Aıtys – qazaqtyń babadan balaǵa mıras bop qalǵan tól óneri. Qazaq tarıhynda aqıqattyń aldaspany bolǵan talaı aqynnyń shyǵarmashylyǵy kıeli ónerimizdiń órkendeýine ózek boldy. Búginde aıtys óneri qazaq ádebıetiniń kúrdeli bir salasy retinde iri zertteýlerge de negiz bolyp otyr. Aıtys taqyrybynda kóptegen ǵalymdar iri-iri zertteý jumystaryn jazýda. Qazaq barda aıtys óneri – ómirsheń. Nazarlaryńyzǵa aıtys taqyrybyna qalam tartyp júrgen, Orazalydaı aıtys oǵlanynyń ómiri men shyǵarmashylyǵyn ǵylymı eńbekterine arqaý etken ǵalym, Orazalytanýshy Smaǵul Jumadilulymen bolǵan suhbatty usynamyz.

 

- Aıtys – qazaqtyń sútpen bitip, súıekke ótken óneri. Aıtys óneri týraly eske alatyn bolsaq, keshegi Súıinbaı, Jambyl, Kódek, Qulmanbetterdi, arǵy betten Qurmanbek, Jamalhan, Erkinderdi tilge tıek etpeı kete almaımyz. Aıtystyń sol alyp dińgekteriniń biri Qulmanbet týǵan topyraqtan sen de shyǵyp, jarq etip mezgilsiz sóngen juldyz Orazaly jaıly ǵylymı dısertasıa jazǵan ediń. Oraz dep at qoıǵan, úsh jasar ulyńnyń da Orazdyń óleńderin jatqa aıtatynyn bilemiz. Byltyr Jazýshylar odaǵynda ótken «Orazsyz ótken on jyl» eske alý keshinde Orazdyń óziń sıaqty izbasar inileri onyń «ólmegenin» taǵy bir pash etti. Ózińdi tanystyra ketseń jáne Orazaly týraly eńbek jazýyńa túrtki bolǵan jaılardy aıta otyrsań?

- Arǵy bet dep júrmiz ǵoı, İle Qazaq oblysynda bizdiń Narynqolmen shekaralas Tekes degen aýdan bar. Men sol Narynqoldan bastalyp aǵatyn Tekes ózeniniń boıynda týyp óstim. Áńgimeniń basy Orazaly ǵoı. Iá, ras, 2008 jyly Abaı atyndaǵy UPÝ(ol kezde pedagogıkalyq ınstıtýt. –red.) bitirgende dıplomdyq jumysym -«Aqyn Orazaly Dosbosynovtyń ádebı murasy» atty ǵylymı  eńbek boldy. Ǵylymı eńbek bolǵannan keıin,  Orazaly bálenmen aıtysqanda búıtip aıtty degen jaı ǵana sóz ǵylym bolmaıdy eken. Keıin ony tolyqtyryp, zerttep, 2013 jyly qara shańyraq Abaı atyndaǵy oqý ornynda magıstrlyq dısertasıa qorǵadym. Árıne, bul eńbek Orazdyń mol murasyn túgel qamtyp ketpegen shyǵar. Dese de, onyń esimin ǵylym retinde keıingi urpaqqa qaldyrýǵa úles qossaq degen oı edi.

Orazaly týraly eńbek jazýymyzǵa sebep bolǵan, bala kezimizden Aıtysqa qumar boldyq. Stýdent kezimizde aıtystyq. Áli de jyr dodasynan alshaq emespiz. Bala shaǵymyzda Orazdyń jyryn jattap óstik. Ata-anamyzda onyń ótkir óleńderin tamsanyp aıtyp, aýzynan tastamaıtyn. Ákem Orazdyń sózi dep: «Kelý de, kelmeý tórkinge,

Baıdaǵy qyzdyń erkinde» degendi jıi qaıtalap júretin. Osylaı Orazdyń sózi de, esimi de qulaǵymyzǵa ábden sińdi. Eseıgennen keıin aıtystaryn kórdik, jattadyq. Qazaqtyń umytylyp bara jatqan sózderin qaıta jańǵyrtyp, óleń tabıǵatyn kórkemdeı túsken, ádebıetti tunyq ıirimge jetelegen, ótkir teńeýlerine tánti boldyq.

Orazaly aqyn – Muqaǵalı ómirden óterden bir jyl buryn, 1975 jyly 15 qarashada Raıymbek aýdanynyń Tegistik aýylynda dúnıege kelgen eken. 2005 jyly anasymen jolyqqanymda aǵynan jarylyp mynadaı áńgime aıtyp berip edi: Orazdyń ákesi úsh aǵaıyndy eken. Jarylǵasyn, Qasym, Orazaly degen. Jarylqasynnyń aǵasy Orazaly Qytaıda Tekes jerinde aqyn bolǵan, jyrshy bolǵan kisi eken. Sóıtip, óner qýyp júrip habarsyz ketipti. Jarylǵasyn ákeı sol baýyrynyń aty óshpesin dep ulyna Orazaly atyn beripti.

Osy oraıda, «Orazaly Aıtysqa ne ákeldi?» degen zańdy suraq týady. Oraz búgingi qazaq aıtysyna baıyrǵy babalardyń únin jetkizgendeı boldy. Súıinbaı, Jambyl sıaqty Jetisý aqyndaryna qaraıtyn bolsańyz kóbinese 7-8 býyndy shubyrtpaly jyr bolyp keledi. Orazaly sol dástúrli jyr órnegin, sýyryp salmalyqty, tolǵaý túrinde aıtýdy búgingi urpaqqa jetkizdi. Orazaly «Eń alǵash óleń jazǵanym 9 jasymda bolsa kerek» dep óziniń suhbattarynda aıtady. Ondaǵy óleńi mynaý eken:

«Óriste jazylyp júr zeńgi baba,

Eki buttyń arasy óńkeı mama». Ol suhbatynda: «Altynshy synyp oqyp júrgende alǵash aıtysqa shyqtym. Tusaýymdy Baǵashar Bıjanov degen aqyn kesti. 13 jasymda Esenqul aǵammen aıtystym» dep aıtady. Sonda Esenqul Jaqypbekov aǵamyz bala Orazǵa:

«Deldıgen tanaýyńnan aınalaıyn,

Kádimgi jarqanattyń qanatyndaı», - dese, Oraz da qarap turmaı:

«Sizdiń de túrińizden aınalaıyn,

Tatardyń úırek baqqan balasyndaı», - dep jaýap beripti.

