Memleket basshysy N.Nazarbaevtyń 5 ınstıtýttyq reformasyn júzege asyrýǵa baǵyttalǵan «100 naqty qadam» baǵdarlamasynda respýblıkamyzda ǵylymdy damytý máselelerine asa nazar aýdarylady.
Osyǵan baılanysty M.H.Dýlatı atyndaǵy Taraz memlekettik ýnıversıtetiniń rektory, Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń janynan qurylǵan Ulttyq ǵylymı keńestiń tóraǵasy Mahmetǵalı Sarybekovten suhbattasqan edik. 
– Mahmetǵalı Nurǵalıuly, «100 naqty qadam» baǵdarlamasynyń 64-qadamynda «Ǵy­lymı jáne ǵylymı tehnıkalyq qyzmet ná­tıjelerin komersıalandyrý týraly» zańdy ázirleý qarastyrylǵan. Osy zańnyń qajet­tiligi qandaı? Bul baǵytta qandaı ju­mystar atqaryldy?
– Siz aıtyp otyrǵan zańdy bilim jáne ǵylym qyzmetkerleri kópten kútken. Sebebi, osy kúnge deıin ǵylymı-zertteý jumys­tar­dyń nátıjelerin naqty óndiriske engizý má­selesi zańdy túrde sheshilmeı keledi. Naq­ty aıtsaq, ǵylymı jobalardyń nátıjelerin óndiriske engizý mehanızmin retteıtin nor­matıvtik qujat bolǵan joq. Al sondaı qujat bolmaǵandyqtan, osy jumysty qarjylan­dyrý máselesi de tolyq sheshilmedi. Son­dyq­tan osy zań Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy ǵylymı jáne ǵylymı tehnıkalyq qyzmet­-tiń nátıjelerin komersıalandyrý júıe­si­niń qyzmetin júzege asyrýǵa baılanysty qoǵamdyq qatynastardy, sondaı-aq kommer­sıalandyrý prosesteri men ǵylymı jáne ǵylymı-tehnıkalyq qyzmettiń nátıjelerin komersıalandyrýdyń memlekettik kepildik berilgen qoldaý tetikterin retteıtin bolady. 
Zań jobasyn QR Bilim jáne ǵylym mı­nıstrligi daıyndap, QR Parlamentinde qa­ralyp, Elbasyna jiberildi. 
2015 jyldyń 31 qazanynda Qazaqstan Res­pýblıkasynyń Prezıdenti N.Na­zar­baev bul zańǵa qol qoıdy.
– Siz basqaryp otyrǵan ýnıversıtettiń ǵylym salasyndaǵy jetistikteri qandaı?
– Elbasy ınovasıalyq zertteýlerdi damytýdyń jańa saıasatyn usyndy. 
«Jańa tehnologıalyq tolqyn jalyna jarmasyp, teńdessiz ınovasıalar jasaý barlyq eldiń qolynan kele bermeıdi. Son­dyqtan aýqymdy halyqaralyq ǵylymı-zert­teý jobalaryna qatysýymyz qajet» dep kór­setti N.Nazarbaev.
TarMÝ halyqaralyq bilim berý keńis­ti­ginde ıntegrasıany tereńdetý, oqytýshy­lar­dyń ǵylymı-zertteý múmkindikterin keńeıtý jáne bilim alýshylardyń akademıalyq ut­qyrlyǵyn damytý maqsatynda Shanhaı yn­tymaqtastyq uıymy ýnıversıtetteriniń (SHYUÝ) jelisine resmı túrinde qabyldandy. 
Iaǵnı ýnıversıtet stýdentterdi joǵary jáne joǵary oqý ornynan keıin bilim berý baǵdarlamasy boıynsha 3 mamandyqtan «Sý resýrstary jáne sýdy paıdalaný», «Jerdi melıorasıalaý, baptaý jáne qorǵaý» jáne «Gıdrotehnıkalyq qurylys jáne ǵıma­rat­tar» SHYUÝ sheńberinde oqytýdy usynatyn bolady.
Sonymen qatar ýnıversıtet Belarýs-Qazaqstan ǵylymı-bilim konsorsıýmyna múshe. Konsorsıým aıasynda Belarýs joǵary oqý oryndarymen birge 8 joba ázirlenýde. Usynylǵan jobalardyń ishinde Jambyl aımaǵy úshin «Dándi daqyldardy qaıta óńdeý negizinde jańa turpattaǵy ónimder alý úshin tehnıkalar men tehnologıalar ázirleý» joba­synyń mańyzy erekshe. Bul jobada dándi daqyldardy suryptaý koefısıentin 93-96 %-ǵa jetkizetin ámbebap tehnologıalyq nobaıy boıynsha dándi daqyldardy óńdeýdiń resýrs únemdeý tehnologıasyn jáne jańa tehnıkasyn engizý qarastyrylǵan. Joba Jambyl oblysynda dándi daqyldardy óń­deıtin jáne un ónimderin shyǵaratyn kásip­oryndardyń qatysýyn jáne qoldaýyn qajet etedi. 
