Табиғаттың билігі соншалық, Қазақстан тек трансшекаралық өзендерге ие бола отырып, осы су ресурстары қалыптасатын аумақтың бақытты иесі болып табылатын көрші Қырғызстаннан суармалы судың 40% алады. Жамбыл аграршылары өздерінің су қоймаларының толық көлемде толтырылатынына ғана емес, сонымен қатар көршілер Шу және Талас өзендерінің бассейнін су бөлу жөніндегі уағдаластықтарды сақтайтынына да толық тәуелді. Өткен жылы Жамбыл облысындағы аграгиялар суармалы су тапшылығына, құрғақшылыққа және егіннің бір бөлігінің өліміне тап болды. Алдағы суару кезеңі және оған дайындық туралы Kazinform агенттігінің тілшісіне "Қазсушар" РМК Жамбыл филиалы директорының орынбасары Ғалия Зарубаева айтып берді.

- Ғалия Ғаббасқызы, су бөлу жөніндегі шарттарды жасау кезінде Қазақстан мен Қырғызстан қандай құжатты басшылыққа алады?

— Су бөлу өткен ғасырда қабылданған құжаттар бойынша 1983 жылғы "Шу өзені ағынының бөлінуі туралы" және "Талас өзені ағынының бөлінуі туралы" ережелер негізінде, сондай-ақ 1948 жылғы Куркуреу-су және Аспара өзендерінің су бөлінуі туралы Уақытша Ереже негізінде жүзеге асырылатынын атап өткім келеді. Осы құжаттар бойынша су ресурстары пайыздық арақатынаста бөлінеді — 50-ден 50-ге дейін Талас өзені бөлінеді, ал Шу өзеніне келетін болсақ, мұнда 42% Қазақстан алады және 58% көршілерімізде қалады.

Бұдан басқа, 2000 жылы Қырғыз Республикасының Үкіметі мен Қазақстан Республикасының Үкіметі арасында Шу және Талас өзендерінде мемлекетаралық пайдаланудағы су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану туралы келісімге қол қойылды. Бұл ретте Қазақстан Қазақстан мен Қырғызстанды сумен қамтамасыз ететін гидроқұрылыстарды күтіп-ұстауға арналған шығыстарды қамтамасыз етуге міндеттенді.

Үстіміздегі жылдың сәуір айында Шу мен Талас трансшекаралық өзендерін пайдалану жолындағы бес Орталық Азия мемлекеттері өкілдерінің кездесуі барысында су бөлу тәртібі туралы белгілі бір уағдаластыққа қол жеткізілді. Қазақстан және Қырғызстан тараптары 2024 жылғы вегетациялық кезеңге арналған кестелерді бекітті. Осы кестеге сәйкес, Қазақстан Шу өзені бойынша 180 млн текше метр суармалы су, ал Талас өзені бойынша — 380 млн текше метр су алуы тиіс.

- Жамбыл облысында жаңа вегетациялық маусымның болашағы қандай?

— Жамбыл облысы Қырғызстан аумағында қалыптасатыны белгілі трансшекаралық Шу және Талас өзендерінен суармалы судың 80% алады. Шу және Талас өзендерінің бассейніндегі су ресурстарының едәуір бөлігі суару үшін пайдаланылады. Вегетация басталғанға дейін де жыл сайын комиссия жиналып, трансшекаралық өзендерден су алу кестесін, Киров су қоймасының, мемлекетаралық көздер мен объектілердің жұмыс режимін келіседі және бекітеді.

Біздің облыстағы трансшекаралық өзендердің су ресурстарының негізгі тұтынушысы ауыл шаруашылығы, сондай-ақ суармалы егіншілік болып табылады. Суармалы жерлердің ауданы 182 мың гектарды құрайды, оның ішінде биылғы вегетациялық кезеңде 90 мың гектар суармалы жерді сумен қамтамасыз ету жоспарланған, бұл өткен жылғы көрсеткіштерден 30 мың гектарға аз.

- Жамбыл объектілері, гидротехникалық құрылыстар алдағы вегетациялық маусымға қаншалықты дайын? Қаржыландыру жеткілікті ме?

— "Қазсушар" РМК Жамбыл филиалының балансында қазіргі уақытта 496 Гидротехникалық құрылыс бар. Бұл су жинаудың жалпы көлемі 841 млн. текше метр ылғалды құрайтын 7 су қоймасы, екі бөгет, 11 су торабы, ұзындығы 2 177,6 км 349 суару каналы, жалпы ұзындығы 407 км 81 коллектор және 46 артезиан ұңғымасы.

- Жамбыл облысының түрлі аудандарындағы егістіктер қандай көздерден суарылады?

- Жамбыл филиалы барлық он аудан бойынша суармалы су береді. Ішкі көздерден бес аудан — Жуалы, Сарысу, Рысқұлов, Шу, Мойынқұм және Меркі суарылады. Қалған бес аудан трансшекаралық Шу және Талас өзендеріне тәуелді. Қордай және Меркі аудандары Шу өзенінен (Батыс Үлкен Шу каналы арқылы) су алады, ал Байзақ, Жамбыл және Талас аудандары Талас өзенінен ылғалдың түсуіне байланысты. Бұл бес ауданда бұрын көршілердің кестені сақтамауына байланысты сумен қамтамасыз ету проблемалары жиі болатын.

- Жамбыл су қоймалары қаншалықты толы? Шаруа қожалықтары сумен қамтамасыз ете ала ма?

— Суару кезеңіне дайындық барысында ауа райы болжамы ескеріліп, филиал балансындағы барлық жеті су қоймасының жұмыс кестесі әзірленді. Осы маусымда біздің су қоймаларымызда қажетті су көлемі жинақталған. Тасөткел су қоймасы толығымен толтырылған, жақын маңдағы аудандарда су тапшылығы күтілмейді. Жуалы ауданындағы Терс-Ашыбұлақ су қоймасы 93% - ға толды, қазір су тасқынының алдын алу үшін су қоймасы транзиттік режимде жұмыс істейді, ал су Али өзені арқылы Билікөл және Ақкөл көлдеріне ағызылады. Ақкөл әзірге тек 34% - ға толды.