezeńderinde qarjylyq turaqtylyqty saqtaı otyryp, medısınalyq qyzmettiń qolje­timdiligi men sapasyn qamtamasyz etetin bolady. Atalǵan mindet­terdi iske asyrý úshin jańa baǵdar­lamanyń ózara júıeligine kóp­tegen máselelerdi sheshý qajet. Aldymen, densaýlyqty basqa­rýdyń túbegeıli jańa júıesin qalyptastyrý jáne damytý ke­rek. Ol úshin aldymen Dú­nıe­júzilik Saýda uıymynyń myna bir derekterine nazar aý­darǵym keledi. Uıymnyń habar­laýynsha, bú­ginde dúnıejúzi tur­ǵyndary­nyń 78 paıyzy deni saý adamdar bolsa, 15 paıyzy belsendi ómir súrý ke­zeńinde aldyn alýǵa jáne qada­ǵalaýǵa bolatyn syrqat adam­dar eken. Al 7 paıyzy – emdelýi qo­­maq­ty qarjyny talap etetin naý­­qas adamdar. Sondyqtan – biz­diń al­dymyzdaǵy maqsat – aýrý qaýpi bar adamdardy ǵana emes, deni saý adamdardyń da densaý­lyǵynyń aldyn alý sharalaryn jasaý. Ol úshin árıne, medısı­nalyq-sanı­tarlyq alǵashqy kó­mekti (MSAK) damytý kerek. Bú­gingi tańda MSAK-qa kepildik be­ril­gen tegin medısınalyq kó­mek sheńberinde bólingen qara­jat­tyń 24 paıyzǵa jýyǵy jumsa­lady. Sonymen qatar sanıtarlyq kómek kórsetý tártibi da qaıta qaralady. Bul aýrýlardy anyqtap qana qoımaı, qaterlerdi de aıqyndaý, turǵyn­dardy habardar etip otyrý, bas­tapqy sebepterdi jáne yqtımal saldaryn ýaqtyly joıý degendi de bildiredi. 
– Máselelerdi sheshýdiń taǵy qandaı joly bar? 
– Aýrýlardy basqarý júıesin jetildirý nemese densaýlyq saq­taý qyzmetterin ıntegrasıalaý jolymen medısınalyq qyzmet kórsetý sapasyn arttyrý kerek.
2011-2015 jyldarǵa arnalǵan «Salamatty Qazaqstan» baǵdarla­masynda kózdelgen barlyq is-sharalarǵa Dúnıejúzilik bank nátıjeli dep baǵa berip keledi. Endi aldaǵy ýaqytta memlekettik baǵdarlama sheńberinde shet mem­leketterdiń tájirıbesi boıynsha ólim-jitim deńgeıin tómendetý, qazaqstandyqtardyń ómir súrý jasynyń ortasha uzaqtyǵyn ulǵaıtý jáne medısınalyq kómek kórsetýdiń barlyq deńgeıin qam­tıtyn jáne baılanystyratyn densaýlyq saqtaý uıymynyń baǵdarlamalyq modelin engizý josparlanyp otyr. Atalǵan árbir profılaktıka, ońaltý, dıspan­ser­lik qadaǵalaý qyzmetteri, son­daı-aq medısınalyq jáne áleýmettik qyzmetterge emdeý is-sharalarynyń barlyq túrleri kórsetiletin bolady. Osyǵan baılanysty medısınalyq kómek kórsetýdiń barlyq deńgeıleri ózara baılanystyrylady. Kútim jáne áleýmettik qamqorlyq boıyn­sha qyzmetter naýqastar­dyń qajettilikterine sáıkes biriktiriledi. 