Orazdyń óziniń aıtýynsha, ony dúıim jurtqa tanytqan 1994 jyly Respýblıka saraıynda bolǵan aıtys. Ol aıtysta Oraz «qyrǵyzdyń bas aqyny Týǵanbaı Ábdıevti tas talqan etip jeńdim, Aıtystyń 28 ret chempıony bolǵan Abash Kákenovpen ıyq teńestirdim» deıdi. Orazalynyń aıtysy mine sol kezden bastap halyqqa keńinen tanyldy. Keıingi, bes aqyndy bir kúnde jeńgeni Alty Alashqa Orazdyń atyn málim etti.

- Júrsin aǵamyz «Bala Orazdyń aýzynan el estimegen sondaı bir kórkem sózderdi estip, bundaı sózderdi qaıdan taýyp aldy» dep tań qalatynbyz deıdi. Budan Orazdyń izdenetin, tapqyr bolǵanyn bile alamyz ǵoı. Oraz bundaı qurmetke jetýge qalaı jol aldy?

- Orazalyny halyq «teńeý sózdiń tóresi, qyrǵyz aqynnyń «kıláleri»» dep biledi. Orazdyń aıtysqa ákelgen jańalyǵy teńeýler. Ekiniń biriniń aýzyna túspeıtin sózder men kisiniń oıyna kelmeıtin teńeýlerdi, solaı sóz saptaýdy Aıtysqa Oraz alyp keldi. Bul týraly kórkemdik jaǵynan ǵylymı eńbegimde zertteldi. Onyń óleń sózdi kórkemdeý tásili ǵajaıyp. Alǵashqy bir aıtystarynda Serik Qusanbaev aǵamyz zamanyńdy jyrla degen kezinde, Orazaly aǵamyz:

«Qazaǵymnyń zamanyn qalaı aıtam?

Aıtpasa da ózderi bilip otyr.

Qazaǵym, seniń myna zamanyńnyń,

Bir kózi áý bastan-aq, ózi soqyr

Bir kózin ádeıilep jumyp otyr», - dep jyrlaıdy. Ol osyndaı keremet, tosyn teńeýlerimen jurttyń aldyna jaryq etip shyqty.

- Orazalynyń osyndaı oraǵytqan aıtystarynan úzindi aıtyp berseńiz!

- Orazalynyń qaı aıtysy bolsa da tapqyr, kórkem. Álige deıin eldiń jadynan óshpeı júrgen aıtystaryna Dáýletkereı aǵamyzben bolǵan aıtysy, Rınatpen aıtysyn, Qyrǵyzdyń eki aqynymen aıtysyn, Erkin İlıasulymen aıtysyn, ózim kóre almaǵan, materıalyn qolyma túsire almaǵan Túrkistanda ótken Bekarys Shoıbekovpen aıtysyn atap ótýge bolady.Solardyń ishinde onyń keremet sýyryp salmalyǵyn aıshyqtaıtyn aıtystyń biregeıi 2003 jyly Dýlat Babataıulynyń 200 jyldyǵynda Rınatpen aıtysy:

Rınat:

«Bismillá, tilegimdi ber Taǵalam.

Tulpardyń týa bitken serti alaman.

Batyrdyń rýhymen baıraq ustap,

Aqynnyń jyrymenen sher taraǵan.

Shapqanda sharshy topta súrinbesin,

Jez tuıaq, qamys qanat erke balań!», - dep shubyrtady. Sonda Rınattyń sózden jańylǵan tusyn Oraz birden ustap:

«A, ózińdi qaı teńeýmen atastyryp,

Aıttyń sen biraz sózdi atap turyp.

Jez tuıaq, qamys qanat balańmyn dep,

Jáne de bir sóz aıttyń shataq, qyzyq.

Jez tuıaq degenińiz jaman eken,

Jez ókshemen almaıyq shatastyryp.

Bolat tuıaq degender bolýshy edi,

Saǵan tizip bereıin, atap turyp.

Al, endi qamys qanat degeniń ne,

Osyndaı arzan sózdiń keregi ne?

Qamys qulaq degendi estýshi edim,

Kózińdi jetkizeıin deregime.

Orazǵa uqsap Rınatjan sóıleý úshin,

Aýyz ádebıettiń bar tereńine!», - dep tókpeleıdi. Sol kezde Rınat ta sózden tosylmaı:

«Negizinde, ol durys qamys qulaq,

Bul sóziń búkil elge taratylǵaı.

Qalqıǵan myna meniń qos qulaǵym,

Ushqanda bop ketedi qanatymdaı», - dep keledi de, -

«Ne qyldy, tyrnaq asty kir izdediń,

Joq jerden bále taýyp qunyqqan ba?

Men qaqsap qulaǵymdy qanat qusap,

Sońymnan kúshik qusap ulyp qalma», - deıdi ǵoı. Osy kezde Orazaly aǵamyz taǵy da qapelimde sózden ustap:

«Erkelep, Rınat inim shymshylaıdy.

Jyryna qaıta-qaıta qun suraıdy.

Kúshikteı ulyp qalma dep aıtasyń,

Sóz emes maǵan aıtar bul shyraıly.

Ózińdeı aqyly azdaý inilerge,

Úıretýden kóńilim tynshymaıdy.

Taǵy da eskertemin Rınat saǵan,

Kúshikter ulymaıdy, qyńsylaıdy», - dep jaýap qaıyrady. Osyǵan qarap otyrsańyz, Orazalynyń aýyz ádebıetti tereń meńgergenin baıqaısyz. Óıtkeni aıtystaǵy tazalyǵy, qatelikti baıqap qana qoımaı, túzetip otyrýy Orazdyń sýyryp salmalyqtan bólek basqa aqyndarda bolmaǵan ereksheligi. Sol aıtysta sózden jańylǵanyn Rınattyń ózi de keıin moıyndap, aıtyp júrdi. Bul, aıtys aqynyna tán úlken, ári, kerek qasıet.

Osy aıtysta Oraz Dáýletkereımen de aıtysady. Dáýletkereı aǵamyz:

«Jaıyqty kelip alǵanda,

Jaǵaǵa qoldy salǵanda.

Esildi kelip alǵanda,

Esińdi kelip alǵanda,

Saryarqa jumaq – sary altyn

Tósińdi kelip alǵanda,

Uly Abaıyńnyń basyna,

Atomyn ákep jarǵanda,

Qudaǵaıyńnyń qasyna

sasyǵyn ákep salǵanda,

Osy bir sózim jalǵan ba?!...», - dep keletin uzyn da uzaq, kisi boıyn tebirenter tókpesimen jınalǵan jurtty jelpintip tastaıdy. Óstip túıindep kelgen kezde, kezegi kelgen Orazaly aǵamyz:

«Quldyrańdadyń qoıansha,

Buzaý tis meniń sózderim,

Shabyńnan shaǵyp shaıansha.

