پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ  «قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىن ءوسۋى: تابىس پەن تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋ» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ەڭ تومەنگى جالاقىنى كوتەرۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى. راسىندا دا، ءقازىر ادامنىڭ جۇمىس ىستەۋ قابىلەتى وتە جوعارى. «ءبىراق ولاردىڭ بارلىعى دا ەڭبەكاقىنى جاقسى تابادى» دەپ ايتۋ قيىن. وسىعان وراي پرەزيدەنت نازاربايەۆ ءوز جولداۋىندا ۇكىمەت پەن اكىمشىلىكتەرگە ارنايى تاپسىرما بەردى.

«ادام ەڭبەكقور بولىپ، ءوز كاسىبىن جاقسى مەڭگەرگەندە جانە لايىقتى جالاقى الۋعا نەمەسە جەكە كاسىپ اشىپ، ونى دامىتۋعا مۇمكىندىك بولعان كەزدە تابىس ارتادى. مەملەكەت پەن ادامداردىڭ كۇش بىرىكتىرۋىنىڭ ارقاسىندا عانا ءبىز جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىن قۇرا الامىز. بىرىنشىدەن، ۇكىمەتكە 2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ەڭ تومەنگى جالاقىنى 1،5 ەسە، ياعني 28 مىڭنان 42 مىڭعا دەيىن ءوسىرۋدى تاپسىرامىن. بۇل بارلىق سالا بويىنشا ءتۇرلى مەنشىك نىساندارىنداعى كاسىپورىنداردا جۇمىس ىستەيتىن 1 ميلليون 300 مىڭ ادامنىڭ ەڭبەكاقىسىن تىكەلەي قامتيدى. بيۋدجەتتىك مەكەمەلەردە جۇمىس ىستەيتىن 275 مىڭ قىزمەتكەردىڭ ەڭبەكاقىسى كوبەيىپ، ورتا ەسەپپەن 35 پايىزعا وسەدى.  وسى ماقساتتارعا 2019-2021 جىلداردا  رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن جىل سايىن 96 ميلليارد تەڭگە ءبولۋ كەرەك» دەپ اتاپ كورسەتتى  ەلباسى.

اقيقاتىندا، كىم قالاي جالاقى الادى، ونىڭ بارلىعى اشىق ءارى انىق بەلگىلەنىپ قويىلعان.  ەلباسى جولداۋىنان كەيىن بۇل ماسەلە ناقتىلانىپ، اشىق ايتىلىپ جاتىر. سوندىقتان پرەزيدەنت تاپسىرماسىن جۇمىسشىلارعا، بيۋدجەتتىك مەكەمە قىزمەتكەرلەرىنە تولىققاندى ءتۇسىندىرۋ قاجەت.

بۇل ورايدا ۇكىمەت مۇشەلەرى رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە كەزدەسۋلەر وتكىزىپ، مۇنى اشىق ايتىپ، جاقسىلاپ تۇسىندىرۋدە دەپ اتاۋعا بولادى.

مىسالى، شىعىس قازاقستان وبلىسىنا بارعان ساپارىندا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى ءمادينا ءابىلقاسىموۆا «تومەنگى جالاقىنىڭ ءوسۋى الدىمەن ادامداردىڭ كوڭىل كۇيىنە جانە ەل ەكونوميكاسىنا اجەپتاۋىر اسەر ەتەتىن بولادى» دەگەندى ايتتى.

سونىمەن ناقتىلايتىن بولساق، مينيستر ءابىلقاسىموۆا اتاپ وتكەندەي، ەڭ الدىمەن تومەنگى لاۋازىمدا جۇمىس ىستەيتىن 1،3 ميلليون ادامنىڭ جالاقىسى وسەدى. سونداي-اق پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا وراي، بيۋدجەتتىك مەكەمەلەردە جۇمىستا جۇرگەن 275 مىڭ ادامعا دا بۇل ماسەلە تيەسىلى بولىپ وتىر. ناقتى ايتار بولساق،  مينيستر ءاىبلقاسىموۆا اتاپ كورسەتكەندەي، بيۋدجەتتەگى مامانداردىڭ ەڭبەكاقىسى ورتاشا ەسەپپەن العاندا 35 پايىزعا كوبەيەدى. بۇل ورايدا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى ناقتى كىمدەردىڭ ايلىعى وسەتىنىنە توقتالدى.

–ەڭ الدىمەن I-IV ساناتتاعى جۇمىسشىلار، ورتا ارنايى ءبىلىمى بار، ەڭبەك ءوتىلى تومەن نەگىزگى، اكىمشىلىك جانە تەحنيكالىق جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسى كوتەرىلەدى. ماسەلەن، ولار– تاربيەشىلەر، ادىسكەرلەر، زەرتحاناشىلار، مەدبيكەلەر، فەلدشەرلەر، اكۋشەرلەر جانە تاعى باسقالار بولۋى انىق. اكىمشىلىك، كومەكشى، تەحنيكالىق قىزمەتكەرلەر – تەحنيكتەر، اۋدارماشىلار، ادىسكەرلەر، ءىس جۇرگىزۋشىلەر، مۇراعاتشىلار، حاتشىلار، وپەراتورلار جانە تاعى باسقالار بار. قازىرگى ۋاقىتتا پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا وراي، ۇكىمەت قاۋلىسى  جوباسىن ازىرلەندى، ونى ورتالىق مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا بەكىتۋگە جىبەردىك، - دەپ اتاپ ءوتتى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى ءمادينا ءابىلقاسىموۆا.

