Munaı baǵasynyń quldyraýy rızyq-nesibesin qara altynnan taýyp otyrǵan memleketterdiń ýaıymyn údete tústi. Irannyń munaı óndirisine belsendi kirisýi, onsyz da shıkizatqa lyq toly naryqty berekeden aıyra bastady. Nú-Iork taýar bırjasynda (NYMEX) WTI munaıynyń qyrkúıek aıyndaǵy fúchersteri 4,1%-ǵa, barreline 45,17 dollar shamasyna deıin tústi. Al qurlyqaralyq bırjada (ICE) Brent munaıynyń fúchersteri 5%-ǵa deıin quldyrap, 1 barreli 50 dollarǵa da jetpeı qaldy. Ekonomıkasy negizinen munaı men gazǵa súıengen bizdiń elimiz úshin bul jaqsy jańalyq emes. Áıtse de, mamandar qara altynnan túsetin tabystyń ornyn jańa avtobandardan túsetin qarjy toltyrady dep sendirip otyr. Barlyǵy josparlaǵandaı bolsa, jaqyn arada paıdalanýǵa beriletin kólik joldary qazynaǵa mıllıardtaǵan dollar paıda ákelýi tıis. Bul týraly Qamshy portaly Túrkistanǵa silteme jasaı otyryp habarlaıdy.

Úmittiń úlkenin «Batys Eýropa – Batys Qytaı» tranzıttik avtomobıl dálizine artylýda.  Jol-kólik ınfraqurylymy salasyndaǵy aýqymdy jobanyń maqsaty – Batys pen Shyǵysty baılanystyrý, Uly Jibek jolynyń baǵdaryn zamanaýı turǵyda qaıta jańǵyrtý. Eýrazıa qurlyǵynyń ortasynda oryn tepken Qazaqstan úshin «Batys Eýropa – Batys Qytaı» halyqaralyq dáliziniń  elimizdiń tranzıttik áleýetin júzege asyrýdaǵy róli aıryqsha. Dálizdiń qurylysy keler jyldyń basynda salynyp bitedi dep josparlanǵan. Eger sarapshylardyń Qytaı men Eýropalyq Odaq arasyndaǵy saýda aınalymy trıllıon dollarǵa jetedi degen boljamy rastalar bolsa, alpaýyttardyń arasyndaǵy júk tasymalyn óz jerimiz arqyly ótkizip, kiristi eseleýge múmkindik alar edik. Úsh basty baǵyt: Qytaı – Qazaqstan, Qytaı – Ortalyq Azıa, Qytaı – Reseı – Batys Eýropa boıynsha alys-beristi júzege asyratyn joba arqyly 2020 jyly júk tasymaldarynyń kólemi 33 mln. tonnaǵa jetedi dep boljanýda.

«Batys Eýropa – Batys Qytaı» halyqaralyq avtomagıstraliniń tehnıkalyq-ekonomıkalyq jobasy boıynsha aldaǵy 7-8 jylda joldyń júk kólikterin ótkizý kólemi 2,5 ese ulǵaımaq. Jobany iske asyrýdan Qazaqstanǵa keletin ekonomıkalyq paıda jyl saıyn 33,9 mlrd. teńge, jol-kólik apattarynyń azaıýynan túsetin paıda 49,9 mln. teńge, al ishki ónimderdiń ósýine baılanysty túsetin paıda 82,9 mlrd teńge bolady degen boljam bar. Elimizdegi bes iri aımaq – Aqtóbe, Qyzylorda, Ońtústik Qazaqstan, Jambyl jáne Almaty oblystarynyń ekonomıkasynda serpilis bolatyny aıtpasa da túsinikti. Joǵary deńgeıde júk ótkizýge qabiletti avtokólik joldary, júk poıyzdary kesip ótetin shoıyn jol jelileri, janar-jaǵarmaı quıý beketteri, zamanaýı quraldarmen jabdyqtalǵan keden beketteri, taǵy basqa da ınfraqurylymdar qytaı taýarlaryn Eýropa elderine kidirissiz jetkizýdi qamtamasyz etetin bolady. Al Eýropa jaqtan Qytaıǵa jańa tehnologıalar men mashına qural-jabdyqtary, sondaı-aq shıkizat jetkiziledi. Batys Qytaıdan shyǵatyn taýardy az qarjy jumsap, tez jetkizý úshin Almaty, Ońtústik Qazaqstan oblystary arqyly ótetin tóte jol tańdalatyny kúmánsiz. Jol qurylysyn júrgizip jatqan mamandardyń sózine qaraǵanda, «Batys Eýropa – Batys Qytaı» halyqaralyq tranzıttik dálizi eki ortany úsh jarym esege qysqartady eken.