Baqyraýyq keler aq serke,

Baýyzdalar shaǵy taıansa», - dep, bir-aq aýyz sózben jaýap beredi. Osy aıtysy Orazdyń aıtystarynyń shyńy. Osy aıtys bitkennen keıin Júrsin Ermannyń «Qazaqtyń tili qandaı kórkem,qandaı baı, ony Oraz pash etti» dep, rızalyq bildirgen, erekshe peıili bar.

Orazdyń tolǵaýlaryna kelsek, el arasynda «Mingen atym astyma Dombyra degen aqtanger» dep aıtylyp júr. Halyq ishinde, toı-tomalaqta ánge qosylyp shyrqalyp júr. Asabalar da aıtyp júr. Biraq keı sózderi ózgerip ketken. Ústinen sóz qosylǵan. Bunyń da óz tarıhy bar.

2001 jyly jekpe-jek aıtysy boldy. Bul eń alǵashqy jekpe-jek, tele arnadan tikeleı efır arqyly taratylǵan. Qatysqan aqyndardyń ishinde 4 aqyn fınalǵa shyǵady. Serik Qusanbaev pen Bekarys Shoıbekov aıtysynda, Serik aǵamyzǵa Bekarys «Kezinde Shymkenttiń bir qyzyna ǵashyq bop ediń, biraq qalyń maly qymbat dep ala almadyń» dep namysyn qaıraıdy:

«Shymkenttik bir qyzyna ǵashyq bopsyń,

Kóńilińniń 18-kókteminde.

Biraq ta qalyń maly qymbat dep sen,

Sonda neǵyp maqsatyńa jetpediń be?

Keshegi babalardyń saltymenen,

Shyn súıseń alyp qashyp ketpediń be?». Sonda, Serik Qusanbaev aǵamyz:

«...Án saldyq, qalamyz dep, dalamyz dep,

Shymkenttiń bir qyzyn alamyz dep,

Sottalyp ketetuǵyn shamamyz joq», dep jaýap beredi. Sol kezde Bekarys aǵamyz taban astynda:

«Óziń bil, ózińdi óziń jıi aldasań,

Osylaı sóıler me ediń uıalmasań.

Mahabbatyńnyń jaıy belgili eken,

Bir qyz úshin basyńdy qıa almasań», - dep sózden súrindiredi. Biraq, osy aıtysta Serik Qusanbaev aǵamyz jeńdi dep aqtyq márege shyǵarady. Ekinshi jekpe-jek Oraz ben Melstiń arasynda ótken bolatyn. Melsti jeńgen Orazaly bas júldege talasta Serik Qusanbaevpen aıtysady. Joǵarydaǵy tolǵaýyn Oraz sonda Serik aǵamyzǵa aıtady, onda bylaı dep keledi:

«Óleń de, jyrdy men edim,

Dombyramenen tolǵaǵan.

Qolyna alsa dombyra,

Ońdy soldy boljaǵan.

Qytaıda jurtym bizdiń jurt,

Aspanyn qazaq torlaǵan.

Mingen atym astyma,

Dombyra degen aqtanger.

Qaýmalap turǵan aǵaıyn,

Bizge de búgin saqtan der.

Maqtanbaı-aq aıtaıyn,

Bul jyrdy bireý maqtan der.

Bireýleri jattan der.

Monǵolıada bizdiń jer,

Qazaq malyn baqqan jer.

Astrahan da bizdiń jer,

Abylaı babam shapqan jer.

Orynbor da bizdiń jer,

Shoqan aǵam basqan der.

Tashkent te bizdiń jer,

Jalańtós Bahadúrmenen

Tóle bı babam jatqan jer», - dep jyrdan marjan shashyp otyrǵanda, aqynǵa dem berip artyna jaıǵasqandardyń ishinen Aıtaqyn Bulǵaqov aǵamyz qaıta-qaıta «shap, shap» dep otyrady. Sonda kómeıi búlkildep óleń tógip otyrǵan Orazaly:

«Shap deseń búgin, shabaıyn,

Otyrsań eger silkip sen.

Saıraýǵa bizge til bitken,

Demegin meni kim tipten.

Moskva da bizdiń jer,

Álıa bop, Mánshúk bop,

Qasymdaıyn kókeler,

Qyrǵynǵa qarsy bir túsken.

Máskeý úshin shaıqasta,

Baýyrjan duspan úrkitken.

Germanıada bizdiń jer,

Germanıada bizdiń jer,

Rahymjan Qoshqarbaev babam tý tikken», - dep oraǵytady. Sonda Serik Qusanbaev:

«Aınalaıyn Orazjan,

Germanıa seniki bolsa,

Tartyp nege almaısyń?

Mysaly sol elderge,

Vızasyz qazir barmaısyń?

Barlyǵy bizdiki dep,

Halyqty nege aldaısyń?», - deıdi. Orazaly aǵamyz jaýabynda:

«Barlyǵyn bizdiki dep aıta saldym,

Tanytyp qazaǵymnyń iri ekenin.

Keıingi urpaqtar da bile júrsin,

Arýaqty babasynyń kim ekenin», - dep túıindep jaýap beredi.

Joǵaryda aıtylǵan tolǵaýǵa bireýler:

«Mekke Medıne de bizdiń jer,

Qunanbaı meshit salǵan jer.

Egıpet te bizdiń jer,

Beıbarys sultan bolǵan jer.

Fransıa da bizdiń jer,

Qajymuqandaı balýan

Chempıondyq ataq alǵan jer» degenderdi qosyp, Orazǵa telip aıtady.  Negizi bul qosylǵan sózder Rınattyń Orazǵa aıtqan sózi bolatyn. Osyny Rınat Orazǵa aıtqan kezde Orazaly:

«Óz sózimdi ózime aıtyp otsyń,

Qoı terisin jamylǵan qasqyrǵa uqsap» dep jaýap beretini bar. 

Sondaı-aq, osy tolǵaýǵa baılanysty:

«Qazaǵym men qyrǵyzym,

Dombyramnyń tıegi.

Aqaev ta qazaq bolǵan ǵoı,

Qazaqtyń ol da jıeni.

Roza Otynbaeva da qazaq,

Qazaq eken kúıeýi» dep keletin mynadaı da sózderdi Orazalyǵa telıdi. Bul da onyń jyry emes. Men tyńdaǵan aıtysynda bul sózder joq. Qısynǵa salsańyz da, Marqum Orazaly aǵa aramyzdan 2004 jyly ozdy. Roza Otynbaeva bolsa  sońǵy 3-4 jylda ǵana saıasat sahynasyna shyqqan tulǵa. Osyndaı jamalǵan, telingen sózder shyn máninde Oraz aıtpaǵan sózder. Sondyqtan da aqynǵa qıanat jasamaı, óleńin aıta júrsek te, tazalyǵyn saqtap aıtýymyz kerek dep oılaımyn.

