بيىل بۇرىنعى جەزقازعان وبلىستىق «جەزقازعان تۋى» گازەتىنىڭ العاشقى ءنومىرى جارىق كورگەنىنە 45 جىل تولىپ وتىر. اتاۋلى كۇن قارساڭىندا وبلىستىق گازەتتىڭ زاڭدى مۇراگەرى ايماقتىق «سارىارقا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى دارحان مۇحانمەن سۇحبات قۇرعان ەدىك.

– ايماقتاعى ايتۋلى باسىلىمنىڭ مەرەيتويى قۇتتى بولسىن! اڭگىمەنى تاريحى تەرەڭ، تاعىلىمى مول باسىلىمنىڭ قالىپتاسۋى جولىندا تەر توككەن اعا بۋىن جۋرناليستەردەن باستاپ، وتكەنگە كوز جۇگىرتسەك.

– راقمەت! ءيا، 45 جىل دەگەن از ۋاقىت ەمەس. گازەت 1973 جىلى جەزقازعان وبلىسى قۇرىلا سالىسىمەن وقىرمانعا جول تارتقان. وسى جىلدار ىشىندە ايماق جۋرناليستيكاسىندا بىرنەشە بۋىن اۋىسسا، سونىڭ دەنى وسى «سارىارقانىڭ»، كەشەگى «جەزقازعان تۋىنىڭ» شەكپەنىنەن شىقتى. ولاردىڭ الدى بۇگىندە رەسپۋبليكاعا تانىمال قالامگەرلەر. اقىن عالىم جايلىباي، كەيىن جامبىل وبلىستىق «اقجول» گازەتىن باسقارعان ماقۇلبەك رىسداۋلەت، اتاقتى باسپاگەر بەيسەنباي سۇلەيمەنوۆ سىندى ازاماتتار العاشقى ەڭبەك جولىن «جەزقازعان تۋى» گازەتىندە باستاعانىن ماقتانىشپەن ايتامىز. بۇگىندە ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە فاكۋلتەت دەكانى بولىپ وتىرعان فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءومىرحان ءابدىمان ۇلى دا ءبىزدىڭ گازەتتە قىزمەت ەتىپ كەتكەن جۋرناليست. «جەزقازعان تۋىنىڭ» ۋىعىن شانشىپ، العاشقى نومىرلەرىن شىعارعان سايلاۋبەك قوجامسەيىتوۆ،  سايلاۋحان ناكەنوۆ، شاكيزادا دارماحانبەتوۆ، يتەن قارىمساقوۆ، ءىزباسار قابدىراحمانوۆ، بولات باباقوۆ، اپباز قاراجىگىتوۆ، قاسىم ورىنبەتوۆ، ەسكەن حاسەنوۆ، بالتابەك ابەۋ ەسىمدەرى گازەت تاريحىندا عانا ەمەس، قالا، ايماق شەجىرەسىندە التىن ارىپپەن جازىلىپ قالا بەرمەك. جۋرناليست، رەداكتورلاردان بولەك، «كورىنبەيتىن مايدان جاۋىنگەرلەرى» تەرىمشى، كوررەكتور سياقتى قىزمەتتەر اتقارعان گۇلنار كۇلماعانبەتوۆا، سارقىت ءشارىپوۆا، بازار جولدىبايەۆا، باقىت ەركەبۇلانوۆا اپالارىمىزدىڭ ەڭبەگىن اعا بۋىن ارىپتەستەرىمىز ءالى كۇنگە اۋىزدارىنان تاستاماي ايتىپ ءجۇر. بىلايعى جۇرتقا بىلىنبەۋى مۇمكىن، ءبىراق گازەت جۇمىسى، ونىڭ ءار ءنومىرىنىڭ جارىققا شىعۋى – بەينەتى كوپ كۇردەلى پروسەسس. بۇگىنگىدەي كومپيۋتەر تەحنيكاسى، باسپا قۇرالدارى دامىماعان سوناۋ 70-جىلدارى ول ءتىپتى قيىن جۇمىس ەدى.

