ءار بالا ءتىلى شىعىپ، اينالاعا قاراپ، نەنىڭ نە ەكەنىن بىلە باستاعان ساتتەن-اق ءارتۇرلى قىلىقتارى شىعىپ، وزىندىك مىنەز-قۇلقىن كورسەتە باستايدى. بالاباقشا جاسىنا تولعاننان باستاپ «كىم بولعىڭ كەلەدى؟» دەگەن سۇراققا وزىنشە ءبىر جاۋاپتارى دا دايىن بولادى. ءبىرى - ۇشقىش، ءبىرى – ءمۇعالىم، ەندى ءبىرى – ءانشى بولعىسى كەلەدى. ال كەيبىرەۋى ءتىپتى ەرەكشە. ولاردى ءتۇسىنىپ بولمايسىڭ. بىردە - كول، بىردە - ءشول. ءبىر قاراساڭ، جاسىنا جەتپەي ومىردەن ءتۇڭىلىپ جۇرەدى، ەندى بىردە الەمدەگى ەڭ موماقان بالا بولىپ، ءبىر ورىندا تاپجىلماي وتىرىپ، تەرەڭ ويعا شومعانىن كورەسىڭ. ايتەۋىر، وزگەشە. ەشكىمگە ۇقسامايدى. ءوزىنىڭ قيالىنداعى الەمدە شارىقتاپ جۇرەدى. ءيا، ءدال سولاي! قۇددى، بۇلتتا قالىقتاپ جۇرگەندەي. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، قيالىندا قالىقتاپ جۇرەتىن بالالاردىڭ ەرەكشە، دارىندى بالا بولۋ ىقتيمالدىلىعى وتە جوعارى ەكەن.
دارىندى بالانى قالاي تانۋعا بولادى؟
بەلگىلى زەرتتەۋشى، پسيحولوگ ن. س. لەيتەس قابىلەتتى بالالاردىڭ 3 كاتەگورياسىن انىقتاپ بەرگەن بولاتىن.
ءبىرىنشى كاتەگوريا — ءوي-ورىس قابىلەتى ەرتە جاستان بايقالعان بالالار.
ەكىنشى كاتەگوريا — جەكە ءبىر ىس-ارەكەت تۇرىمەن بەلگىلى ءبىر مەكتەپتەگى عىلىم تۇرىنە قابىلەتتىلىگىمەن كوزگە تۇسكەن وقۋشىلار.
ءۇشىنشى كاتەگوريا — دارىندىلىق كۇش-قاجىرىمەن ەرەكشەلەنەتىن وقۋشىلار.
ءوي-ورىس قابىلەتىمەن ەرتە جاستان كوزگە تۇسكەن وقۋشىلارعا مەكتەپتەگى وقۋ كەزىندەگى قارقىندىلىق ءتان. كەيبىرەۋلەرىنىڭ اقىل-ويى تاباندى تۇردە داميدى دا ءوز قاتارلاستارىن باسىپ وزادى. ولاردىڭ اقىل-ويىنىڭ كەمەڭگەرلىگى سونشا، ولاردى بايقاماۋ مۇمكىن ەمەس. مۇنداي بالالار 3-4 جاستان وقۋدى، جازۋدى، سىزۋدى ۇيرەنەدى دە، وسە كەلە بەلگىلى ءبىر عىلىم تۇرلەرىمەن شۇعىلدانادى. ولاردىڭ قىزىعۋشىلىعى اۋىسىپ وتىرعانىمەن، اقىل-ويعا سالماق سالاتىن پاندەرگە تالپىنىسى تومەندەمەيدى.
بالانىڭ دارىندىلىعى بايقالمايتىن جاعدايلار دا كەزدەسەدى. كەيدە ءتىپتى بالانىڭ ەسەيگەن شاعىندا سيرەك كەزدەسەتىن قابىلەتتەرى كورىنىس تاۋىپ جاتادى. بالالاردىڭ بويىندا بەلگىلى ءبىر قابىلەتتىڭ جارقىن كورىنىسى، ءوي-ورىس دەڭگەيىنىڭ جالپى كورىنۋىمەن، دامۋىمەن، عىلىمنىڭ، ونەردىڭ ارنايى ءبىر سالاسىنا بەيىمدەلۋىمەن سيپاتتالادى.
ءۇشىنشى كاتەگورياعا جاتاتىن وقۋشىلار جالپى دامۋى جاعىنان ءوز قاتارلارىنىڭ الدىنا شىقپايدى. ءبىراق اقىل — ويىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىمەن وزگەشەلەنەدى.
ەندەشە، بالانىڭ دارىندى ەكەنىن انىقتاۋعا كومەكتەسەتىن ءبىراز ەرەكشەلىكتەرىن كەلتىرسەك:
- نەعۇرلىم كوپ ءبىلۋى، ءارى بىلگەنىن ۇمىتپاۋى؛
- ۇعىمتالدىعى، ايتقىزباي ءبىلىپ تۇرۋى؛
- الۋان ءتۇرلى تاقىرىپتارعا قىزىعۋشىلىق تانىتۋى؛
- ءتىل بايلىعىنىڭ بولۋى، ءتىلدى ۇيرەنۋگە قابىلەتتىلىگى؛
- تەز ويلاۋ، تەز قاعىپ الۋ؛
- وزگەشە ويلاۋى؛
- كەڭ سارالاي الۋى؛
- ماسەلەنىڭ وزگەلەر كوپ بايقاي بەرمەيتىن تۇستارىن بايقاۋى؛
- تاماشا شەشىم ويلاپ تابۋى؛
- ماسەلەگە شولۋ جاساي الادى، ءىستىڭ نەمەن اياقتالاتىنىن الدىن الا سەزىپ قويادى، قيالى جۇيرىك، بالاما شەشىمدەردى تەز تابادى؛
- ايتقانىنان قايتپايتىن قىرسىق، ماقسات قويىپ ۇمتىلادى، كەيدە وقىس قيمىل جاسايدى؛
- رەتتىلىكپەن جۇمىس ىستەيدى؛ تاۋەلسىز، ءارى ادامعا باعىنا بەرمەيدى؛
- تەز جالىققىش، بوس تۇرا الماي، ءبىر نارسە ىستەگىسى كەلىپ تۇرادى؛
- كۇردەلى نارسەلەردى ۇناتادى، بىرەۋلەرمەن تالاسقاندى جانى سۇيەدى؛
- باسقالاردىڭ نازارىن وزىنە اۋدارۋدى قالاپ تۇرادى، ماقتاۋ سۇيەدى.
مىنە، دارىندى بالالاردا بايقالاتىن ەرەكشەلىك. ەندەشە، ءسىز دە بالاڭىزدى ءبىر ءسات زەرتتەپ كورىڭىزشى؟ بالكىم، وسى اتالعان ەرەكشەلىكتەر بالاڭىزدىڭ بويىندا بار شىعار؟ ءسىزدىڭ دە بالاڭىز بولاشاعىنان زور ءۇمىت كۇتتىرەتىن قابىلەتتى بالا بولۋى ابدەن مۇمكىن...
ۇسىنعان: ماقپال سەمباي
