«Sdelano v SSSR». Tanys bolar? Dál osyndaı ataýy bar soqalarmen  60 jyl buryn alty Fransıa syıyp ketetin qazaq dalasynyń bir bóligin jyrtyp tastadyq. Shamamen 600 myń sharshy shaqyrym.  Jyrta berdik, jyrta berdik...  Paıdasy – Qazaqstan astyq óndirýden aýzyn aıǵa bilegen 10 alpaýytta kósh basynda tur. Biraq...

Sol jyrtylǵan jerdiń kólemin sanmen emes, qarapaıym tilmen aıtsaq. Jyrtylatyn jerdiń uzyndyǵy sonshama traktordyń ishinde otyryp, qalǵyp, uıyqtap ketipti – degen joldardy, durysy sózderdi kóp estıtin boldym. Sol kezdegi ádebıetti ashyp qarasańyz da osy joldardy kóp kezdestiresiz. Atamnan da  jıi estıtinmin, áli de estip kelemin... Sol jyldyń beınesi osy uıqybas traktorshynyń keıipine týra keletin. Ǵylymı ádis, topyraq, jel erozıasy, qar toqtatý sekildi qarapaıym ǵana jerdiń qunaryn saqtaý týraly Kremldiń basyna kirip shyqpady.

Altyn dánimiz jınaldy, biraq sol altyn dánniń anasyna kóp qıanat isteldi. Jyrtylsa jyrtylsyn deısiz ǵoı, biraq sol jyrtylǵan jerlerdiń biraz bóligine dán sebilmeı de qaldy. It baılasa turmaıtyn keıipke keltirdi. Bir ǵana mysal, Pavlodar oblysynda 805 myń ga jer múldem jaramsyz bolyp qaldy.

Ne kerek soqanyń ústinen urǵyshtaýǵa 2 mıllıondaı orys-ýrkraın aǵyldy. Kil erkekti mıdaı dalaǵa baılaý úshin KSRO-nyń qazdary «Qarmanǵa kel, qalqataı» dep án shyǵardy. Altyn dánniń sabaǵyn ustap, mahabbatqa mas bolǵan ǵashyqtardyń plakaty aýyl klýbtaryna ilindi. Sonyń nátıjesinde 130 000 adam Soltústiktiń qara toptyraǵyna altyn ekti. Aıtpaqshy, sol sátte shoshqa basy da 4 esege kúrt kóbeıdi.

Qysqasy, baıyrǵy jerimiz túregep turyp dáret syndyratyn orystyń jerine aınalyp, 2 myńǵa jýyq aýyl burynǵy atynan aıyrylyp, orysshalanǵany azdaı, 700-ge tarta qazaq mektebiniń esigine qara qulyp salynyp, quldyq sana «-skıı» degen orys tiliniń jalǵaýymen qatar 40 paıyzdyq spırt aralas sýmen de sińirildi. Qazaq óz jerinde otyryp, azshylyqqa aınaldy.

Hosh, soltústiktegi sanaqty qaz-qatarynda qaımaǵyn buzbaı aıtyp otyraıyn, siz saýsaǵyńyzdy búgińiz. Petropavl qalasynyń ózinde 66,27%-y áli kúnge orys, tek 21,42%-y ǵana qazaq. Qostanaı qalasynyń áli 61,78%-y slavántektester, al qazaqtyń úles salmaǵy – 28,63%. Az deseńiz, Kerekýdi de qosyńyz. Onda: 45,74%-n «Kún kósem- qasqa bastarymyz» alsa,  38,62%-kórsetkishti ǵana qazaq tarazysy basyp otyr. Taǵy da sol suraq: Biz Táýelsizdikti 23-jyl buryn almap pa edik?!

            Endi mynaǵan qarańyzshy, bılik Beıjiń basshylyǵyna qońyraý shalyp, qazaq dalasyndaǵy ıgerilmeı jatqan jerlerdi birlesip ıgerýge usynys jasady. Kóp kútpedi «Iá» degen jaýapty bir-aq estip baryp, qońyraýdy aıaqtady. Shegir kózge qımaǵan jerdi qalaısha syǵyr kózderge bere saldy!? Dál osylaı oılasańyz sál sabyr etińiz.

哈萨克斯坦推行北方哈萨克化，中国将鼎力相助（正...

«Jenmın Jıbao» gezetiniń muqabasynda osyndaı taqyrypta maqala jazyldy.

