«Elim meniń ańsaǵan,Tas buǵaýdan bosaǵan» degen ádemi ándi búginde basqa da maǵynansynda estip júrmiz. On segizge tolǵan jas «tas buǵaýdan bosap», ata-anasyna jyraq, shetelge ketýde. Alaıda, qanshalyqty «elin ańsaı» qoıatynyna kúmánimiz bar.

Mektep qabyrǵasynan shyǵa sala, shetelde bilim alǵysy keletin jastar da, joǵarǵy oqý ornyn bitirgen soń, magıstratýra, doktorantýrasyn syrtta oqýǵa qumar qyz-jigitter de jeterlik. Shetelge qumartý tek bilim izdeýmen, oqý-toqýmen ǵana baılanysty bolsa jón ǵoı. Sońǵy kezderi oqý ǵana emes, jaqsy ómir men shalqyǵan kóńil úshin shet elderden jumys izdep kete baratyn da qanshama adam bar. Olardy da aıyptaý orynsyz bolar. Elde alǵan bilimine saı qyzmet buıyrmaı, uldarymyz arba ıterip, qyzdardyń talaıy meıramhanada daıashy bolyp júrgeni jasyryn emes.

Statısıkalyq derekterge súıensek, eldegi 29 jasqa deıingi jastardyń 45 paıyzy shetelge qumar kórinedi. Oqy deseńiz oqýǵa, jumys deseńiz, jumysqa da qulshynyp tur. Osy oraıda jastarymyzdyń elden bezýine ne sebep degen saýal mazalaıdy. Olar nege óz elinen laıyqty oryn taba almaı júr?

Álbette, kez kelgen adam jaqsy ómir súrip, sapaly bilim alyp, kóp dúnıe tapqysy-aq keledi. Qazaqstandyq áleýmettanýshylardyń aıtýynsha, qazaq jastary Kanada men AQSH-qa, Germanıa men Túrkıa, Anglıa men Fransıaǵa kóshýge kóp qumartady eken.

Shetelde oqýǵa qumar jastardy elge qaıtarý týraly osydan birneshe jyl buryn QMDB (Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy) dabyl qaqqan bolatyn. Alaıda, odan beri jastardyń jappaı ketýi artpasa, kemigen emes. Múftıattyń dabyl qaqqanda da kimderdi meńgezegeni belgili. Dinı oqýǵa ketip, elge qaıtpaı qalǵan jastardy dinı basqarma joqtamaǵanda kim joqtaıdy?! 

Áleýmettik zertteý jumystaryn júrgizýshiler shetelge ketýge qumar jastardyń basym bóligi 19-25 jas aralyǵyndaǵylar ekenin aıtady. Al onyń negizigi sebepteri retinde eldegi jumyssyzdyq pen turǵyn úı máselesin alǵa tartady. Talapshyl, izdenimpaz jastardyń shetelge qumartatyn taǵy bir sebebi – «Bolashaq» baǵdarlamasy.  Jastardyń qalaýyna qaraı dóp túsken bul baǵdarlama arqyly ketken qyz-jigitterdiń arasynda elge qaıtpaı, sol ózderi oqyǵan elderdiń ekonomıkasyna, bilim salasyna eńbek etip júrgenderi de bar.  Al olarǵa memleketten jumsalǵan qarjy suraýsyz bolǵany ma?

Statısıkaǵa súıensek, osy baǵdarlama arqyly shetelde bilimin jetildiretin qazaqstandyqtardyń sany 15 myńǵa jetip jyǵylypty. Qalǵany qaldy. Kelgeniniń qaısysy qaıda, ne istep júr? Ózderi úshin jaqsy bilim alǵan shyǵar. Biraq búdjetten qarjy jumsap, birneshe jyl oqyp kelgende elge ne paıda ákelip jatyr? 15 myńǵa jýyq adam barsa, onyń eń quryǵanda bes myńy osy kúnge deıin elge eńbek sińirdi me? Búginde tanymal tulǵaǵa aınalǵan 100 «bolashaqtyq» bar ma? İsimen, bilimimen tanylyp jatqandaryn «shópten ıne izdegendeı» etip keziktiresiz.

