Qurmetti sot!

Qazir meniń ústimnen QR Qylmystyq Kodeksiniń úsh babyna sáıkes is ashyp otyr. Taǵylǵan aıyptardyń bir de biri boıynsha ózimdi kináli sanamaıtynymdy ashyq málimdemekshimin. Bul qylmystyq qýdalaýdyń eshqandaı da zańdy mazmuny, meniń tarabymnan eshqandaı da qylmystyń joq ekenin, tek meni Qazaqstannyń saıası qaıratkeri retindeqýdalaýdyń saıası maǵynasy ǵana bar ekenin taǵy da qaıtalap aıtamyn.

 

Aldymen meni ustap, sońynan, 2022 jyldyń 12 naýryzy kúni, eki aı qamaýda qaldyrý týraly sanksıa berildi. Maǵan qylmystyq Kodekstiń 274 babynyń 2 jáne 3-tarmaǵy men 378 babynyń 2-tarmaǵy boıynsha aıyp taǵyldy. Siz bul baptardyń birinshisi ortasha qylmystyq, al ekinshisi qylmystyq teris qylyq bolyp sanalatynyn eskerseńiz deımin. Óıtkeni, meniń isimmen baılanystyrýǵa kelmeıtin keıbir máselelerdi eseptemegende, qylmystyq prosesýaldyq Kodeks ortasha qylmys boıynsha kúdiktini qamaýǵa alýǵa tıym salady. Alaıda, zańnyń bul tarmaǵy tergeýshi úshin de, prokýror men tergeý soty úshin de meniń bostandyǵymdy shekteıtin eń qatal sheshim shyǵarýǵa esh bóget bolǵan joq. Qurmetti sot, Siz bul qylmystyq isti qabyldaı salyp, meni dereý úıqamaqqa aýystyrdyńyz. Sondaı sheshim qabyldaı otyryp, sotqa deıingi tergeýshi organnyń maǵan qatysty shyǵarǵan sheshiminiń esh negizsiz ekenin moıyndadyńyz.

 

Endi ózime taǵylǵan aıyptyń mánisi týraly.

 

Birinshiden, meni polısıa qyzmetkerine til tıgizdi dep aıyptap otyr. Aıyptaýshy iste: «óz mindetin atqaryp júrgen polısıa qyzmetkerlerine til tıgizgenin túsine otyryp, polısıa qyzmetkerleri týraly jaǵymsyz pikir qalyptastyrý maqsatynda, qasaqana, eldiń aldynda mynandaı sózder aıtty: «Myna polısıa qyzmetkerleri, bular ulttyń satqyndary, naǵyz halqyna opasyzdyq jasaǵandar, myna maska taǵyp alǵan qarabetter barlyǵy, myna sıaqty súmireıgen súmelekter, bular otanynaopasyzdyq jasaıtyndar». Al, bul sózdi men qashan aıtqan edim?

 

Byltyr 18 qyrkúıek kúni biz Abaı eskertkishiniń aldynda mıtıńke shyqtyq. Máshıneden shyqqanym sol edi, esimderin atamaǵan polısıa qyzmetkerleri tarpa bas salyp, jerge jyqty da, esh negizsiz kúsh kórsetip, ústimdegi kıimimdi jyrtty. Olardyń arasynda quqyq qorǵaýshy organdardyń forma kımegen qyzmetkerleri de, SOBR sarbazdary da boldy. Men jańaǵy sózdi osy oqıǵadan keıin aıtqan bolatynmyn. Aıyptaýshy iste men ol sózimdi qaıdaǵy bir Toqsanbaev, Bolatbaev degenderge qaratyp aıttym dep kórsetken. Alaıda, men olardyń kim ekenin bilmeımin de, Tipti, nege bul adamdardyń, osy is boıynsha, ózderin jábirlenýshi sanaıtyny da túsiniksiz. Sol kúni ol jerde turǵan onshaqty polısıa qyzmetkeriniń ishinen tek osy ekeýiniń ǵana «jábir» kórgeni men úshin jumbaq. Men eshkimniń de atyn ataǵam joq, naqty bir polısıa qyzmetkerine qaratyp sóz aıtqam joq. Men «qarabet» dep, beıbit demonstranttardyń konstıtýsıalyq quqyn buza otyryp, olarǵa qarsy dóreki kúsh qoldanǵan polısıa qyzmetkerlerin atadym. Meniń ol sózderim naqty bir adamdarǵa til tıgizgenim emes, beıbit mıtıń ótkizýge jol bermeıtin búkil quqyq qorǵaýshy júıege qarata aıtqan synym bolatyn. Olardyń ondaı áreketiniń nátıjesi nege alyp kelgenin bıylǵy qańtarda kórdik.

