Álemde tek Qazaqstan aýmaǵynda ǵana qalǵan, Qyzyl kitapqa engen, qazaq ulty úshin qasıetti ań bolyp sanalatyn kıiktiń jappaı qyrylýynyń sebebin anyqtaý týraly vedomstvaaralyq komısıanyń kezekti jınalysy ótti.
Jınalysqa ádettegideı QR Aýyl sharýashylyq vıse-mınıstri Erlan Nysanbaev basshylyq etti.
Jalpy kıiktiń jappaı qyrylýy aýyl sharýashylyq máselesi emes, eń aldymen úlken ekologıalyq apat dep baǵalaǵan jón. Soǵan qaramastan osy ýaqytqa deıingi ótken jıyndarǵa ekologıa men qorshaǵan ortany qorǵaý júktelgen QR Energetıka mınıstrliginiń basshylary, mınıstrdi aıtpaǵannyń ózinde vıse-mınıstri de qatysqan emes.
Al kıikterdiń jappaı qyrylýyna ǵylymı baǵa beredi, ǵylymı túrde zertteý júrgizedi dep kútken QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi de bul iske asa mán bere qoıǵan emes.
Jalpy, bul jolǵy jıynnyń ereksheligi, birinshi ret Parlament depýtattary qatysty. Depýtattar Gúlnar Seıtmaǵambetova men Táńirbergen Berdońǵarov maman-ǵalymdardyń baıandamasyn qansha zeıin qoıyp tyńdaǵanymen asa eshnárse túsine almady. Ol týraly depýtattardyń ózderi de aıtyp qaldy.
Eń negizgisi kıikterdiń qyrylý sebebin anyqtaýǵa qandaı da bir sáýle túsiredi dep kútilgen QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń Bıologıalyq qaýipsizdik máseleleri jónindegi ǵylymı ortalyq mardymdy eshnárse aıta almady.
Sońynda birin-biri aıyptaýǵa kóshken ǵalymdar men chınovnıkterdiń arasyndaǵy daýdy Erlan Nysanbaev áreń toqtatty.
Sonymen, qaıǵyly ekologıalyq oqıǵanyń bolǵanyna jarty jylǵa jýyq ýaqyt ótse de, Prezıdenttiń kıikterdiń qyrylý sebebin shuǵyl anyqtaý týraly buıryǵyna qaramastan áli kúnge olardyń neden qyrylǵany anyqtalǵan joq.
«Antıgeptıl» azamattyq qozǵalysy qyrylǵan kıikterdiń sany 200 000-nan asatynyn osyǵan deıin de aıtqan bolatyn. Ony qazirde keıbir halyqaralyq uıymdardyń da naqtylaı túskeni eskertildi. Antıgeptılshilerdiń bul tujyrymyn Qazaqstannyń bıologıalyq áralýandylyqty saqtaý asosıasıasy dırektorynyń orynbasary sergeı Sklárenko da qoldap, Betpaqdala popýlásıasyndaǵy kıikterdiń 85-87paıyzynyń qyrylyp qalǵanyn, jalpy Qazaqstandaǵy kıikterdiń qazirgi sany 30 myńnyń aınalasynda bolýy múmkin ekenin eskertti.
Kıik qyrylǵan ýaqytta 90 000-nan asa mal shyǵyny boldy degen aqparatty buqaralyq aqparat quraldary da, keıbir ekologtar da málimdegen bolatyn. Alaıda, QR Aýyl sharýashylyq mınıstrligi bul aqparatty maquldaǵan da, ne joqqa da shyǵarǵan joq.
Sóz kezeginde «Osy ýaqytqa deıin kıikterdyń jappaı qyrylýyn anyqtaýǵa qatysqan 10 ǵylymı ınstıtýttar men zerthanalar, sheteldik uıymdar kıikterden alǵan bıomaterıaldardy hımıalyq ýlaný, radıasıa nemese geptılge baılanysty zertteý jumystaryn júrgizgen joq. Sondyqtan aldaǵy ýaqytta osy olqylyqtyń ornyn toltyrý kerek» dedim men. Eń qyzyǵy, jıynǵa qatysqan «Ǵarysh-ekologıa» ǵylymı zertteý ortalyǵy dırektorynyń orynbasary Alma Bımaǵambetova «Ǵarysh-ekologıa» ǴZI Qazaqstan boıynsha geptıldiń qorshaǵan ortaǵa áserin zertteý jóninde akredıtasıadan ótken jalǵyz ǵylymı ortalyq ekenin aıta kelip, ortalyqta kıikterdiń qyrylýyna geptıl áser etti ma, joq pa degen baǵytta eshqandaı jumys jasamaǵanyn moıyndady.
Soǵan qaramastan sheneýnikter kıikterdiń qyrylýyna geptıldiń qatysy joq deýmen keledi.
Eger Qazaqstan boıynsha geptıldiń qorshaǵan ortaǵa, ıaǵnı ań men malǵa, adam men ósimdikterge áserin zertteıtin jalǵyz ǵylymı ortalyq zertteýge qatyspasa onyń áser etkeni nemese etpegeni týraly qalaısha senimmen aıtýǵa bolady? Bul bir deńiz.
Ekinshiden, «Ǵarysh-ekologıa» ǴZO zerttese de shyndyqty aıta qoıa ma? Sebebi, Protondardy ushyryp, geptıl tógýge ruqsat etip otyrǵan sol Aeroǵarysh komıteti emes pe?
Sonymen ne kerek, jıynǵa qatysqan ǵalymdar da, sheneýnikter de kıik qyrǵyny taǵy qaıtalanýy ábden múmkin degen qorytyndyǵa keldi.
Osyǵan deıin kıiktiń aýrýlaryn zertteýge 300 mıllıonnan asa teńge qarjy alyp, esh nátıje shyǵarmaǵan QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń Bıologıalyq qaýipsizdik máseleleri jónindegi ǵylymı ortalyǵyna endi 3 jyl ishinde 2,1 mlrd. teńge bólmekshi. Ol qyrýar qarjy túgeldeı ıgerilse de, kıiktiń qyrylý sebebin anyqtaı alar ma eken? Óıtkeni, bizdiń oıymyzsha apat sebebin zertteýge tıis jerden emes, basqa jaqtan izdeýde. Tipti bul apatty zertteýge, sebebin anyqtaýǵa bizdiń bılik durys nıetti bolyp otyrǵan joq.
Maqsat İlıasuly
Pikir qaldyrý