- Júrsin Erman aǵamyz «Orazalynyń aıtysy ǵana emes, aıtysqa ákelgen, qosqan áýenderi de qubylys» deıdi. Oraz óleń salǵan áýenderge toqtala ketseńiz?

- Aqyn inileri Orazdan on maqam qaldy dep júr. Onyń naqty qaı maqamdar ekenin bilmeımin. Men biletin 3-4 maqam bar.

«Armysyń qabyrǵaly qalyń qazaq,

Zamany bolyp turǵan zalym, qazaq.

Eshkideı emis-emis erkeleımiz,

Bireýdiń baqshasynda talyn ǵajap.

Anda-sanda aýlaǵa sıyr kirse,

Qýyp júrip óltiremiz aıyr qadap.

Anda-sanda búıregi búlik etpese,

Degenmen, bizdiń qazaq – baýyrmal-aq», - dep túıindeıdi.

Eń alǵash sahnaǵa shyqqan kezdegi tamasha áýeni bolǵan:

«Báıgege tulpar qospas, tań asyrmaı,

Qaınatpas qaımaq úshin qara sýdaı.

Sálemimdi al, men saǵan menmensinbeı,

Ózińe sálem berdim naǵashymdaı.

Al, mynaý halqymyzǵa bas ıeıik,

Jemisi jerge ıilgen aǵashyndaı! Haılalılılla-laı», - dep keletin bir ákeni bar. Sosyn, 1998 jyly bir aıtysta, Shorabek Aıdarov aǵamyzben sóz qaǵysynda salǵan, jyraýlar dástúrindegi bir áýeni bar. Ol aıtystyń ereksheligi, Orazaly sahnaǵa shyǵar kezde qarsylas tabylmaı qalady. Shorabek Orazdy qarsylassyz qalmasyn, kelesi aınalymǵa ótsin dep, zalda otyrǵanynan qasyna ertip oıyp ortadan shyǵady. Sonda Orazdyń aıtqany:

«Shorabekteı aǵamnan aınalaıyn,

Moınymdy ońdy-soldy burǵyzady.

Zalda otyrǵan jerimnen alyp shyqtyń,

Jatqan pildi pil ǵana turǵyzady», - dep aıtady. Sonda Shorabek aǵamyz:

«Tym az ǵoı, Shorabektiń biletini,

Sondyqtan eldiń maǵan kúletini.

Jatqan pildi pil ǵana turǵyzǵanmen,

Qandenniń oǵan jaman úretini», - deıdi. Bul endi deńgeıles aqyndardyń sóz saptasy bolsa kerek. Orazdyń sol kezde salǵan áýeni, aınytpaı salý qıyn, solaı bolsa da aıtyp kóreıin:

«Armysyń bóltirik el qasqyr emgen,

Átesh túrtki kórgen ákkilerden.

Jaratýshy Allasyn avtor qylyp,

Paıǵambaryn ásheıin hatshy kórgen.

Sý surasań sút berer, aıran berer,

Jalǵan dúnıe emes qoı jaqsy jeńgeń.

Qurmanǵazy babam da qý tirlikti,

Qudiretti kúıimen jaqsy bergen.

Syr minez paraqorlar kóbeıýde,

Shetterinen barlyǵy papka kórgen.

Kóńili qaı qazaqqa tolar eken,

Han kene kelse qazir qart kúreńmen?!

 

Soǵýy durys bolsa tamyryńnyń,

Qarny ashyp qashpaýy sol qajyryńnyń.

Qylysh tildi qyl kómeı bul qazaqtyń,

Taýdaı sózin kelmeıdi tary qylǵym.

Bes mınýty bekerge ótpese eken,

Kóretin bes kúndik jaryǵymnyń.

Sorpa terim shyqqansha sóıleıin bir,

Soǵýy durys bolsa tamyrymnyń.

Qyz ǵumyr, qyran júrek Sabıra da,

Aldaspanyn siltegen naǵyz uldyń.

Qaıqy qylysh, qaısar ul qaırat eriń,

Almastyǵyn kórsetken azýynyń.

Erleriniń esimin el umytpas,

Saqtalǵan tábárigi ol táńiriniń.

Shyǵyp ketken júrmesin sanamyzdan,

Saǵymy sıaqtanyp sary kúzdiń.

Adam pende bolǵanda dámin bilmes,

Perishte kezde emgen sarýy ýyzdyń», - dep keledi. Áýen degende, aıta keterligi bul maqamdar halyqtyń arasynda jer ǵana otarlanbaı, mádenıetke de buǵaý túskenge deıin bolǵan, el arasynda aıtylǵan, Súıinbaı Qataǵan aıtysynda bar áýender. Orazaly osyndaı kómeski tartyp qalǵan maqamdardy jańǵyrta aıtyp, azdap ózgertip, beıimdep aıtys sahnasyna alyp keldi. Mysaly «Haılalıllalılaı» dep keletin áýen Jambyldyń áýeni dep aıtylady. Dál Orazdyń ózi janynan shyǵarǵan deıtin áýendi mynaý dep kesip aıta almaımyn.

- Qulmanbet, Kódek dep jatyrmyz ǵoı. Orazdy Qulmanbettiń qulyny dep qoıamyz? Bundaı ataý qalaı paıda boldy?

- «Qulmanbettiń qulyny» týraly Orazaly aǵamyz Dáýletkereımen bolǵan aıtysynda aıtqan:

«Baqsyz jerde baq shappas,

Aıǵaıǵa qany qyzynbaı.

Jigittiń baǵy janar ma,

Bir Allaǵa sıynbaı?

Arǵy atam Kódek aqyn ed(i)

Óleńniń asqaq týyndaı.

Qoıdym men Sharǵyn sóılese,

Shól qandyrypty el, keshe,

Ábilhaıat sýyndaı.

Tańjaryq aqyn sóılepti,

Qylyqty eken sózderi,

Qyzaılardyńqyzyndaı.

Búgingi myna jıynda,

Men de solaı sóıleıin,

Syldyr sýdaı suıylmaı.

Óıtpesem, meni keshirmes,

Atamyz Jambyl, Súıinbaı.

Qulan aıańǵa salaıyn,

Qulmanbetten qalǵan qulyndaı.

Sen qoldap berseń ór elim,

Kúshine ener óreniń.

Kúshála qosqan qymyzdaı», - dep aıtqan jeri bar Babataıulynyń 200 jyldyǵynda. Buǵan qosa, 2004 jyly Ábilqaıyrmen aıtysynda:

Sóıleıin, búgin, sóıleıin,

Kezim joq sózden aqsaǵan.

Kezegim kelip turǵanda,

Kezeńnen nege jasqanam?

Sendeı qara narlardyń,

Shoıyndaı belin shoıyryp,

Ash bórideı attaǵan.