 

Eń aldymen, bul sózge arqaý bolǵan polısıanyń avtorıtarly rejimniń jazalaýshy organy retinde qalyptasyp qalǵan obrazy. Nazarbaev rejimi kúshtik qurylymdardy azamattardyń quqy men múddesin qorǵaý úshin emes, beıbit mıtıńke shyqqandarǵa qarsy baılaýly ıtindeı qoldandy. Biz, birqatar saıası talaptarymyzdy kóterip, beıbit maqsatta jınalǵan sol kúni de, bılik quqyq qorǵaýshy organdarǵa mıtıń ótetin jerge bizdi jibermeý týraly buıryq bergenine esh kúmánim joq. Zań men haq ústemdik qurǵan qoǵamda polıseı qylmysty buıryqty oryndaýǵa mindetti emes. Ol zań sózi men konstıtýsıaǵa baǵynýǵa tıis. Mıtıń barysynda polıseılerge qarata jańaǵy sózimdi aıta turyp, men olardy dál osy zańsyz áreketteri úshin synaǵan bolatynmyn. Men, búgin Nazarbaevtyń jemqor júıesin qorǵap júrgen polıseıler, erteń, qudaı onyń betin ary qylsyn, qytaı ekspansıasy bola qalsa, esh ıkembesten qytaı rejimine de qyzmet etetinin aıttym. Óz ustanymy joq polıseıler nan tabý úshin kimge bolsa da qyzmet etedi. Olar, bastyqtarynyń aıtqanynan shyǵý úshin, qandaı da bolmasyn qylmysty buıryqty oryndaıdy. Qańtar oqıǵasy ony aıqyn kórsetip berdi. Beıbit mıtıńke shyqqandarǵa oq atqan, on eki jasar balany, tórt jasar Aıkórkemdi óltirgen quqyq qorǵaýshy organdardyń qyzmetkerleri jáı qarabet qana emes, jáı satqyn da emes, naǵyz qanisherler men jaýyzdar. Men dál qazir, osy orynda otyryp, qańtar qasireti kezinde beıbit azamattardy qazaǵa ushyratqan polıseıler, sender baskeser jendetsińder, óz halqyńdy jazalaýshysyńdar! Tozaqtyń otynda janasyńdar!

 

Ustalǵandardy azaptaǵan, qınap, mazaq qylǵan polıseıler tek synǵa ǵana emes, eldiń laǵynetine, qarǵysyna laıyq. Áleýmettik jelilerdegi komentarılerdi oqyp shyǵyńyzshy, olar týraly júzdegen myń adamnyń ne oılaıtynyn ózińiz de kóresiz. Meniń aıtqandarym polısıa qyzmetkerleriniń namysyna tıgen bolsa, onda olardyń jumysyna shynymen kóńili tolmaıtyn mıllıondaǵan azamattardy ne isteımiz? Mine, máseleniń máni qaıda jatyr! İstegi bul epızodqa qatysty eshqandıa da qylmys jasamaǵanymdy, al, ol kúngi sózderim, ózimniń konstıtýsıalyq quqymdy buzǵan, polıseılerdiń qyzmetine taqqan aýyr synym ekenin málimdeımin. Sondyqtan, sottan qylmystyq Kodekstiń osy baby boıynsha maǵan taǵylǵan aıypty alyp tastaýdy ótinemin.