Alda turǵan taǵy bir mindet – densaýlyq saqtaý resýrstaryn ońtaıly paıdalaný. Árıne, bul birinshi kezekte qarjy-qarajatqa baılanysty sheshiledi. Memleket basshysynyń tapsyrmasyn iske asyrý maqsatynda Qazaqstanda mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý engiziledi. Bul rette áleýmet densaýlyǵy úshin jaýap­kershilik memleket, jumys berýshi jáne qyzmetker arasynda bóli­netin bolady. Bul júıe densaý­lyqty saqtaýǵa jumsalatyn qarjyny ulǵaıtýǵa baǵyttalady. Zamanaýı medısına jańa tehno­logıa damyǵan saıyn bizge resýrs qajet bola bastady. Sondyqtan bul qadam eń aldymen, medısı­nalyq qyzmetterdiń sapasyn art­tyrýǵa baǵyttalady. 
– «Densaýlyq-2020» baǵdar­lamasynda alǵashqy medısınalyq-sanıtarlyq kómekke qanshalyqty nazar aýdarylady? 
– Árıne, medısınalyq-sa­nı­tarlyq kómek densaýlyq saqtaý, qarjylyq, tehnologıalyq, ada­mı resýrstardyń jartysyn, tipti jartysynan kóbin alady.
Óıtkeni aýrýdy asqyndyryp jibermeý úshin densaýlyq kinarat­taryn alǵashqy kezde-aq sheshý kerek. Ári bul – bizdiń úlgimizdiń tarıhy men damýynyń óte qısyn­dy, tabıǵı joly. Álemniń damy­ǵan elderiniń barlyǵynda osyn­daı úrdis qalyptasqan. 
Bul baǵdarlamada memleket qana emes, adamnyń óziniń de den­saýlyǵy úshin jaýapty ekeni basa aıtylǵan. Demek, bul baǵdarla­manyń ekinshi eń mańyzdy tezısi – densaýlyq úshin ortaq jaýap­ker­shilik. Eger densaýlyq saqtaý­dyń otyz edáýir damyǵan úlgisin alar bolsaq, onda ıdealǵa jeteler joldaǵy negizgi faktorlar – qar­jylandyrý, saýatty basqarý jáne densaýlyq úshin ortaq jaýap­kershilik bolady. 
– Ortaq jaýapkershilik degendi qalaı túsinemiz? 
– Ortaq jaýapkershilik degen – dárigerler men naýqastyń aýyrt­­palyqtaryn birge bólisýi. Biz kún saıyn ondaǵan jap-jas azamat­tardyń kólik apatynan mert bo­lyp jatqanynyń kýási bolyp júr­miz. Óz densaýlyǵyna salǵyrt qaraýdyń nátıjelerin kórýdemiz. Temeki shegý, ishimdik ishý degender úırenshikti nársege aınaldy. Bizdiń halyq medısı­nalyq kó­mek­tiń kepildendirilgen kólemin alyp jatyr, alaıda óz densaýlyǵy úshin jaýap berý ke­rek dep oıla­maıdy. Eger de adam­dar osy jaýap­kershilikti moınyna alyp, memleket pen densaýlyq saqtaý júıesimen birge bólisken jaǵ­daıda, biz búgingi úlginiń tıimdi­ligin úsh-tórt ese arttyra alar edik. 
– Qalaı oılaısyz, basqa el­der­degideı mindetti medısınalyq saqtandyrý júıesin engizýdiń tıim­diligi bar ma?