Qyrǵyzbenen aıtyssam,

Qazaq degen halyqtyń,

Namysyn ár kez ap qalam.

Osy sóziń be toqtaǵan?

Atym Oraz bolǵanmen,

Otyzdan jasym aspaǵan.

Iegim saqal jappaǵan.

Súıinbaımyn, Jambylmyn,

Tańjaryqpyn, Sharǵynmyn,

Basynan sóz aspaǵan.

Kódekten qalǵan bir ulmyn,

Qyzaı men Qytaı arasy,

Jyrlaryn jata jastaǵan.

Qulmanbetten qalǵan qulynmyn,

Qulmanbetten qalǵan qulynmyn,

Halyqtyń ózi baptaǵan» , - dep keledi. Osy eki aıtysynan keıin el Orazaly aǵamyzdy Qulmanbettiń qulyny dep ketti ǵoı.

- Qazaq «qolda barda altynnyń qadiri joq, Qoldan shyǵyp ketken soń ókindim-aı» dep jatady ǵoı. «Orazaly aıtysta kóp ádiletsizdik kórdi» dep keıip júrgen de kisiler bar. Olardyń ýáji qanshalyqty oryndy? Oraztanýshy retinde ne deısiń?

- Halyq aıtsa, qalt aıtpaıdy deıdi. Orazaly aǵamyzdyń aıtysta ádiletsizdik kórgeni aqıqat. Bul jaıly Júrsin aǵamyz da kóptegen pikir aıtyp júr. Óz oıymda ol kisiniń keı pikirine kelisemin, keı tusyna kelispeımin. Biraq, Orazalyny «ot aýyzdy, oraq tildi Oraz» qylǵan, aıtysqa jetelep alyp kelgen Júrsin aǵamyzǵa barsha aıtys súıer qaýym erekshe rahmet aıtý kerek. Júrsin aǵamyz aıtady, 1998 jyly bir aıtysta Orazalyny qazylar qaqpaılaıdy. Keıin, Júrsin aǵamyz Orazdyń:

«...Shaýyp túser sóz aıtqan sharshy topta,

Shalǵysyn shaldyń ózi shyńdaǵandaı.

Synapty sypyrnadan jınaǵandaı», - dep keletin sózderin qaıta tyńdap, qazylarmen daýlasyp, Orazalyny qaıta fınalǵa qatystyrady. Júrsin aǵanyń óleńi bar:

«Táýir aqyn shyqpaı qalsa fınalǵa,

Arqasynan qaǵyp demim qınalma.

Duspanymnyń kóbeıgenin bilemin,

Qazylardy qaıyryltam dep ımanǵa», - deıdi. 2001 jylǵy jekpe-jekke qaıta oralsaq, Serik Qusanbaev aǵamyz jeńdi dep báıgeni sol kisige berdi. Másele mashınada, júlde de emes qoı. Biraq halyq qatty narazy boldy, sóıtip óziniń shyn jeńimpazyn tańdady. 2002 jyly Naýryzdaǵy aıtysta, Oraz ben Aınur Tursynbaeva aıtysty. Sol kezde Aınur:

Oraz-aý, jurtqa belgili,

Jekpe-jektiń habary.

Jasalǵan sizge qıanat,

Búkil qazaqqa tarady.

Ozyp kelgen aqyndy,

Aıaqtan nege shalady?

Aman bolsa, bul Oraz,

Talaı báıgeni alady.

Myń jerden maıystyrǵanmen,

Altyn – altyn bop qalady». Sonda Orazdyń aıtqany:

«Bas basyna bı bolǵan,

Qulqynyna qul bolǵan,

Bıliktige talǵam joq.

Qazy bermes báıgemdi,

Men halqymnan alǵam kóp.

Shashyrap jatqan handar kóp,

Shashaý shyqqan maldar kóp.

Atan ólse, taılaq bar,

Qunymyz jerde qalǵan joq.

Úmitti taılaq bir kúni

Úıirge túser azban bop.

Aınalaıyn, Aınur-aý,

Kólik mingen aqyndar,

Kókke ushyp ketip qalǵan joq.

Osynaý eldiń aldynda,

Ózińmenen aıtysqan,

Tartysqan da sharpysqan,

Mende de búgin arman joq», - dep jaýap beredi. Aınur apaıymyzdyń da bir ereksheligi birneshe aı buryn ǵana bolǵan aıtysta Orazalyǵa jasalǵan qıanatty el aldynda aıtty. Oǵan Oraz da «Kólik mingen aqyndar, Kókke ushyp ketip qalǵan joq» dep, salmaqty, sabyrly jaýabyn berdi. Orazaly júldeni kózdemedi, dese de qazylardan kórgen qıanaty kóp boldy. Orazaly aǵanyń kólik mingeni, nemese minbeı qalǵany jónindegi talastardyń meniń zertteýime esh qatysy joq. Alaıda, jeńip turǵan jerinde jeńilgen jeri kóp bolǵan. Oraz aqynnyń Aınurmen aıtysynda basynda aıtar sózi bar:

«Armysyń Muhammedtiń úmbetteri,

Kerýenbiz, sizder men biz – bir kóshtegi.

Qazynyń búırekteri kimge buryp,

Qaısyńnyń baǵyń janar bul keshtegi», - dep aıtatyn. Budan, qazydan kórgen qıanat Oraz aǵamyzdyń óziniń de qabyrǵasyna batqany kórinip tur.

Eki nárseniń arasyn aıyryp alǵan durys. Men Orazalyny zertteýshi retinde onyń jeńip turǵan jeńilgen kezderin aıttym, biraq, júlde berý Júrsinniń qolynda emes edi, keıbireýlerdiń osy tustan ol kisini kinálap júrgeni beker. Orazaly Dúnıeden ozǵanda Júrsin Ermannyń jazǵan óleńi bar:

«Seniń úıiń úılerdiń shetkisi edi,

Túngi qonaq shetki úıge kep túsedi.

Dombyrańdy áldılep júrgende,

Dombyrańnyń úzilip ketti ishegi», - degen. Osy óleńin bylaı túıindeıdi:

«Qosh bol endi táýelsiz qaǵanattyń,

Týǵanynan taýqymetke táýeldi uly», - dep. Bul óleńnen Orazaly aǵamyzdyń otbasylyq qıyndyqtaryn, basqa da kórgen taýqymetterin túgel ańǵarýǵa bolady.

- Taǵy bir úlken taqyryp – Orazalynyń qyrǵyzben aıtysýy. Bireýler 5 aqyndy jeńgen, bireýler 8 aqyndy jeńgen dep júr. Osy týraly aıtyp berseńiz?