قىرىق بەس جىل ىشىندە «جەزقازعان تۋى» جۋرناليستەردىڭ بىرنەشە بۋىنىن تاربيەلەپ شىعارعانىن ايتتىق. ءار جىلدارى رەداكتور بولعان ۇزاقباي تولەۋوۆ، سابىر ساۋىتبايەۆ، اۋباكىر احمەتبەكوۆ، اماندىق راح ۇلى، تولەش اسانوۆتىڭ الدىنان قانشاما جۋرناليستەر، باسقا دا قىزمەتكەرلەر ءوتتى. مارقۇم ساپابەك مىرزاتوۆتىڭ ەسىمىن اعالارىمىز ەرەكشە تەبىرەنىسپەن ەسكە الادى. «سارىارقادا» ۇزاق جىل قىزمەت ەتكەن مارقۇم قۋانىش سيحىمبايەۆتى كوز كورگەندەر ۇمىتا قويعان جوق. ارداگەرلەرىمىز كوبەيسىن ەڭسەبايەۆ، باتىربەك مىرزابەكوۆ، يبراگيم بەكماحان ۇلى اعالارىمىز قولىنان قالامىن تاستاي قويعان جوق. تۇراقتى اۆتورلارىمىز. ءوزىم ەرەكشە قۇرمەتتەيتىن، قاراماعىندا ءتىلشى بولىپ ءتالىمىن العان، تاربيەسىن كورگەن اقىن، جۋرناليست سارا سماعۇلدىڭ «سارىارقانىڭ» ارعى-بەرگى تاريحىنداعى ەڭبەگى زور. وسى گازەتتە ءجۇرىپ شىڭدالعان الىبەك ءابدىراش، ءانۋار ومار، امانعالي ءابۋوۆ، ابدوللا داستانوۆ، بازارباي الەۋحان ۇلى، احات قۇرمانسەيىت ۇلى، ەرسىن مۇسابەكوۆتى تانىمايتىن قازاق جوق بۇل توڭىرەكتە. ساتبايەۆ قالالىق «شاراينا» گازەتىنىڭ رەداكتورى ءىزتاي بەلگىباي ۇلى دا «سارىارقاعا» بوتەن ەمەس. گازەت تە وسى جىلدار ىشىندە زاماننىڭ تالابى، ۋاقىتتىڭ اعىمىنا قاراي ءتۇرلى وزگەرىستەردى باستان كەشتى. ول وزگەرىستەر تەك گازەتتە عانا ەمەس، ءوڭىرىمىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي، ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك ومىرىندەگى ءتۇرلى وقيعالاردان تۋىندادى. وبلىستىڭ تاراۋى، وبلىستىق گازەتتىڭ قالالىق باسىلىمعا اينالۋى، ءتۇرلى قارجىلىق، باسقا دا قيىندىقتاردى باستان كەشۋى ءبارى-بارى تاريح. ونى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

جىل باسىنان بەرى گازەتىمىزدە «سارىارقا – 45» ايدارىن اشىپ، ءنومىر سايىن گازەت تاريحى، اعا قالامگەرلەر مەن رەداكسيا ارداگەرلەرى تۋرالى ماتەريالدار جاريالاپ كەلەمىز. ونداعى ماقسات – وسى قاراشاڭىراق باسىلىمنىڭ ىرگەتاسىن قالاعان، قۋاتتى اقپارات قۇرالى رەتىندە قالىپتاسۋىنا نەگىز سالعان اعا بۋىننىڭ ەڭبەگىنە قۇرمەت كورسەتۋ، بۇگىندە باقيلىق بولىپ كەتكەن ارداگەرلەردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتۋ، ولاردى كەيىنگى بۋىنعا تانىتۋ، ۇلگى ەتۋ. وسى جىلدار ىشىندە تەك گازەت قىزمەتكەرلەرى عانا ەمەس، وقىرمانداردىڭ دا بىرنەشە بۋىنى اۋىستى. ول وقىرماندار دا گازەت تاريحىنان، ونداعى كۇردەلى شىعارماشىلىق پروسەستەن حاباردار بولۋى ءتيىس. باسىلىمنىڭ مەرەيتويىن وسى ماقساتپەن ۇشتاستىرىپ، تانىمدىق، تاعىلىمدىق شارالارعا باسىمدىق بەرۋ ويىمىز بولدى. ول ويىمىز ورىندالعان دا سياقتى. جىل بويى جاريالاعان ەستەلىك، سۇحباتتاردى جيناق ەتىپ شىعاردىق. ارىپتەسىمىز ابدوللا داستانوۆ دەگەن ازاماتتىڭ قولداۋىمەن گازەتتىڭ ارداگەرلەرى، ايماقتاعى اعا جۋرناليستەر، بەلسەندى وقىرماندارعا «سارىارقا» («جەزقازعان تۋى») گازەتىنە 45 جىل» مەرەيتويلىق مەدالىن ازىرلەدىك.