– Jańa tehnologıalardy en­gizý – búgingi kúnniń basty talaby. Álemde naýqastardy basqarý boıynsha ázirlengen kóptegen tehnologıalar bar. Emdeýdiń ha­lyqaralyq hattamalary, qabyl­danǵan dıagnostıkalaý standart­tary bar. Bul – sala ishinde de, ulttyq deńgeıde de arnaıy talqy­laýdy qajet etetin másele. Jumys berýshi de, memleket pen jumys­shynyń ózi de densaýlyq úshin osy jaýapkershilikti bólisýleri kerek. Biz medısına men kómek kór­setetin adamdardyń eńbegine aqy tólenýi tıis ekenin túsinýimiz qajet. Saqtandyrý maqsatty túrde iske asatyn nárse emes. Bul – tek densaýlyq saqtaý salasynyń saıasatyn júzege asyrý quraly ǵana. Saqtandyrý eń aldymen, densaýlyq úshin ortaq jaýapker­shilikti damytýǵa jáne engizýge baǵyttalǵan. Al birlesip tóleý qosymsha faktor bolýy múmkin. Mindetti medısınalyq saqtan­dyrý júıesi baǵdarlamalardyń barlyǵyn nyǵaıtýǵa, olardyń bárin aımaqtar arasynda túzetýge, biryńǵaı tóleýshi júıesin kóp arnaýly júıege beıimdeýge múm­kindik beredi. Medısınalyq saq­tan­dyrý júıesin basqarý úshin tıisti tehnologıalyq, aqparattyq júıe qalyptastyratyn jáne en­gizetin bolady. 
– Baǵdarlamany qalaı júzege asyrǵan durys bolady? 
– Jalpy, baǵdarlama eki saty arqyly júzege asyrylady. Birin­shisinde, 2016-2017 jyldary jańa tetik, tehnologıalardy engizý, resýrstardyń tıimdiligin qamta­masyz etý úshin normatıvtik-qu­qyqtyq baza daıyndaý kózdelgen. Ekinshisinde 018-2020 jyldary densaýlyq saqtaý júıesin jo­ǵaryda aıtylǵan basymdyqtarǵa nazar qoıa otyryp, jańǵyrtý jú­zege asyrylady. Jańa baǵdarlama buǵan deıin iske asyrylǵan mem­lekettik baǵdarlamalardyń logı­ka­lyq jalǵasy ári elimizdegi den­saýlyq saqtaýdyń halyqaralyq saıasatynyń damýymen tolyq sáıkestikke qaraı kele jatyr. Baǵ­darlamanyń taǵy bir erek­sheligi shynaıylyqqa, tıimdilikke jáne sáttilikke kepildik beredi.
– Elbasynyń «100 naqty qa­dam» Ult jospary – Jahandyq jáne ishki syn-qaterlerge jaýap jáne sonymen bir mezgilde, jańa ta­rıhı jaǵdaılarda Ulttyń da­myǵan memleketterdiń otyzdyǵyna kirý. Biz damyǵan elderdiń qata­ryna kirý úshin ne isteýimiz kerek? 
– «100 naqty qadam» Ult jos­pary «Kásibı memlekettik ap­parat qurý», «Zańnyń ústemdigin qamtamasyz etý», «Indýstrıa­lan­dyrý jáne ekonomıkalyq ósim», «Esep beretin memleketti qa­lyptastyrý» sekildi bólim­derden turady. Resmı qujattyń ón boıynda memleket damýynyń aldaǵy ýaqyttaǵy 100 naqty qa­damy aıqyndalǵan. Bul qadam­dardyń bári de elimizde «Qazaq­stan – 2050» strategıasyn júzege asyrýǵa, Qazaqstannyń memle­ket­tiligin nyǵaıtýǵa, joldan adas­paýǵa, kúrdeli kezeńnen senimdi ótýge jaǵdaı týǵyzatyn beriktik qor der edim.