Elbasy jarıalaǵan «100 naqty qadam» Ult josparynda 65-qadam retinde «Qazaqstandy halyqaralyq kólik-kommýnıkasıalyq aǵymdarǵa ıntegrasıalaý, sonyń ishinde «Eýrazıalyq transkontınentaldyq dáliz» joǵary jyldamdyqty mýltımodaldyq kólik dálizin qurý» belgilengeni málim. Ol Azıadan Eýropaǵa júkter tranzıtin kedergisiz júzege asyrýǵa múmkindik beredi. Kólik dálizi birinshi baǵyt boıynsha Qazaqstan aýmaǵy arqyly Reseı Federasıasyna jáne odan ári Eýropaǵa ótedi. Ekinshi baǵyty – Qazaqstan aýmaǵy arqyly Qorǵastan Aqtaý portyna deıin, odan ári Kaspıı teńizi men Ázirbaıjanǵa jetip, ári qaraı Grýzıa asady. Jobaǵa byltyr ǵana qurylǵan «Azıa ınfraqurylymdyq ınvestısıalar bankin» tartý kózdelýde.

Sonymen qatar, «Uly Jibek jolyn qaıta jańǵyrtý» klasterin qurý josparlanyp otyr. Elbasynyń bul bastamalary mol ınvestısıa tartyp, el ekonomıkasyn qarqyndy  damytyp qana qoımaı, ımıjdik joba retinde memlekettiń abyroıy men bedelin arttyra túsetinin de aıta ketken jón. Qazirgi kezde Qytaıdan, ne Eýropadan taýarlardy tek kompanıalar ǵana emes, jekelegen adamdar da tapsyryspen aldyrtady. Alys-beris ǵalamtor arqyly júzege asady. Qytaılyq ne eýropalyq ınternet-dúkennen shyqqan taýardyń qaı baǵyt boıynsha jetkiziletinin, dál qazir joldyń qaı bóliginde kele jatqanyn tutynýshy ınternet arqyly baqylap otyrý múmkindigine ıe. Osy baılanystar kezinde tranzıttik memleket retinde Qazaqstannyń aty aýyzǵa jıi alynatyn bolsa, bul elimizdiń álemniń túkpir-túkpirine tanylýyna jol ashpaq.  «Uly Jibek jolyn qaıta jańǵyrtý» klasteriniń ınvestısıalyq hám ındýstrıalyq áleýeti tipti mol. Joba Qazaqstannyń halyqaralyq naryqtaǵy belsendiligin arttyrady. Sondaı-aq, tek óz elimiz emes,  Orta Azıadaǵy ózge memleketterdiń de ekonomıkasyna oń yqpal ete alamyz.  Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti qory janyndaǵy Álemdik ekonomıka jáne saıasat ınstıtýtynyń dırektory Sultan Ákimbekovtiń aıtýynsha, jańa Jibek joly kólik dálizin salý týraly strategıalyq bastama qazaqstandyq taýarlardyń jahandyq naryqqa shyǵýyna septesedi, ári ekonomıkalyq mol paıda ákeledi.