كەشە جەرگىلىكتى كاسىپكەر، رەسپۋبليكاعا تانىمال مەسەنات، «التىن جۇرەك» ۇلتتىق سىيلىعىنىڭ يەگەرى بەكزات التىنبەكوۆتىڭ قولداۋىمەن جەزقازعاندا دۇركىرەگەن توي ءوتتى. سول تويدا ارداگەرلەرىمىز، استانا، شىمكەنت، قاراعاندى قالالارىنان كەلگەن «سارىارقالىق» اعا جۋرناليستەر باس قوسىپ، مارە-سارە بولدى. الماتىدان الاشقا اتى ءماشھۇر اقىن، كەزىندە الماتىعا ءبىزدىڭ گازەتتەن اتتانعان عالىم جايلىباي، استانادان تانىمال جۋرناليست قۋاندىق شاماحاي ۇلى، ساياساتتانۋشى كەنجەبولات جولدىباي كەلدى. رەداكسيانىڭ جاڭا عيماراتىنىڭ دا ءدال وسى مەرەيتوي كۇنى سالتاناتتى جاعدايدا اشىلۋى مەرەكەنىڭ مازمۇنىن بايىتا ءتۇستى دەپ ويلايمىز.  

– «گازەت – حالىقتىڭ كوزى، قۇلاعى ءھام ءتىلى» دەيمىز. «سارىارقا» حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەپ، مۇڭ-مۇقتاجىن ايتاتىن اقپارات قۇرالى بولىپ قانا قويماي، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەپ، انا ءتىلىمىزدىڭ ابىرويىن قورعادى، ايماقتاعى جىلت ەتكەن جاعىمدى جاڭالىقتى سۇيىنشىلەپ، ءوڭىر تاريحىن تاسقا باستى. بۇگىنگى قوعامدىق احۋالعا، نارىقتىق جۇيەگە بايلانىستى گازەتتىڭ اتقاراتىن قىزمەتى دە ەسەلەنە تۇسكەن شىعار.

– ءيا، ءسوز باسىندا «وسى جىلدار ىشىندە گازەت ءتۇرلى وزگەرىستەردى باستان كەشتى» دەۋىمىز دە سودان. ەكونوميكالىق فورماسيا، ساياسي جۇيەدەگى وزگەرىستەر اقپارات قۇرالدارىن دا اينالىپ وتپەيدى. باسقا سالالارداعىداي گازەت-جۋرنالدار، تەلەراديو قۇرالدارى دا نارىققا بەيىمدەلە باستادى. ول بەيىمدەلۋ جولى دا وڭاي بولعان جوق. ونىڭ ءبارىن تاپتىشتەپ ايتساق، تاڭدى-تاڭعا ۇرىپ، سۇحبات قۇرۋعا بولادى. قىسقا قايىرار بولساق، قانداي قيىندىق كورمەسىن، اۋىرتپالىق كەشپەسىن الدىمىزداعى اعا بۋىن گازەتتى ساقتاپ قالدى. مارتەبەلى وقىرمان الدىنداعى مىندەتىن ابىرويمەن اتقاردى. ەندىگى مىندەت گازەتتى زامان تالابىنا ساي بەيىمدەپ، نارىقتىق قاتىناستاردا ەسەسىن جىبەرمەيتىندەي جاعدايعا جەتكىزۋ. بىزدە گازەت، گازەت قانا ەمەس، بارلىق اقپارات قۇرالدارى يدەولوگيالىق ورگان بولدى عوي كەزىندە. مەملەكەت بۇل سالانىڭ بارلىق ماسەلەسىن ءوزى شەشىپ بەردى. قاراجات، تارالىم، پوشتا قىزمەتى، كادر جۇمىسى بولسىن، بارلىعىن پارتيا، باسقارۋ ورگاندارى رەتتەپ وتىردى. رەداكسيا نەگىزىنەن تەك شىعارماشىلىقپەن اينالىستى. بۇگىنگى احۋال، ارينە باسقاشا. جانە بۇل جاڭا احۋالدىڭ قالىپتاسقانىنا دا ءبىرشاما ۋاقىت بولدى.تەك ءبىزدىڭ «سارىارقا» عانا ەمەس، وڭىردەگى باسقا بارلىق باسىلىمدار جاڭا تالاپتارعا بارىنشا بەيىمدەلىپ جۇمىس ىستەپ جاتىر دەپ ايتۋعا بولادى.