Orazaly aǵamyzdyń qyrǵyzben aıtysqany erekshe aıtys. Joǵaryda 1994 jyly Qyrǵyzdyń bas aqyny Týǵanbaı Ábdıevti jeńgeni týraly óz sózin aıttyq. Ol aıtys meniń qolymda joq. Biraq Mahambettiń 200 jyldyǵyna arnalǵan aıtysta Orazaly aǵamyz qyrǵyzdyń Jeńishbek, Elmerbek degen eki aqynymen aıtysty. Ol aqyndar ázir de aıtysyp júr. Olardyń da ónerdegi jolyn bilemin. Elmerbek irileý aqyn bolǵandyqtan oǵan aıtatyn Orazdyń bir keremet teńeýi bar. Basqa qany bolsa dáýsiń, irisiń dep aıtyp otyrar ma edi, Orazaly:

«Aman-esen keldiń be dáý qyrǵyzym,

Basbarmaǵy baltaǵa sap bolarlyq» keremet teńeý aıtady. Bul aıtysta Elmerbekti jeńgen sebebi ekeý ara aıtysta Qyrǵyzdyń «Manas» dastany týraly áńgime bolady. Elmerbek «qyrǵyzdyń Manasy bar» dep kishkene maqtanady. Sonda Oraz «Manastyń búginge jetýi týraly, onyń hatqa túsýi týraly bilesiń be?» dep suraıdy. «

Anaý 54-jyly Máskeýde,

Saıasattan aspaımyn dep qyrǵyzdy,

Manasty syzyp tastaımyn dep,

Sonda mynadaı jyr bolǵan», - dep keletin tókpesi bar. Sovet úkimeti soqyr saıasatymen «Manas» dastanyn baılardy jaqtaıtyn dastan dep syzyp tastamaqshy boldy ǵoı. Sol kezde Áýezov babamyz aralasyp, Manasty alyp qalǵan. Shoqannyń «Manasty» jazyp alatyny óz aldyna bólek áńgime. Buny qyrǵyzdar da moıyndaıdy. 2013 jyly magıstratýrany tamamdar tusta arnaıy qyrǵyz asyp, 15 kún zertteý jasap kelgen edim.

Orazaly sol aıtystyń ekinshi kúni Jeńishbekpen shyǵady. Onda Jeńishbekke bylaı deıdi:

«Aınalaıyn Jeńishbek,

Sender de bir elsińder,

Sender de bir belsińder.

Salttaryń da bir qyzyq,

Qoıdyń basy turǵanda,

Quımyshaǵyn jeısińder.

Qazaqpen quda bolǵaly,

Qaı halyqtan kemsińder?», - deıdi. Taǵy bir qaıyrymynda:

«Aınalaıyn Jeńishbek,

Sen bulaı sóılep otyrsań,

Saǵan berer jemis joq.

Shelek degen aýdanda,

Temeki egip temteńdep,

Qaıtyp kúndi kórsem? Dep

Ár qazaqtyń úıinde,

10-15-ten qyrǵyz júr.

Osylardy yrlamaı,

Myna otyrǵan Jeńishbek,

Nemeneni yr ǵyp júr?

Sulyǵa toıǵan sýyrdaı,

Quıryǵymen syrǵyp júr», - dep keledi. Orazaly aǵa osy aıtysynda qyrǵyzdyń jeńgeni aıqyn kórinip tur. Ásirese, onyń qyrǵyzdy jeńý sebebi – onyń halyq dástúrin tereń meńgergeni. Qoıdyń basy turǵanda, Quımyshaǵyn jeısińder deýi qyrǵyzdyń da salt-dástúrin, tarıhyn jete bilgeni. «Qyrǵyz aqyndardyń kılleri» atalǵan sebebi sol.

Orazaly Dosbosynovtyń bir kúnde 5 aqynmen aıtysqany ras. Ol 1998 jyly edi. Al, segiz aqyn týraly men estimedim.

- Suhbatymyzǵa tosyn bir suraq kirgizeıin. Orazdyń Qytaı asyp aıtysqanyn bilemiz. Ol jaqta da aıtystyń mektepteri bar: Qurmanbektiń mektebi, Jamalhannyń mektebi, Búbimárıa apamyzdyń mektebi syndy. Erkin İlıasuly týraly arǵy-bergi bettegi jurt tegis biledi. Ol da teńeý sózdiń tóresi bolǵan. Osy Erkinmen Orazalynyń aıtysy týraly aıtsańyz?

-Orazaly aǵamyz Qytaıǵa sol saparynan keıin suhbat beripti. Ol jaqtaǵy halyqtyń qoshametine, qurmetine, aıtys súıerligine erekshe rızalyǵyn «sol Qytaıǵa kóship ketkim keledi» dep aıtady. Erkin aǵamyzben, Sháken aǵamyzben bolǵan aıtystaryn tyńdadyq. Sháken aǵamyzdyń Orazdy:

«Kózime ottaı basyldyń qıaqtanyp,

Osydan on jyl buryn Tekes jaqtan,

Joǵalǵan tarǵyl taıynsham sıaqtanyp», - dep shymshylaıtyny bar.

Birde Astanaǵa aıtysqa baryp, Aınur apaıymyzdyń úıinde qonaqta boldyq. Sonda Aınur Tursynbaevanyń aýzynan estigenim «Orazaly Erkindi erekshe joǵary baǵalaǵan, aıtystaryn qasterlep, ózine qurmet tutqan» eken. Orazdyń sol Erkinge aıtqany:

«Oý, Assalaýmaǵaleıkúm úlken ata,

Bizge aıtqan sózińizde bolmas qata.

Qyrǵyzdyń bılet satqan ártisindeı,

Kelgem joq aýylyńyzǵa óner sata.

Azyn-aýlaq óleńniń arqasynda,

Kep qaldym elińizdiń dámin tata.

Búgingi Erekeńdeı aǵamyzǵa,

Tyńdaýshy kórermender bersin bata.

Aǵamdy túırep-túırep men alarmyn,

Kóńilimniń kerýenin toltyrmasa.

Baqsyda ólesiń dep betińe aıtar,

Jeti kún zikirden soń em qonbasa.

 

Aınalaıyn, atyńnan!

Qandasym, týys aǵaıyn.

Aldyńa búgin kelgende,

Dombyramdy qaǵaıyn.

Ásem ánge salaıyn.

Ánim de meniń jibitsin.

Júrekterińniń talaıyn

Alataýdyń aq kúmis,

Qyranyndaı quldılap,

Bulaǵyndaı syldyrlap,

Qulager attaı shabaıyn.

Erekeńe berip sózimdi,

Únińdi biraz tabaıyn», - dep keledi. Aqyn bolý bir basqa da, qońyr daýyspen óleńdi jetkizý, bappen, salmaqtap turyp sózdi ánmen jetkizý de bir basqa óner ǵoı. Orazaly Qytaıǵa barǵan kezinde áýenderin qubyltyp, kórermenin ábden kózaıym etipti.