راسىندا جالاقىنىڭ كوتەرىلۋى ە كىمدەرگە تيەسىلى بولادى؟ ەڭ الدىمەن وسىنى ناقتىلاپ العان دۇرىس. پرەزيدەنت تاپسىرماسىنان كەيىن جەر-جەردە، وبلىستىق، اۋداندىق اكىمشىلىكتەردە جيىن ءوتىپ، وسىنىڭ بارلىعى دا قازىرگى ۋاقىتتا شەشىلىپ جاتىر.

ءبىر عانا دەرەك، مىسالى، اقتوبە وبلىسىندا  جولداۋدا ايتىلعان ماسەلەلەرگە قاتىستى جيىن وتكىزگەن ايماق باسشىسى بەردىبەك ساپاربايەۆ پرەزيدەنت تاپسىرماسىن ورىنداۋعا قاتىستى جۇزەگە اساتىن جايتتاردى جۇيەلى تۇردە  ناقتىلاۋ كەرەكتىگىنە توقتالدى.

–ەڭ باستىسى، ءاربىر ازامات جولداۋدا اتاپ كورسەتىلگەندەي، ءوزىنىڭ ەڭبەگىنە الاتىن ەڭبەكاقىسىنىڭ كوتەرىلگەنىن سەزىنۋى ءتيىس،— دەدى وبلىس باسشىسى.

اقتوبە وبلىستىق ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى گۇلقاسيما سۇيىنتايەۆانىڭ ايتۋىنشا،  وبلىستا 278 شاعىن، ورتا جانە ءىرى جەكەمەنشىك كومپانيا بار. ولاردا ەڭبەكاقىسى 42500 تەڭگەدەن تومەن 1046 ادام جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ كوپشىلىگى اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا ەكەنى ايدان انىق. ال 464 ادامنىڭ ورتاشا ايلىق جالاقىسى 33،3 مىڭ تەڭگەدەن 49،3 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا. دەرەككە جۇگىنەر بولساق، قۇرىلىس سالاسىنداعى كورسەتكىش تە وسى شامالاس. سوندىقتان پرەزيدەنت تاپسىرماسى – دەر كەزىندە ءارى ۋاقتىسىندا كوتەرىلگەن جانە  حالىقتىڭ ويىنان شىققان نۇسقاۋ.

دەمەك، پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا وراي 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ايماقتا جۇمىس ىستەيتىن كومپانيالارداعى جۇمىسشىلاردىڭ  جالاقىسى 27 پايىزدان 56 پايىزعا دەيىن كوتەرىلمەك. راسىندا مۇنىڭ كۇن تارتىبىندەگى ماسەلە ەكەندىگىن مىنا ءبىر دەرەكتەن-اق اڭعارۋعا بولادى. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە سەنسەك، اقتوبە  وبلىسىنداعى ورتا جانە شاعىن كاسىپورىندا جۇمىس ىستەيتىن 120،8 مىڭ قىزمەتكەردىڭ 82 پايىزىنىڭ ەڭبەكاقىسى ورتاشا ايلىق جالاقىدان تومەن. ءىرى كاسىپورىنداردا دا وسىنداي جاعداي ورىن الىپ وتىر. ءقازىر انىقتالعانىنداي، ايماقتا ورتاشا جالاقىسىن كوتەرۋدى 22 كاسىپورىن جوسپارلاپ وتىر. ولاردىڭ ىشىندە «قازاقويل» جانە «سترويبەتونسناب» كومپانيالارى  جۇمىس ىستەيتىن جۇمىسشىلاردىڭ ايلىق جالاقىسىن 10 پايىزعا ارتتىرماق. «اقتوبەمۇنايماشكومپلەكت» جانە «سترويدەتال» كاسىپورىندارى جالاقىنى ارتتىراتىنىن ايتتى. «قازاقتۇرىكمۇناي» جانە «قازاقستان مۇناي جابدىقتارى زاۋىتى» جالاقىنى  وسىرمەك. «كاسپيينەفت»، «ترانسەنەرگو» مەكەمەلەرىندە وسىنداي جاعىمدى ناتيجە بار.

اقتوبە وبلىستىق اكىمشىلىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى اتاپ كورسەتكەندەي، اتالعان كاسىپورىنداردا 7،5 مىڭنان استام ادام جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ  4،2 مىڭىنىڭ جالاقىسى 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ،  ورتاشا ەسەپپەن العاندا، 7 پايىزعا ارتاتىن بولادى. سونداي-اق، ايماقتاعى 30 كاسىپورىن دا جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋدى كوزدەپ وتىر.

سونىمەن، پرەزيدەنت جولداۋىندا اتاپ كورسەتىلگەن تاپسىرمالار ناقتى جۇزەگە اسىپ، ورىندالا باستادى. راسىندا ەلباسى ايتقانداي، «مەملەكەت پەن ادامداردىڭ كۇش بىرىكتىرۋىنىڭ ارقاسىندا عانا ءبىز جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىن قۇرا الامىز».

دەمەك، قازاقستانداعى ءاربىر ادام ءوزىنىڭ ماڭداي تەرىمىن تاپقان ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن كورۋى ءتيىس. قورىتا ايتقاندا، بۇل–پرەزيدەنتتىڭ ناقتى بەرگەن تاپسىرماسى. ال تاپسىرما قاشان دا ورىندالۋىمەن قۇندى.

ەركىن قالدان