– Biz ınfraqurylymdyq jobalarǵa óte kóp qarjy salýdamyz. Demek, QHR tóraǵasynyń «Jibek joly ekonomıkalyq beldeýin» qurý týraly ıdeıasyn óz oraıyna paıdalanyp qalýymyz kerek. Osy aımaqta kóliktik habqa aınalý – bizdiń strategıalyq maqsatymyz. Ortalyq Azıa arqyly ótetin kez kelgen kólik dálizderiniń, tranzıttik jáne logıstıkalyq úderisterdiń ortalyǵy – Qazaqstan bolady. Bul úlken ekonomıka­lyq jetistikterge qol jetkizýge múmkindik beredi. Qazirgi zamanǵy jaǵdaıda Qazaqstan álemdik naryqtarǵa shyǵýdyń san alýan jolyn ashýy kerek, bul ómirlik mańyzdy máseleler,  – deıdi S.Ákimbekov.

Halyqtyń joldardyń bolashaǵyna degen úmiti men senimin eseleýge  «Qazaqstan temir joly» ulttyq kompanıasynyń basshysy Asqar Mamınniń sózi de aıtarlyqtaı áser etti. «İshki kontınentaldyq dálizderdiń múmkindikterin esepke ala otyryp, biz 2020 jylǵa deıin Shyǵys pen Batys arasyndaǵy baǵyt boıynsha tranzıt kólemin eki ese ósirý maqsatyn belgiledik. Qytaıdyń ortalyq jáne batys provınsıalarynyń údemeli damýy jáne syrtqa satatyn eksporty kóleminiń ulǵaıýy bizdiń osy maqsatqa jetýimizge yqpalyn tıgizedi», – dedi ol.  Mamın myrza BUU-nyń Saýda jáne damý konferensıasynyń eksperttik baǵalaryn tilge tıek etken bolatyn. Uıymnyń málimetine súıensek, Eýrazıa qurlyǵyndaǵy negizgi naryqtar arasyndaǵy saýda aınalymy aldaǵy 5 jylda 1,5 esege artady. Iaǵnı byltyrǵy 2014 jyl qorytyndysynda bul kórsetkish 800 mıllıard dollardy qurasa, 2020 jyly 1,2 trıllıon dollarǵa jetpek. Eger osy qarjynyń bes-on paıyzy Qazaqstannyń qazynasyna tússe, nebári bir jyldyń ishinde joldardan tapqan nesibemiz sońǵy on jylda munaı satýdan túsken paıdadan asyp túsetini kánik.

Kúnshyǵystaǵy kórshimiz Qytaıdyń Eýropalyq odaq elderimen saýda-sattyǵy artatyny kóńilge medeý. Eki alpaýyttyń alys-berisi 2020 jylǵa qaraı qazirgi 800 mıllıardqa, al QHR men Úndistan arasyndaǵy taýar aınalymynyń kólemi 66 mıllıardtan 92 mıllıard dollarǵa deıin ulǵaıady degen boljam bizdiń ǵana emes, ózge de tranzıttik memleketterdiń úkili úmiti.

Ótken jyly  Qazaqstannyń kólik dálizderi boıynsha ótken júk kólemi shamamen 18 mıllıon tonnany qurady. Sonyń ishinde temir jolmen – 16,1 mıllıon tonna, avtokólik joldarmen – 1,5 mıllıon tonna jáne Aqtaý porty arqyly teńiz kóligimen shamamen 100 myń tonna júk tasylǵan. Tranzıtten Qazaqstan qorjynyna túsken tabys 1 mıllıard dollardan asyp jyǵyldy. Demek, bet alǵan baǵytymyz durys, jol qurylysyn qarqyndy júrgizý – kemel keleshegimizge kepil. Qazirdiń ózinde bul sala otandyq óndirýshilerge úlken qoldaý bolyp otyr. «Nurly jol» baǵdarlamasy aıasynda jol salýǵa 72 myńnan astam adam tartylǵanyn da aıtpaı ketýge bolmas. Elbasynyń: «Jol – ómirdiń ózegi, baqýatty tirliktiń qaınar kózi» degen sóziniń aqıqat ekenine kózimiz jete tústi.