«Barǵan jerde jumaqqa bólenip, baıyp ketem» degen oıdan arylý qajet. Kópshilik jastar bizdi onda qushaq jaıa qarsy alyp, jalaqysy jaqsy, mártebesi joǵary jumys beredi degen ańǵal senimde bolady. Múlde olaı emes. Shetelde de bizdegi sıaqty ózińdi kórsetip, qoǵamdaǵy ornyńdy jeńip alý úshin kúresý ári dáleldeý qajet. Al mundaı kúrdeli isti óz elińde isteı almaı turyp, tili men dini bólek shetelde júzege asyramyn deý qur dalbasa» demep pe di saıasattanýshy Tolǵanaı Úmbetálıeva. Endeshe jastarymyzdy barynsha saqtandyrýdyń artyqtyǵy joq ekeni ras.

Qazaqstannyń jastar aqparattyq qyzmetiniń dereginshe, bizdiń jastarymyzdyń 25 paıyzy Reseıge, nemese TMD ederine ketýge umtylady.  Al Túrkıa, Kanada, Germanıa, Qytaı elderinde  turaqty turyp qalýǵa nıetti jastardyń úles salmaǵy 15 paıyzdy kórsetedi eken.

Taǵy bir eskere ketetin jáıt, dinı saýaty joq jastardyń túrli aǵymdardyń jeteginde júrip, shetelge ketýi de ýshyǵyp turǵan máselege aınalǵaly qashan.

Jaz aılarynda «Work and travel» baǵdarlamasy aıasynda shet tilderin úırenýge kýrsqa qatysýǵa, jumys taýyp, kóp aqsha tabýǵa ketetin jastar da az emes, olardyń shetelde qaıda, ne istep júrgenin qadaǵalap otyrǵan eshkim joq. Bilim jáne ǵylym mınıstrligi «biz tek «Bolashaq» baǵdarlamasymen oqyp jatqandarǵa ǵana baqylaý jasaı alamyz» degenimen, sol «bolashaqtyqtardyń» da óz problemalary ózderine jetip artylady. Sottalyp ketetinderdiń de, qaza tayp jatqandardyń da kópshiligi sol «Bolashaqtyqtar» ekenin eskerýimiz kerek.

Endi osy tusta áke-sheshe baıqalýy qaıda degen saýal týyndaıdy. Balalary sabaqtan, jumystan tys ýaqytta qaıda júr? Dostary kim degen saýaldardyń jaýabyn ata-ana ózderi de bilmeıdi kóbine. Eń bastysy balasy shetelde júr. Osy maqtanysh. Durys maqtansyn. Shetelge barýǵa ekiniń biriniń qoly jetpeıdi. Ne myqty bilim, ne ata-ananyń jaqsy aqshasy kerek. Ol ekiniń birinde bolýshy medi? Álbette maqtanysh sol úshin.

Degenmen balany erkeletip, esirtýge de bolmas.

Úkimettiń baǵdarlamasy, ata-ananyń qoldaýy qazaq jastarynyń bolashaǵyna paıdasynan buryn zıanyn artyǵyraq tıgizbesine kim kepil?! Shetel asýǵa qumar, baqytyn batystan izdegen kóp jastyń oıy men nıetinen túıgenimiz  elden ketýge basty sebep bilim alý, ózin rýhanı jetildirý emes, kóbine kóp paıda tabý, qarjylyq máselelerdi sheshý eken. Osyndaıda qazaqtyń «Arqada qys jaıly bolsa arqar aýyp nesi bar?» degen esti sózi eriksiz oıǵa oralady eken.

Indıra Qýat