«Jaqsy astyń qadiri,

Qarynyńa baryp buqqansha.

Aınalaıyn, aǵaıyn,

Qandas-týys baýyrlar!

Seniń men meniń dostyǵym,

Keýdemnen janym shyqqansha», - dep qubyltady Orazaly.

- Júrsin aǵamyz «Úzildi dombyramnyń bir ishegi» dep aıtpaqshy, Oraz qaıtys boldy, dúnıeden ótti degen qaraly habar shyqqanda búkil el bolyp joqtap, qabyrǵasy qaıysty. Sonda alty Alashtyń atyrabynan úzeńgi qaǵystyrǵan áriptesteri kisiniń saı-súıegin syrqyratatyn joqtaýlar aıtty. Solardyń bárin termesek te, bir-ekeýine toqtalsańyz?

- 2004 jyly men oqýǵa túsip, stýdentter aıtysyna qatystym. Ál-Farabı atyndaǵy Ulttyq Ýnıversıtetpen bizdiń ýnıversıtettiń arasynda aıtys bolatyn boldy. Aıtysty Orazaly aǵamyz uıymdastyryp jatyr eken. Orazaly aǵamyzdy kóremiz, sálem beremiz dep qýanyp, aıtysqa daıyndalyp júrdik. Oraza kezi edi. Qazannyń otyzynda Orazaly qaıtys boldy habar jetti. Biz Orazada jaman sóz aıtpaıdy dep, jetkizgen jigitterge senbedik áýelgide. Jigitter jıylyp Odaqqa(Qazaqstan Jazýshylar odaǵy. – red.) bardyq. Barsaq Orazalyny joqtap kelgen qara nópir halyq. Kóp el. Qabyrǵasy qaıysqan jurttyń ishinde Júrsin aǵamyz Orazalynyń óziniń óleńin oqydy:

«Qandy aýyz taǵdyr qalaısyń,

On eki músheń aman ba?

Qorqyt bop kelsem ómirge,

Qarsy turmas edim ajalǵa.

Ázireıil turar teginde,

Alynbaı esh bir qamalǵa.

Máıitke bir jola aınalyp,

Esigin kórdiń qaǵarda.

Bir shýmaq óleń oqyshy,

Qabirimdi qazarda.

Qalamymdy orap birge kóm,

Bir japyraq qaǵazǵa.

Dál solaı iste, bolmasa,

Asan bop arman aıtarmyn,

Ańyzdy ajaldy alańǵa» degen. Sol kezde búkil el jylady. Qazannyń aıaǵynda Orazaly aǵamyz qaıtys boldy. Jeltoqsan aıynda Qazaq ádebıetiniń 70 jyldyǵyna arnalǵan aıtys boldy. Oraz ketken sońǵy alǵashqy aıtys bolǵan soń, biraz aqyn Orazaly aǵamyz týraly joqtaý aıtty. Qazir aıtystan kórindeı júrgen Nurlan Musaev degen Mańǵystaýlyq aqyn sonda:

«Aǵaıyn ortan jilik Orazyńmen,

Aıtystyń maıdanynda bir qaındyq.

Ulydan áriptesiń qıyn eken,

Abaıǵa da kórmep ek mundaı nalyp.

Tolstoıdyń «adamdy temir jeıdi»

Degeni bara jatyr shynǵa aınalyp», - dep jetkizdi kóńiliniń jetimdigin. Odan keıin Dáýletkereı Kápuly sol Batystyń maqamymen:

«Bir juldyz aǵyp tústi jyr kógimnen,

Bir túımem úzilgendeı ilgegimnen.

Halqyma kóńil aıtyp men sóıleıin,

Bismillá, Álham sózdi bilgenimnen.

Orazaly qazasy qaıyr bolsyn,

Júıriktiń bireýi edi júlde mingen.

Dosy bop bir-eki aýyz sóz aıtaıyn,

Aıqasyp, alamanda birge júrgen.

 

Kelgen soń qol bulǵasyp, qosh tirlikke,

Taǵdyrǵa qoıa almaıdy eshkim núkte.

Ortekedeı oınaqtaǵan Orazaly,

Biz seniń qasıetińdi kesh bildik pe?

Qaımana qazaq jurtyn qanjylatyp,

Kóz jasyn qaıran ana tókkizdik pe?

Baýyrym jatqan jeriń jaıly bolsyn,

Tirlikte baspaýshy ediń teksizdikke.

Oraz-aý, qadirińe kimder jetti,

Bes tıynǵa tatymaıtyn bes kúndikte.

 

Ketkendeı tolyp búgin zaman zarǵa,

Qarys basa almaımyz qadamdy alǵa.

Perishte pesheneńe jazady eken,

Áý basta-aq, adam bolyp jaralǵanda.

Qoıdym, Sharǵyn, Tańjaryq, Kódekterden

Tartylǵan salıhaly sanań barda.

Sen ediń Súıinbaıdan qalǵan sarqyt,

Arazdyǵyń joq edi alarmanǵa.

Jambyldaı jyr báıgeni qulatýshy eń,

Janaryń jyr oǵyndaı qadalǵanda.

Sen ólip, joqtaý aıtam dep oılap pa em,

Qý tirlik, qý janymdy amaldaýda.

Talantty pulsyz berip, qunsyz alsa,

Qudaıdyń qudiretine shamań bar ma?», - dep keledi de:

«Ańqyldap kelgen aǵama,

Dostyq qushaǵymdy ashaıyn.

Ary qaraı aǵa sen jyrla,

Men ókisigimdi basaıyn», - dep áripteske sóz ustatady. El esinde qalatyn, Júrsin aǵanyń da, Balǵynbektiń de óleńderi bar.

Endi, Orazalyny zerttep júrgen ózińe qaraı oıyssaq, sen de aıtystan shetkeri júrsiń, buǵan ne sebep?

-Stýdenttik kezimde biraz belsendi aıtystym. Siz qoıǵan suraqty kóp adam qoıyp júr. Men de ázilmen «Sapasyz aqyndardyń sanyn kóbeıtkim kelmeıdi» dep jaýap beremin. Qazirgi aıtysta talantty jastar kóp. Aıtysqa shyǵý úshin tyńnan túren salyp, jańalyqpen kelý kerek. Qazaqstannyń ár túkpirinde aıtysqa shyqpaı júrgen, tanylmaǵan myńǵa jýyq aıtys aqyny bar. Men de solardyń bireýimin, bir jaǵynan tirshiliktiń de kúıbeńi bar. 2008 jyly biraz aıtysqa shaqyrtý alyp, belgili sebeptermen qatysa almaı qaldym. Sol boıy syryla berdik, alaıda aldaǵy ýaqytta aıtysqa qatyspaımyz degen sóz emes. Astanadaǵy bir aıtysta Qýanysh Armanov «tamada bop kettiń» dep ázildegende aıtqanym edi:

«Ol ras, sen aıtqandaı tamadamyn,

Qyzdyrǵan toı dýmannyń alamanyn.

