2018 جىلدىڭ 21 جەلتوقسانىندا امەريكالىق Foreign Policy سايتىندا مايكل حيرش ەسىمدى جۋرناليست "How Russian Money Helped Save Trump’s Business" دەگەن تاقىرىپپەن ماقالا جاريالادى. اتالمىش ماقالادا ترامپتىڭ بيزنەس جولىندا قانداي قيىندىقتاردى باستان وتكەرگەنىن جانە ونىڭ قۇردىمعا كەتكەن بيزنەسىن قۇتقارىپ قالعان رەسەيلىك ينۆەستورلارمەن قاتار قازاقستاندىق كاسىپكەر اريف تيەۆفريك تۋرالى جازعان. اتالمىش ماقالانى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى اۋدارىپ، وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.
جيىرما جىلعا سوزىلعان قارجىلىق قيىندىقتان كەيىن ەشقانداي امەريكالىق بانك ترامپتى قولداي قويمادى. كەيىن ول شەتەلدىك اقشانى پايدالانا باستايدى.
ترامپ 1992 جىلدىڭ كۇزىندە ءىرى امەريكالىق بانكپەن ميلليارد دوللارلىق مامىلەگە قول قويادى. دونالد ترامپ ءوزىنىڭ قايتا ورالعانىن مالىمدەۋ ءۇشىن اتلانتيك-سيتيدە دۇركىرەتىپ كەش وتكىزەدى. كەلگەن قوناقتارعا ترامپتىڭ سۋرەتى بەينەلەنگەن تاياقشالار بەرىلەدى. كوڭىلى كوتەرىڭكى مەيمان تاياقشانى ۇستاپ سۋرەتكە تۇسكەن.
«روككي» فيلمىندەگى مۋزىكا قوسىلىپ تۇرعان كەزدە كەشتىڭ جۇرگىزۋشىسى «بۇل ءاندى كورولدىڭ قۇرمەتىنە تىڭدايىق» دەپ ايعايلاپتى. وسى ءساتتى كۇتكەن ترامپ بوكستاسۋعا ارنالعان بىلعارى قىزىل قولعاپپەن، بوكسشىنىڭ رينگكە كيىپ شىعاتىن حالاتىن جامىلعان كۇيدە قاعازدان جاسالعان ەكراننىڭ ىشىنەن شىعا كەلەدى. دۇركىرەتىپ توي جاساپ جاتقان ترامپتى شىن مانىسىندە الدا تالاي قارجىلىق ماسەلە كۇتىپ تۇرعان بولاتىن...
شىن مانىندە، ترامپ جىلجىمايتىن مۇلىك سالۋشى، ءىرى قۇرىلىسشى رەتىندە بيزنەس جولىن اياقتايدى. بۇعان اقش بانك سەكتورى سەبەپكەر بولىپتى. 1990 جىلدىڭ باسىندا ول كەيبىر ىسكەرلىك ماسەلەلەردىڭ وڭ شەشىمىن تابۋ ارقىلى اكەسى فرەدتەن قالعان ءوز ۇلەسىن امان ساقتاپ قالادى. ونىڭ ەكى كاسىپورىنى، اتاپ ايتقاندا اتلانتيك سيتيدە ورنالاسقان "ترامپ تادج-ماحال" كازينوسى جانە نيۋ-يوركتە ورنالاسقان "پلازا" قوناق ءۇيى بانكروتقا ۇشىرايدى. سونداي-اق اراعا از ۋاقىت سالىپ ترامپ تاعى دا 2 رەت كاسىپورىننىڭ بانكروت بولعانىن جاريالاعان ەكەن. قارىز الۋشىلار بىرنەشە رەت كرەديتورلاردان كومەك سۇراپ، قورعاۋدى وتىنگەن كەزدە ول ءوز بەدەلىنەن ايىرىلا باستايدى. ياعني، ول ءىرى قارىز بەرۋشى كرەديتورلارعا سۇيكىمسىز كورىنە باستايدى. ءدال سول ساتتە ترامپتىڭ جاعدايى ناشارلاعان، بەدەلىنەن جۇرداي بولا باستايدى.