Jospardyń negizgi maqsaty «aýrýlardyń syrtqy belgilerin» sylap-sıpap qoıý emes, olardy «júıeli emdeý» bolyp tabylatyn qoǵam men memleketti túbegeıli qaıta ózgertýge negiz qalaıdy» de­lingen baǵdarlamalyq qujat­tyń 1-qadamy – memlekettik qyz­metke qabyldaý rásimderin jań­ǵyrtýǵa arnalǵan. Onda memle­kettik qyzmetke qabyldaý tómengi laýazymdardan bastalýy tıis ekeni atap ótilgen. 2-qadamda «Tó­mengi laýazymdarǵa kandıdattar­dy retteý jáne odan ári laýa­zymdyq ósý iskerlik qasıetter negizinde júzege asyrylýy tıis» degen mindet qoıylyp otyr. 3-qadam týraly aıtatyn bolsaq, munda «Qazaqstan Respýblı­kasynyń memlekettik qyzmet jáne jemqorlyqqa qarsy is-qı­myl agenttiginiń rólin arttyrý» máselesi boıynsha oryndalýy tıis mindetter jan-jaqty baıan­dalǵan. Ult josparynyń 4, 5, 6 jáne 7 qadamdarynda memlekettik qyzmetke birinshi ret qabyldaný­shylar úshin mindetti túrde synaq merzimin endirý aıtylady. Mem­lekettik qyzmetkerlerdiń jala­qysyn qyzmetiniń nátıjesine baılanysty ósirý, eńbekaqyny nátıje boıynsha tóleýge kóshý jáne memlekettik qyzmetkerler­diń laýazymdyq eńbekaqylaryna óńirlik úılestirý koefısıent­terin qosý mindetteri boıynsha naqty tapsyrmalar jazylǵan.
Jemqorlyqqa qarsy kúres te – Elbasy saıasatynyń basym ba­ǵyttarynyń biri. Bul másele Ult josparynyń 13-qadamynda – jemqorlyqqa qarsy kúresti kú­sheıtý qadamynda kórinis tapqan. Sonymen qatar Ult josparynda Memlekettik qyzmet týraly jańa zań qabyldaý, Memlekettik qyz­met týraly jańa zań qabyldan­ǵannan keıin is basyndaǵy memle­kettik qyzmetkerlerdi keshendi atestattaýdan ótkizý máseleleri sıpattalǵan. Ult josparynda son­daı-aq azamattardyń sot tó­religine qoljetimdiligin jeńil­detý úshin sot júıesi ınstansıa­laryn ońtaılandyrý, sýdıa laýa­zymyna kandıdattardy irikteý tetikterin kóbeıtý jáne biliktilik talaptaryn qataıtý mindetteri qoıylǵan. Búginde elimizde sot salasyn jetildirýge baılanysty kóptegen is-sharalardyń atqary­lyp jatqany belgili. Osy oraıda Sýdıalardyń esep berý tártibin kúsheıtý, sýdıalardyń jańa etı­kalyq kodeksin jasaý jáne t.b. máseleler Ult Josparynyń qada­mynda kórsetilip otyrǵanyn aıta ketkenimiz jón.
– Rzaqul Sádenuly, Elbasy­myzdyń bes ınstıtýttyq re­formada «Máńgilik El» patrıottyq aktisi ázirlendi. Sizshe, onyń negizi qandaı bolýy múmkin? 
– Elbasy N.Nazarbaev qo­ǵamdy álem deńgeıindegi asqaq maqsatqa umtylýǵa shaqyryp keledi. «Qazaqstan – 2050» stra­tegıasy, «Nurly jol» jańa eko­nomıkalyq saıasaty, 100 naqty qadamnan turatyn Ult jospary, ozyq otyz eldiń qataryna qosylý mindeti – munyń barlyǵy Máń­gilik El bolý jolyndaǵy ózara sabaqtas, júıeli Qazaqstannyń memleket bolyp shyǵyp, qoǵam bolyp jetilý, ult bolyp eseıý jo­lynda mańyzdy qadam jasaý. Memleket pen qoǵamǵa bereri, keleshekke áseri, jeke adamnyń ómirine jasaıtyn yq­paly tur­ǵysynan bul tarıhı qadam – qa­zirgi urpaqtyń tarıhı mısıasy, onyń keleshek aldyn­daǵy jaýap­kershiligi bolýy kerek.

Suhbattasqan
Mıýa BAINAZAROVA,
Qyzylorda oblysy