– اڭگىمە اقىرى نارىقتىق قاتىناستارعا قاراي اۋدى عوي. نارىق دەسە ويىمىزعا ەڭ الدىمەن قارجى جاعى ورالادى. بىلتىر رەداكسيا ءوز قاجەتتىلىگىنە پايدالاناتىن كولىك الدى، جاقىندا باسپانالى بولدى دەپ ەستىدىك. سوعان قاراعاندا ماتەريالدىق جاعدايلارىڭىز جامان ەمەس سياقتى.

– ماتەريالدىق جاعدايعا كەلەر بولساق، ەرتەرەكتە ءبىر اعامىز قاراشاڭىراققا كەلىپ «مادەنيەتتەرىڭ جاقسى، تۇرمىستارىڭ ءماز ەمەس ەكەن» دەپتى» دەگەن ءبىر ءسوز بار ەدى. سول ايتقانداي جالپى اقپارات قۇرالدارىنىڭ، اسىرەسە قازاق باسىلىمدارىنىڭ قارجىلىق جاعدايى بەلگىلى ءجايت. ءبىراق، جىلاپ-سىقتاپ، تۇڭىلە بەرۋگە بولمايدى. ءار نارسەگە ۇمىتپەن قاراپ، نارىقتىڭ جىقپىل-جىقپىلىن تاني بەرۋ كەرەك سياقتى. جالپى العاندا قازىرگى جاعدايىمىز جامان ەمەس. بىلتىردان بەرى مەملەكەتتىك-اقپاراتتىق تاپسىرىستىڭ كولەمى ۇلعايدى. سوعان ساي رەداكسياعا جاڭا كومپيۋتەرلەر، باسقا دا قاجەتتى تەحنيكالار الىندى. ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانى قارجىلىق مۇمكىندىگىمىزگە قاراي بۇدان ءارى دە جاڭالاۋ ويىمىزدا بار. اشىعىن ايتۋ كەرەك، قارجى ماسەلەسىندە جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ قولداۋىن سەزىنىپ وتىرمىز. سول قولداۋدى اقتاپ، گازەتتى كوتەرۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەۋ كەرەك. وقىرمانمەن بايلانىس ءقازىر كوپ جەردە ءۇزىلىپ قالعان. سونى قالپىنا كەلتىرۋ، ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلى دامىعان مىنا زاماندا گازەت باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى ءۇشىن عالامتوردا جوق، بولسا دا وڭايلىقپەن تابىلمايتىن دۇنيەلەرگە قالام تەربەپ، تانىمدىق ماتەريالداردى كوبەيتۋ قاجەت، ايماق تاريحىن، تاريحي تۇلعالار مەن وسىندا وتكەن تاريحي وقيعالاردى، ءوندىرىس وشاقتارىنىڭ جۇمىسى مەن ونداعى وزاتتاردى ناسيحاتتاۋىمىز كەرەك. سوندا گازەت ومىرشەڭ بولادى. «ويباي ينتەرنەت بار، گازەت قۇريدى» دەيتىندەردىڭ «جورامالى» جوققا شىعادى. نەگىزى گازەتتەن كۇدەر ءۇزۋ – ۇلكەن قاتەلىك. الەمدىك اقپارات كەڭىستىگىنە قاراپ ايتىپ وتىرمىز مۇنى. جەلىدەگى جەلدەي ەسكەن وسەك-اياڭ، استىرتىن اقپاراتتىق سوعىستاردى كورىپ وتىرىپ، «اقپارات عاسىرى» اتانعان ءححى عاسىردا گازەت كەز كەلگەن ادامنىڭ ەڭ سەنىمدى رۋحاني سەرىگىنە اينالۋى ءتيىس دەگەن ويعا كەلەسىز. قۇرىلىمدىق، ۇيىمدىق تۇرعىدان دا ويلاستىراتىن ءبىرقاتار ماسەلەلەر بار. سولاردى ءبىر جاقتى ەتۋىمىز كەرەك.

وسى جەردە رەتى كەپ تۇرعان سياقتى، جىل باسىندا گازەتىمىزدىڭ سايتى اشىلعانىن دا ايتا كەتەيىن. ق ر اقپارات جانە كوممۋنيكاسيالار مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرىسىمەن ازىرلەنگەن WebPress جوباسىنا قوسىلىپ، سايتتى بولىپ جاتىرمىز. «قازكونتەنت» اق دايىنداعان WebPress پلاتفورماسىنداعى رەسپۋبليكا بويىنشا 50-دەن استام ايماقتىق گازەتتەر قاتارىندا «سارىارقانىڭ» دا ءوز سايتى بار. ءقازىر سونى يگەرىپ، ارحيۆ ماتەريالدارىن جيناقتاپ، توپتاستىرۋمەن اينالىسىپ جاتىرمىز.