90-جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ترامپتىڭ ءومىرى قيىن بولادى. كەيىن ول وزىنە قولداۋ كورسەتپەگەن ءىرى كومپانيالارعا قارسى شىعىپ، ولاردىڭ جولدارىن بوگەيدى.
«ول 10 جىلعا دەمالىس الدى جانە جان جاراسىن ەمدەپ جازعىسى كەلدى»،- دەيدى انتونيو ەسىمدى ترامپتىڭ بيوگرافى. سونداي-اق 2003 جىلى ترامپ قايتادان قارجىلىق قيىندىققا تاپ بولادى. ول ءتىپتى باۋىرلارى مەن قارىنداستارىمەن كەزدەسىپ، قايتىس بولعان اكەسىنىڭ مۇلكىن ساتۋعا بايلانىستى اسىعىس شەشىم قابىلداي باستايدى. كەيىننەن ونىڭ بيزنەسى مۇلدەم قۇردىمعا كەتەدى. 2004 جىلى قوناق ءۇيى مەن "رەسورس" كازينوسى 1،8 ملرد دوللار قارىزبەن بانكروت بولعانىن مالىمدەۋگە ءماجبۇر بولادى.
ترامپتىڭ بيزنەسىن زەرتتەگەندەردىڭ پىكىرىنشە، ول شەتەلدىك اقشانىڭ كومەگىمەن بيزنەستىڭ شىڭىنا قايتا شىققان. اتاپ ايتقاندا، ترامپتىڭ بيزنەسىن وركەندەپ، قانات جايۋىنا رەسەي مەن كەڭەستىك مەملەكەتتەردىڭ قوسقان ۇلەسى زور بولعان. كەڭەستىڭ مەملەكەتتەردىڭ ىشىندە قازاقستاننان شىققان بيزنەسمەننىڭ دە ۇلەسى قوماقتى. بۇعان دونالد ترامپتىڭ ۇلىنىڭ 2008 جىلى ايتقان سوزدەرى دالەل. ول ترامپ ۇيىمىنىڭ وركەندەيتىنىن، سەبەبى رەسەيلىكتەردىڭ اكتيۆ ۇلەسى مول ەكەندىگىن اشىق ايتىپ قالادى.
سونىمەن بىرگە بۇرىن ترامپتىڭ قول استىندا ارحيتەكتور بولىپ جۇمىس ىستەگەن الان لاپيدۋس تە وسىعان بايلانىستى پىكىر بىلدىرگەن.
«ول اقش-تا ەشكىمدى وزىنە بىرنارسە بەرۋگە ماجبۇرلەي المادى. ول قاراجاتتان قىسىلىپ جۇرگەن كەزدە بارلىق اقشانى شەتەلدەن، ياعني رەسەيدەن الدى. ونىڭ رەسەيمەن قارىم-قاتىناسى ءوزى ويلاعاننان دا تىعىز»،- دەيدى الان لاپيدۋس.
شەتەلدىك اقشالار العاشىندا جاڭا سەرىكتەستىكتىڭ باستاۋى بولدى. بۇل تۋرالى ءاتى-جونىن جاسىرىپ قالعىسى كەلگەن ترامپتىڭ بۇرىنعى سەرىكتەسى بىلاي دەيدى:
«مەن ترامپتىڭ شەتەلدىك قاراجاتتى پايدالانۋى باسقا امەريكالىق بانكتەر ءۇشىن ءتيىمسىز بولدى دەپ ويلايمىن. ءتىپتى ترامپتىڭ سول كەزدە كەرەمەت يدەيالارى دا بولعان ەمەس. سول سەبەپتى ول وزىنە «مەن الەم ءۇشىن نە ىستەي الدىم؟» دەگەن سۇراقتى ءجيى قويدى. كەيىن «مەن جاي عانا باسقا ادامدارعا مەنىڭ جاساعان برەندىمدى ساتىپ الۋعا كوندىردىم. مەنىڭ برەندىمدى ساتىپ العىسى كەلگەندەر تەك تالعامسىز رەسەيلىكتەر بولىپ شىقتى. ولار وزدەرىنىڭ ءومىرىن كەرەمەت ەتىپ كورسەتكىسى كەلەدى. بار بولعانى سول. ايتپەسە، سەندەر بۇل ماركانى گرينۆيچتە، كاننەكتيكۋت شتاتىندا ساتا المايسىڭدار دەيتىن".