 

274 baptyń 2-tarmaǵy boıynsha qarastyrylǵan qylmystyq iske, ıaǵnı, qasaqana jalǵan aqparat taratý týraly iske keler bolsaq, ol taza sandyraq. Birinshiden, meniń kredıt amnıstıasyna qatysty aıtqan barlyq sózderimniń beıne jazbasy bar. Men eshqashan da memleket nesıe raqymshylyǵy týraly jarıalady, báriniń qaryzyn keshiredi dep aıtqan emespin. Men tek Agenttiktiń, ıpotekalyq nesıeni qarjy jaǵynan retteý úshin qabyldaǵan, baǵdarlamasyn elge túsindirýge tyrystym. Men ózimniń beıne jazbamda sol týraly aıtamyn. Ekinshiden, maǵan áleýmettik jelidegi sózimnen keıin, Agenttikke túrli ótinish-aryzymen 21 myńnan astam qazaqstandyq shaǵymdandy degen aıyp taǵyp otyr. Sondaı-aq, aıyptaýshy iste Agenttiktiń Almatydaǵy ǵımaratyna 300-ge jýyq adam keldi dep kórsetilgen. Osy tusta, memlekettik organdarǵa mynandaı suraq qoıǵym keledi: el-jurttyń ózderińe aryz-shaǵym jazǵanynyń nesi qylmys? Olar, shynymen de, túrli sebeptermen moınyndaǵy boryshtaryn óteı almaı, qarjydan qınalyp otyrǵan azamattar ǵoı. Onyń ústine, qarjy naryǵyn retteý jónindegi Agenttik kredıtin tóleý merzimin sozyp alǵan el-jurttyń tikeleı ekinshi deńgeıdegi bankterge, nemese Agenttikke shaǵymdanýyna bolatynyn málimdegen bolatyn. Sotqa deıingi tergeý organdarynyń men jasady-mys qylmysqa keltirgen argýmentiniń biri – qarjy naryǵyn retteý Agenttiginiń aldynda júzdegen azamattyń jınalǵany. Biraq olar eshqandaı da qoǵamdyq tártipti buzǵan joq qoı. Agenttik te, basqa da bir memlekettik organ eshqandaı da zardap shekken joq. Osyǵan oraı taǵy bir mysal keltire keteıin. Pýtın ishinara mobılızasıa týraly jarıalaǵan soń, júzdegen myń reseılik Qazaqstanǵa qaraı aǵyldy. Olar esep-shot ashyp, jeke ıdentıfıkasıalyq nómir alýǵa umtylǵan kezde, halyqqa qyzmet kórsetý ortalyqtarynyń aldynda nópir paıda boldy. Tirkelý úshin myńdaǵan adam kezekte turdy. Memlekettik organ qyzmetkerleri olarǵa sýsyn, tamaq tasyp, asty-ústine tústi. Al, bizdiń óz azamattarymyz, boryshtary jóninde aryzdaryn tapsyrý úshin, qarjy Agentigine barǵan kezde nege sondaı jaǵdaı jasalmady? Jurt bir mezgilde jınalyp, óz problemalary týraly aryz jazǵannyń nesi qylmys?

 

Úshinshiden, turǵyndarǵa nesıesi boıynsha raqymshylyq jasaý kerek ekeni erteden-aq páisip-jetilgen másele bolatyn. Tipti, ol problemany Toqaev ta moıyndap, jýyrda, kredıttiń kesirinen qıyn jaǵdaıda qalǵan azamattarǵa qalaı kómektesý týraly, josparyn usynatynyn jarıalady. Biz bul máseleni sonaý 2020 jyly-aq kóterip, azamattarǵa kredıttik amnıstıa jarıalaý úshin qol jınaǵan edik. Bizdi qoldaǵan jurttyń sany 100 myńǵa jýyqtaǵan. Nesıe raqymshylyǵyn qoldaǵandardyń tizimin prezıdent ákimshiligine jóneltip, olar ony resmı túrde qabyldap alǵan bolatyn. Ol týrady BAQ-tarda jazyldy, memlekettik organdardan resmı jaýap ta alǵanbyz.

 

Tórtinshiden, 2021 jyldyń 15 qarashasynda-aq, biz, borysh problemasy bar bir top azmatpen birge, Qarjy garyǵyn retteıtin Agenttik basshylyǵymen, dálirek aıtsam, Terentev myrzamen kezdesken bolatynbyz. Onyń sol joly aıtqany bizdiń akkaýntarymyzdaǵy tikeleı efırde kórsetildi. Ol bizdiń Agenttikke aryz-shaǵym jazýymyzǵa qarsy bolǵan joq, kerisinshe, petısıany qarastyrýǵa eki apta qajet bolatynyn aıtqan.

 

Sonda, budan qandaı qylmystyq quqyq buzýshylyq kórip tursyzdar? Tergeý organdary qylmystyq Kodekstiń normalary buzylǵanyn qalaı anyqtady?