Taǵy da basqa aýqymdy ǵylymı joba­lardyń biri – M.H.Dýlatı atyndaǵy TarMÝ jáne Belarýs ulttyq tehnıkalyq ýnıver­sıtetiniń ǵalymdary qatysatyn «Ǵımarat­tardyń qadalyq irgetastaryn qalaý úshin resýrs únemdi uńǵymaly temirbetondy qada­lardy tájirıbelik saraptaý jáne ázirleý» jobasy. Soqqyǵa shydamdy jáne ekonomı­kalyq tıimdi, TMD-da jáne alys shetelderde teńdesi joq berik qadalar otandyq qurylys salasynyń ınovasıalyq damýynyń jańa beleske kóterilýine múmkindik beredi. Bul jo­baǵa baılanysty ýnıversıtet «PetroQa­zaqstan Qumkól Resorsız» AQ-men kelisim-shartqa turdy. 
2015 jyldyń 15 sáýirinde TarMÝ ýnı­­versıtetterdiń Eýrazıalyq Asosıasıasy­-na tolyqqandy múshesi retinde qabyldandy. Bul bizdiń ǵalymdarymyzǵa jańa ǵylymı jobalardy osy Asosıasıa aıasynda oryn-
daýǵa múmkindik beredi.
– Biz biletindeı, Taraz memlekettik ýnı­versıteti Ońtústik óńirde eń iri patent ıele­nýshi. Osy ǵylymı jańalyqtardyń naqty óndiriske engizý jaǵdaıy qalaı? 
– Óte oryndy suraq qoıdyńyz. Jalpy aıtqanda, ǵylym monografıa nemese dıs­sertasıa úshin kerek emes, ǵylym qarapaıym halyqtyń ómir sapasyn jaqsartýǵa baǵyt­talýy qajet. TarMÝ bizdiń óńirde eń iri patent ıelenýshi bolyp tabylady. Jyl saıyn ýnıversıtet ǵalymdary jańa quryl­ǵylar men jabdyqtarǵa, mehanızmderge, qu­rylys materıaldaryna orta eseppen 30-dan QR ınovasıalyq patentin jáne avtorlyq kýálikterin alady. Ókinishke qaraı, olardyń kóbisi qaǵaz júzinde qalyp, naqty óndiriske engizilmeı keledi.
Jambyl oblysynda patent ıelenýshiler qatarynda M.H.Dýlatı atyndaǵy TarMÝ-den basqa «Qazaq sý sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýty» JSHS, Jambyl jobalaý ınstıtýty, Taraz ınovasıalyq-gýmanı­tarlyq ýnıversıteti jáne birqatar uıymdar bar. 
Oblystaǵy joǵary oqý oryndary men uıymdarynda kóptegen patentter men avtor­lyq kýálikterdiń shoǵyrlanǵanyn eskere oty­ryp olarǵa komersıalaý boıynsha irikteý júrgizý úshin Jambyl oblysy ákim­diginiń aıasynda arnaıy aımaqtyq taldaý ortalyǵyn (ASO) qurý qajet.
Atalǵan aımaqtyq taldaý ortalyǵynyń jumysyna ǵalymdar, ekonomıser, bıznes, kásiporyn ókilderi jáne múddeli tulǵalar qatysýy tıis. TarMÝ óziniń mamandarynyń qyzmetin usynýǵa jáne atalmysh ortalyqtyń tıimdi jumysy úshin ýnıversıtet bazasynda qolaıly jaǵdaı jasaýǵa daıyn.
Elbasy birneshe ret ǵylym men bıznestiń tolyqqandy kooperasıasyn iske asyrý qa­jettigin aıtty. Bul usynys «100 naqty qa­dam» baǵdarlamasynyń 63-qadamynda da kórsetilgen. Sebebi, negizgi maqsat – aımaq­tarda ǵylymdy qajet etetin ekonomıkany damytý.
– Ýnıversıtettegi ǵylymnyń damýy zert­hanalyq bazaǵa da baılanysty. Osy oraıda ýnıversıtette qandaı jumystar atqarylyp jatyr? 
– Ýnıversıtettiń damý strategıasyna sáıkes ár jyly zerthanalyq bazanyń da­mýyna 180-200 mln teńge bólinedi. Sońǵy eki jyldyń ishinde 15 kafedranyń zerthanalary jańa qural-jabdyqtarmen tolyqtyryldy. 
Mysaly, «Sý resýrstary» kafedrasyna Ulybrıtanıadan gıdroqurylymdardyń qaýip­sizdigin zertteıtin arnaıy zerthana aly­nyp ornatyldy. 
«Bıologıa» kafedrasynda tabıǵı mate­rıaldardan ónimderdi daıyndaý tehnolo­gıa­syn iske asyrý maqsatymen jańa zerthana jabdyqtaldy. Bul zerthanada Moıynqum aýdanynda ósetin sıstanhe (saı saǵyzy) ta­myrynan tamaq jáne kosmetologıa ónimde­rin daıyndaý tehnologıasy zerttelip jatyr. 
«Nanoınjenerlik laboratorıa» arnaıy pres-mashınalarmen jabdyqtaldy. Osy qurylǵylar arqyly qurylys materıal­dar­dyń sapasyn saraptamadan ótkizýge tolyq múmkindik alyp otyrmyz. 
– Áńgimeńizge raqmet!
Suhbattasqan 
Erman ÁBDIEV,
Jambyl oblysy

Derekkóz: Aıqyn-aqparat