ال گۆەند بلەر ترامپتىڭ سول كەزدەگى جاعدايىن "تيتانيك" وقيعاسىنا تەڭەدى.
«ءبىر ساتتە ول سۋعا باتىپ بارا جاتقان "تيتانيك" سەكىلدى بولدى. الايدا، ءبىر مەزەتتە بارلىعى ءوز قالپىنا كەلدى» دەپ سۋرەتتەيدى بلەر.
بۇل وقيعالاردىڭ بارلىعى ترامپتىڭ سوڭعى بولجامدى مالىمدەمەسى مەن رەسەيلىكتەردىڭ قاستاندىعىنىڭ ءمانىن اشا تۇسەدى. پرەزيدەنتتىك ناۋقان كەزىندە ترامپتىڭ ادامدارى، ونىڭ ىشىندە ۇلى، قىزى جانە كۇيەۋ بالاسىنىڭ 14 رەسەيلىكپەن بايلانىس ورناتۋىنىڭ ءوزى العاشىندا ءبىرتۇرلى تۇسىنىكسىز بولىپ كورىندى. ءتىپتى 2015 جىلدىڭ قازان ايىندا ترامپتىڭ ادۆوكاتى مايكل كوەنگە رەسەيلىكتىڭ رەسەي مەن ترامپ كومپانياسىنىڭ اراسىندا ساياسي بايلانىس ورناتۋعا ۇسىنىس جاساۋى دا كۇدىك تۋعىزادى. شىن مانىسىندە بۇل جايتتاردىڭ بارلىعى 20 جىلعا سوزىلعان رەسمي بايلانىستاردىڭ ناتيجەسى بولىپ تابىلادى.
ترامپتىڭ بۇرىنعى سەرىكتەسى مەن ترامپ ۇيىمىنىڭ ىشكى جۇمىستارىمەن تانىس ادامدارىنىڭ سوزىنشە، ترامپتىڭ جۇمىسى 2000 جىلداردىڭ باسىندا Bayrock Group-پەن بىرگە باستالدى. بۇل كومپانيا ترامپ جالداعان وفيستەن 2 قابات تومەن ورنالاسقان. ترامپتىڭ تراەكتورياسىن وزگەرتۋگە سەپتىگىن تيگىزگەندەردىڭ ءبىرى - بۇرىنعى سوۆەتتىك داۋىردە شەنەۋنىك بولعان تيەۆفيك اريف بولاتىن. ەكىنشىسى، رەسەيلىك بيزنەسمەن - فەليكس ساتەر. ول 1990 جىلى الاياقتىق جاساعانىن، ورىس مافياسىمەن قويان-قولتىق جۇمىس ىستەگەنىنە وكىنەدى.
بەيروكتىڭ كومەگىمەن ترامپ قۇرىلىسشىدان برەندكە اينالدى. ول ءوزىن جانە ءوزىنىڭ بيزنەسىن قايتا قالىپتاستىرادى. بەروكتىڭ بۇرىنعى باسشىلارىنىڭ سوزىنشە، بەيروك ترامپقا بۇرىنعى ءىرى بانكتەردى عانا قايتارىپ قويعان جوق، سونداي-اق ونىڭ بۇرىنعى اكسياسىن، بۇرىنعى مۇلكىن دە قايتارىپ بەرۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى. ترامپتىڭ جاڭا ءىرى جوبالارى دا ينۆەستورلاردىڭ نازارىنا ىلىگە باستادى. ەڭ ءىرى جوبانىڭ ءبىرى -Trump SoHo بولعان. بۇل قوناق ءۇي 2010 جىلى اشىلعان بولاتىن. سونىمەن بىرگە اتالمىش جوبا دا رەسەيلىكتەردىڭ اقشاسىمەن قارجىلاندىرىلعان دەگەن دە بەيرەسمي دەرەك بار. بۇل كەلىسىم ترامپقا 18 پايىزدىق اكسيانى يەلەنۋگە مۇمكىندىك بەردى. بۇل اقپاراتتارعا قاتىستى ترامپ ءالى ناقتى پىكىر بىلدىرە قويمادى. ءبىراق ترامپ سوحوعا قاتىستى سوت وتىرىسى كەزىندە ترامپ بۇعان بەيروكتىڭ دا قاتىسى بارىن ايتىپ قالادى. "سەبەبى كەڭەستىك كەزەڭدەگى ينۆەستورلاردىڭ ءبىرى اريفپەن جاقىن ارالاسقان بەيروك بولدى. سەبەبى اريف پوتەنسيالدى رەسەيلىك ينۆەستورلاردىڭ نازارىن اۋدارا بىلگەن. بۇل بەيروك ءۇشىن ءتيىمدى ەدى. بەيروك ادامداردى دا، ينۆەستورلاردى جازباي تاني بىلەدى»، - دەيدى ترامپ.