Oqýdy bitirgesin Almatyda,

Jumys izdep biraz jerdi jaǵaladym.

Jemqorlyq degen báleń bar eken ǵoı,

Aldymen dep otyr para alamyn.

Para berý quranda aram degen.

Sondyqtan ondaı iske jolamadym.

Qysqasy bul qoǵamda para almaıtyn,

Tamadadan basqa jumys taba almadym», - degen. Qazirgi tirshiligimiz toı bop ketti. Shyny kerek, ózim de toıdyń deńgeıinde qalyp qoımaıyn dep alańdaımyn. Aldaǵy ýaqytta sahnadan kóriný de oıymyzda.

- «Oraz óldi degendi doǵaryńdar» dep jyrlaǵan, byltyrǵy «Altyn dombyradan» shyqqan Bolatbek Orazbaev jáne óziń sıaqty Orazdyń kóp shákirti bar. Osy shákirtterine toqtalsańyz?

- Orazalynyń shákirtterine kelsek, meniń dosym, aıtysta jarqyrap júrgen siz aıtqan Bolatbek Orazbaev. Ol 2008 jyly Qazaqstan arnasynda bolǵan «Alaman» aıtysta jurtqa tanyldy. Sol kezde aıtyp edi:

«Aıtysta oraq tildi Orazym bar,

Oraz óldi degendi doǵaryńdar», - dep edi. Bolatbektiń aýzyna Alla sol sózdi salǵan shyǵar. Qazir endi jarqyrap kórindi. Ol da aıtysqa biraz ýaqyt ara berip aldy. Byltyrdan bastap qaıta dúrkiretip jatyr. Oǵan bárimiz rıza bolyp jatyrmyz. Orazalynyń shákirtimin dep júrgender kóp. Solardyń ishinde Bolatbek bir tóbe. Oraz aqynnyń sóziniń sulýlyǵyn, onyń áýenin, onyń óleńderiniń kórkemdik tabıǵatyn qaıta jańǵyrtyp júr. Oǵan Alla Jambyldyń jasyn bersin! Ernat Ysqaqov degen de Orazalynyń kózin kórip, qasynda júrgen, aıtystaryn uıymdastyryp júrgen baýyrymyz bar. Jandos Bógenbaı degen de jigit bar edi, byltyr aıaqasty júregi toqtap ómirden ozyp ketti. Jandosty Orazaly aǵamyz ózi 2003 jyly aıtysqa jetelep alyp kelip, tárbıelegen edi. 2005 jyly Raıymbek batyr aıtysynda Saramen aıtysqan edi. Qazir aıtystan qol úzip qalǵan Baǵdat Sársembev degen de shákirti bar. Biraq jazyp júr. Birneshe jyl buryn Astanada ótken Muqaǵalıǵa arnalǵan jyr músháırasynyń bas júldesin alǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Ulttyq ýnıversıtette Asqat Qylyshbekov degen de Oraz aǵanyń tárbıesin alǵan aqynymyz bar. Ómirdiń báıgesi kúrdeli ǵoı. Keıbireýdiń baǵy ashylmaıdy. Keıbiriniń sóz kelisip tursa da, jurtqa ótpeı qalady. Asqattyń sózderi jaqsy, ázili bar, satırasy bar. Sondaı bolsa da ol halyqqa qatty tanylmady. Aıtystan qol úzip júr. Al, bizdiń Orazdyń shákirtimin dep júrgenimiz – onyń ónerin úlgi etip júrgenimiz ǵoı. Áıtpese kózin kórip, janynda júrmedik.

- Bolatbek Orazbaevty Júrsin aǵamyz da asa bir yqylaspen baǵalady ǵoı. Aıtysta «tyǵyp júrgen kójegim» edi dep.

- Iá, shynymen de Bolatbek Orazbaev Orazalynyń jolyn jalǵastyrýshy. Ol aıtysqa jańalyq retinde keldi. Joǵaryda da aıtqanymdaı Oraz óleńiniń tabıǵaty Bolatbekte bar. Bolatbektiń aıaq alysy jaqsy, sózderi kesteli, kórkem.

- Óziń ulyńa Orazaly aqynnyń atyn qoıǵan ediń. Ne úshin olaı atadyń?

- Orazaly aǵamyzdyń mezgilsiz qazasy jurtty qaıystyryp ketti ǵoı. Sol kezde ýnıversıtet tabaldyryǵyn jańa attaǵan stýdent bolsa da, ózime Alla amandyq berse, otbasyn quryp, sábı súıgende ulymnyń atyn Orazaly qoıamyn dep ýáde bergen edim. Orazaly sıaqty aqyn bolsyn demesem de, jurtyna syıly azamat bolsyn, meniń úıimde de Orazdyń esimi jańǵyryp tursyn degen oı edi. Aıtysta da  áriptesime aıtqanym bar edi:

«Baıansyz bul bes kúnniń joq turaǵy,

Jaratqan pende basyn dop qylady.

Artyna óshpesteıin iz qaldyryp,

Danyshpan danalardyń ótti bári.

Sonyń biri oraq tildi Oraz aǵam,

Jyryna qanǵan shárbat kóp qumary.

Aıtysta ortan jilikteı orny bar edi,

Ap ketti ajal adyrna tartty daǵy.

Sol aǵamnyń balama atyn qoıdym,

Bolsa eken dep orekeńdeı ótkir ári.

Orazaly dep atasa ulymdy jurt,

Orekeń kóz aldyma kep turady.

Kúnde-kúnde júrgen soń atyn estip,

Áli kúnge ólmegendeı bop turady».

(Osy kezde 3 jasar Oraz keledi.)

- (Bala Orazalyǵa suraq:) qansha jastasyń, atyń kim?

Úsh jastamyn.

«Atym Oraz bolǵanmen» dep shubyrtyp kete beredi.

-Tushymdy oı, tuǵyrly pikir bildirgen suhbatyńyzǵa rahmet. Tól ónerimizdiń tarlanbozy Orazaly týraly da, aıtys aınalasyndaǵy basqa áńgimelerge qatysty da paıdaly dúnıeler kóp aıtyldy. Oqyrmandarymyzǵa bul áńgimeniń sońy emes ekenin, alda aıtystaı alamanymyzdyń aınalasyndaǵy ózekti máselelerdi talaı márte sóz etetinimizdi aıta otyryp, Sizdiń ǵylymı-shyǵarmashylyq jumystaryńyzǵa tabys tileımiz.