– ارقادا جاتىپ شارتاراپقا حابار تاراتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن سايتتارىڭىز قۇتتى بولسىن! ەندى مامان ماسەلەسىنە كەلسەك. ەكونوميكالىق قيىندىقتارعا شىداس بەرمەي، باسقا سالاعا اۋىسىپ كەتكەن ارىپتەستەرىمىز جەتەرلىك. ايماقتا جۋرناليست مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ءالى دە سەزىلەدى. بۇل قيىندىقتان قالاي شىعىپ جاتسىزدار؟

– ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار. «سانانى تۇرمىس بيلەيتىنىن» ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. وتباسىلى، ەداۋىر جاسقا كەلگەن ءبىراز اعا ارىپتەستەر باسقا سالانى تاڭداۋىنا تۋرا كەلدى. وعان ءوزىڭىز ايتقان قارجى ماسەلەسى سەبەپ بولدى.

ءبىر قاراساق، ايماقتا سالىستىرمالى تۇرعىدان العاندا باسىلىم سانى اناۋ ايتقانداي كوپ تە ەمەس. الايدا، مامان ماسەلەسى – وزەكتى. بۇل ەندى «باس جاققا بارىساتىن» تاقىرىپ. ءبىر گازەت باسشىسى شەشە سالاتىن ماسەلە ەمەس. مۇندا مامان دايارلاۋداعى كەمشىلىكتەردى دە كورىپ وتىرمىز. جۋرناليستيكا ماماندىعىنا وقىتۋ جۇيەسىن اقپارات قۇرالدارىنىڭ ۇسىنىس، تىلەكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ قايتا قاراۋ كەرەك سياقتى. ءمۇيىزى قاراعايداي رەسپۋبليكالىق ب ا ق باسشىلارى بۇگىندە ۋنيۆەرسيتەت ءبىتىرىپ كەلگەن ماماندى قايتادان «وقىتۋعا» ءماجبۇر بوپ جۇرگەندەرىن ايتۋدا.

ال، وزىمىزدەگى جاعدايعا كەلسەك، بۇرىنعىداي بالەنباي ءبولىم، وتىز-قىرىق جۋرناليست ۇستايتىن ۇلكەن رەداكسيا ەمەسپىز. قارجى ۇنەمدەۋ ماقساتىندا بۇعان دەيىن ءبىراز وڭتايلاندىرۋ بولعان. ول وڭتايلاندىرۋدىڭ وڭ اسەرى بولمادى دەپ تە ايتۋعا بولمايدى. ءقازىر ءبىر گازەتتى شىعارۋعا شامامىز جەتەتىن سياقتى. جۋرناليستەرىمىز قالالىق، وبلىستىق ءتۇرلى كونكۋرستاردا توپ جارىپ، بايگە الىپ ءجۇر. اعا ارىپتەستەر دە قولداۋ كورسەتىپ، اقىلدارىن ايتىپ تۇرادى. اۆتورلارمەن جۇمىستى جانداندىرۋعا تىرىسىپ باعۋدامىز. جۋرناليست – شىعارماشىلىق ماماندىق. بار ءبىلىمدى ءتورت جىلدا باسىنا «قۇيىپ»، قولىنا ديپلومىن ۇستاتىپ شىعارا سالاتىن باسقا ماماندارداي ەمەس. ءجۋرناليستىڭ تۇلعالىق قاسيەتتەرى دە مامان رەتىندە قالىپتاسۋىنا، كۇندەلىكتى جۇمىسىنا كوپ اسەر ەتەدى. بۇل ماماندىق يەسىنە قوياتىن ءوزىمنىڭ دە ءبىرقاتار تالاپتارىم بار. سول ۇددەدەن شىعاتىن جان كەزدەسسە، قۋانا قارسى الامىز.

–ۋاقىت بولگەنىڭىزگە كوپ راقمەت!«سارىارقانىڭ» قىرىق بەس جىلدىعى تاعى دا قۇتتى بولسىن! قاراشاڭىراق باسىلىمنىڭ ابىرويى ارتىپ، مارتەبەسى بيىكتەي بەرسىن. سۇحباتىڭىزعا راقمەت!