 

Sondaı-aq, sottyń nazaryn sotqa deıingi tergeý barysynda jiberilgen zań buzýshylyqqa aýdarǵym keledi. 2021 jyldyń jeltoqsanynda, Qazaqstan Respýblıksynyń otyz jyldyǵyna oraı amnıstıa jarıalaý týraly zań qabyldandy. Qylmystyq kodekstiń maǵan japqan eki baby da osy zań normasyna saı bolatyn. Osyǵan oraı, men sotqa deıingi tergeý organdaryna ózime qatysty qylmystyq isti doǵarý týraly aryz jazdym. Alaıda, ol aryzymdy qanaǵattandyrmady. Tipti, maǵan, 274 baptyń 2-tarmaǵy boıynsha, 2,5 mln teńge shyǵyndy óteýdi mindettep otyrǵanyn estigen jurtshylyq ol somany dereý jaýyp tastady. Biraq, sotqa deıingi tergeý organy ony da elemedi.

 

Osy is boıynsha tergeý kezinde, maǵan 272 baptyń 1-shi tarmaǵy men 274 baptyń 4-shi tarmaǵy boıynsha taǵy eki aıyp taǵyldy. Degenmen de, qylmysym joq bolǵan soń, doǵaryldy. Osynyń bári maǵan qatysty qylmystyq istiń saıası astary bar ekenin anyq kórsetip berdi. Meniń áreketterimde eshqandaı da qylmystyq quqyq buzýshylyq joq, tek Qazaqstannyń saıası bıliginiń meni túrmege otyrǵyzyp, qoǵamnan alastaý, jýrnalısik, qoǵamdyq qyzmetime tusaý salý oıy ǵana bar. Qańtardaǵy tártipsizdikter baby boıynsha qylmystyq qýdalaýdyń jasandylyǵyna, ol aıyptyń Evropa Keńesiniń prezılenti Sharl Mısheldiń Qazaqstanǵa keleri aldynda, sondaı-aq aǵylshyn parlamentiniń lordy, Ulybrıtanıanyń burynǵy Bas prokýrory Makdonald myrzanyń QR Londondaǵy elshisimen kezdesýinen keıin, 24 qazan kúni alynyp tastalǵany dálel. Men Amerıka senatorlary Rýbıo men Dýrbınniń, meniń máselem boıynsha, Qazaqstannyń AQSH-taǵy elshiligimen de kezdeskenin de bilemin. Sonymen birge, jappaı tártipsizdik boıynsha qozǵalǵan is quqyq qorǵaýshy Evgenıı Jovtıs pen meniń jubaıym Inga Imanbaıdyń Evropa parlamentiniń kishi komıtetinde sóz sóılerinen bir táýlik buryn ózgergenine de nazar aýdartqym keledi. Eger de men bir nársege kináli bolsam, ol qylmystarǵa meniń qatysym bar ekenin dáleldeıtin faktiler nege kórsetilmeıdi? Eger bul istiń saıası astary bolmasa, nege maǵan mundaı aıyptar taǵylyp, sonan soń, aýyr aıyp alynyp tastaldy? QR QK-iniń 400-baby boıynsha birdeńe aıtýdyń qajeti de shamaly sıaqty. Ol kúnderi búkil Qazaqstan narazylyq tanytty. Ol narazylyqtar tek beıbit túrde ótip jatty. 4 qańtar kúni Almatyda polısıamen eshqandaı da qaqtyǵys bolǵan joq. Ony quqyq qorǵaýshy organdardyń qyzmetkerleri de moıyndap, beıbit demonstranttar da dáleldedi.

 

Búkil el boıynsha halyq narazylyq aksıasyna shyǵyp, gazdyń, azyq-túliktiń qymbattyǵyna, jalpy Qazaqstandaǵy ádiletsizdikke kelispeıtinderin bildirip jatqanda, men úıde jáıbaraqat otyra almadym. Bul beıbit demonstrasıa men mıtıń bolatyn. Bul konstıtýsıa men, Qazaqstan qol qoıǵan, halyqaralyq paktiler kepildik beretin bizdiń azamattyq quqymyz. Onyń nesi qylmys?

 

Osy aıtqandarymdy ekskerip, sottan ózimdi tolyq aqtap shyǵýdy jáne taǵylǵan barlyq aıypty alyp tastaýdy suraımyn.