رەسەيلىكتەرمەن قارىم-قاتىناسى ترامپتىڭ پرەزيدەنت لاۋازىمىنا كەلەر شاعىندا دا كەرى اسەرىن تيگىزبەي قويمادى. جالپى العاندا ترامپ بيزنەسىنىڭ وركەندەۋىنە قازاقستاندىق تيەۆفريك ءاريفتىڭ دە قوسقان ۇلەسى بارى اقيقات. ەندى "تيەۆفريك اريف دەگەن كىم؟" دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورەلىك.
تيەۆريك اريف 1953 جىلدىڭ مامىرىندا جامبىل وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول بۇگىندە تانىمال تۇرىك جانە امەريكالىق ميللياردەر. الەم فۋتبولىن باقىلاۋشىسى جانە بەدەلدى ينۆەستور. اريف ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە حالىقارالىق قاتىناستار ماماندىعىن بىتىرگەن. كەڭەس وداعى تاراعان كەزگە دەيىن سسرو-نىڭ ساۋدا مينيسترلىگىندە قىزمەت اتقارعان. مينيسترلىكتە قوناق ءۇي ونەركاسىبى باسقارما ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بولعان. 1991 جىلى اريف مينيسترلىكتەن كەتىپ، ەكسپورت-يمپورتتىق بيزنەسكە نەگىزدەلگەن ساۋدا كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالايدى. اتالمىش كومپانيا سيرەك كەزدەسەتىن مەتاللدار مەن حرومدى ساتىلىمعا شىعارعان.
اريف ديەۆيد پەن سايموننىڭ باسقارۋىنداعى Trans World Group كومپانياسىنىڭ قازاقستانداعى تىڭشىسى بولىپ قىزمەت اتقارعان. اتالمىش كومپانيانى قازاقستانداعى تابيعي رەسۋرستارى قىزىقتىرعان. 1993 جىلى اريف تۇركياعا كوشىپ كەتەدى. 1999 جىلدان باستاپ ول تۇركياداعى Alset Dis Ticaret اتتى زەرگەرلىك كومپانيانى باسقارعان. سونداي-اق انتالياداعى Labada ليۋكس-قوناق ءۇيىن اشۋ ءۇشىن ول 1999 جىلى Rixos قوناق ءۇي جەلىسىمەن سەرىكتەسى بولدى.
تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن اريف پەن ونىڭ باۋىرى باستى ءوفيسى ۇلىبريتانيا جاقتا ورنالاسقان اقتوبەدەگى حروم زاۋىتىن باسقاردى. بۇل ۋاقىتتارى ءاعالى-ىنىلى ەكەۋى قازاقتىڭ ۇشتىگى اتانعان الەكساندر ماشكيەۆيچ، پاتوح شودييەۆ جانە اليدجان يبراحيموۆپەن قارىم-قاتىناسىن نىعايتا ءتۇستى.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، ترامپتىڭ دەمەۋشىلەرىنىڭ قاتارىندا الەكساندر ماشكيەۆيچ، پاتوح شودييەۆ پەن اليدجان يبراحيموۆ تا بار. ال بەيرەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، اريف تيەۆفريك ءقازىر تۇركيادا تۇرىپ جاتىر.