Ne deıdi, ne túıdi? Tájimalasaq: «QHR osydan birneshe jyl buryn Qazaqstannyń shyǵys aımaǵynan 2 mln gektar jerdi egin sharýashylyǵyna paıdalanýǵa berý týraly usynys jasaǵan. Biraq, ol kezde Qazaqstan bıligi birneshe sebepterdi alǵa tartyp, Qytaıdyń bul ótinishine jaýap qaıtarmaǵan-dy. Al osy joly Qazaqstan tarapy óziniń soltústik aımaǵyndaǵy 3 óńirdi Qytaımen birlese otyryp, egin sharýashylyǵy baǵytynda paıdalanýǵa kelisimge kelgeni týraly aıaqasty habarlady».  (sol maqaldan úzindi)

Sózimiz dáleldi bolsyn:  «Jas Alash» №20 (15894) sanynda jaryq kórgen «Qytaı astyq kompanıalaryn satyp almaq» degen shaǵyn maqalada: «Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligindegi aqparat kózine silteme jasaǵan QazTAG –tyń habarlaýynsha, qytaı kásipkerleri Aqmola, Soltústik Qazaqstan, Qostanaı oblysynyń kompanıa basshylarymen kelissóz jasap jatqan kórinedi». Sál ǵana sabyr etińiz de «Ne sebep?» deńiz? Olar san sebeptiń ishinen bireýin sýyryp alyp: «Qazaqstan basshysy Ýkraınadaǵy jaǵdaıdan shoshyp otyr. Ýkraınanyń Qyrym deıtin bóliginde orystar men orys tilinde sóıleıtin azamattar kóp bolatyn. Reseı Kıevtegi topalańnan soń ultshyldar kelip, orystildi azamattar quqyqtyq-áleýmettik jaǵynan kemsitýge ushyrady dep ásker kirgizdi. Qyrymdy aldy. Ýkraınanyń Qyrymy men Shyǵys bóligin Qazaqstannyń soltústik oblystary tup-týra kóshirgendeı. Bul ólkelerde de orys kóp deıdi. Ýkraındyq daǵdarystyń aldyn alý úshin QR Prezıdenti osyndaı qadamǵa baryp otyr».

    Bılik  te aqymaq emes: «Túbinde soltústiktegi bes oblysty alǵyń keledi eken, onda Qytaıdan alyp kór!» Dál osylaı demese de, nobaıyn jasap, jobasyn jobalap berdi.  V.Jırınovskııdiń jıirkenishti sózi sap tıyldy.

            Hosh, Jırınovskıı týraly sál keıinirek. Baıdyń balasyndaı Baıqońyrdy orysqa bere saldyq, endi kep Soltústikti Qytaıdyń aýyzyna «Daıyn asqa – tik qasyq» etemiz be? Joq, siz durys túsinbedińiz.  Qazaq bıliginiń josparyn durys  túsiný úshin álgi maqaladan taǵy úzindi keltireıin.

«Qazaqstan soltústigindegi 3 oblystaǵy ıgerilmeı jatqan aýyl sharýashylyq jerin birlesip ıgerýdiń negizgi sharttary:

1. Qazaqstan sharýashylyq maqsatyndaǵy jermen qamtamasyz etedi, Qytaı jaǵy tehnıka men qyzmet kórsetý jaǵyn ózine alady.

2. Qazaqstan ońtústik aımaqtaǵy jumysshylaryn osy maqsatqa jumys kúshi retinde tartady.

3. Qytaı tarapy Soltústik Shyńjańdaǵy (Qytaıdyń Altaı, Tarbaǵataı,  İle aımaǵy) ulty qazaq artyq eginshi otbasylaryn osy jumysqa tartýǵa kelisýi kerek (Bul sharýaǵa 200 myńdaı adam tartylmaq).

4. Óndirilgen ónimder aldymen Qazaqstannyń ishki naryǵyn qamtamasyz etkennen keıin baryp, asqany Qytaı bazaryna shyǵarylady".

    Túıin

    Bári de – syltaý. Aleksandr Soljenısynnyń ataqty «Kak nam obýstroıt Rossıý»  degen essesinen beri V.Jırınovskıı, E.Lımonov, E.Prosvırın sekildi silekeıin shubyrtqan saıası shıbórilerdiń málimdemelerine etimiz úırenip qaldy. Dese de, jel turmasa – shóptiń basy qımyldamaıdy.  Eki aıaqtaryn bir etikke tyǵýdy josparlap, Kremlden taban tartyp kelgenderdi Qytaımen qaımyqtyramyz, durysy qorqytamyz. Basqasha aıtsaq, aýyl sharýashylyqty syltaý etip, ishki jáne syrtqy mıgrasıamyzdy júıelep alý, soltústiktegi qazaq ultynyń ózge ulttarmen arasalmaǵyn buzý. Odan qaldy, mundaı orasan sharýaǵa ekonomıkamyz da shydas bermeıtindeı edi. Endi mine, sáti túskendeı! Aıtpaqshy, Qytaımen birge kósegesi kógeretin oblystyń qoıynynda Arqalyq ta bar. Bir ǵana túıin, bir ǵana tilek: Qudaı Elbasymyzdy esebinen jańyldyrmaǵaı!

Nurbol QABI,

Arqalyq qalasy.