3-sáýir kúni L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetinde «Aqjaıyqtyń aqshaǵalasy» atanǵan aqyn Aqushtap Baqtygereevamen kezdesý bolyp ótti. Bas ǵımaratta 600 adamdyq zalda ıne shanshar jer bolmady. Qaıta-qaıta «reglament»-saqtańyzdar dep, eskertetin profesor Kenjeǵalı Myrjyqbaev júrgizýshi boldy. Birinshi bólimde oqýshy ul-qyzdar, Aqushtap apamyzdyń óleńderin shyrqady jáne mánerlep aıtyp berdi. Keıin Aqushtap apamyz ortaǵa shyǵyp, birinshi Myrzataı Joldasbekov pen ýnıversıtettiń rektory Erlan Syzdyqov myrzaǵa Oral qalasynan Astanaǵa qalasyna shaqyrtyp, osy keshti uıymdastyrǵany úshin alǵysyn jetkizdi.
Sodan týǵan jeri - Aqjaıyqtyń tarıhyn qopardy, keshegi ótken Bókeı Ordasy qalaı quryldy, aq patshaǵa baǵynǵysy kelmegen erjúrek Mahambet pen Isataıdyń erligin baıandaı kele, Qurmanǵazy men Dına týyp-ósken jerdiń qasireti men qasıetin: Murat aqynnyń:
«Edildi tartyp—alǵany etekke qoldy salǵany,
Jaıyqty tartyp—alǵany jaǵadan qolmen alǵany,
Oıyldy tartyp—alǵany oıyndaǵysy bolǵany», -degenin tebirenip turyp aıtqanda, zalda otyrǵan 600-ge jýyq stýdentter aýyzdarynan uıyp tyńdady. Ol sóz alyp sóılep, jan-syrymen bólisti: «Kezinde Farıza Ońǵarsynqyzymen syrlas bolǵanymda, «Aqyn bol, bolmasa qatyn bol»-degeninde jurt qyran topalań kúldi. Men sonyń ekinshisin tańdadym. Sherhan Murtaza aǵama aryz jazǵanymda, bir shúıke basqa qatyn bolýǵa ruqsat etińiz dep jazǵanmyn. Shabytym keıde qamyr ashytyp otyryp kelgende, ne isterimdi bilmeı, asqanamen qonaq bólmesiniń arasynda zyr júgirip umytyp qalatynmyn. Men Almatyǵa arman qýyp, 17 jasymda keldim. Osy jerde JenPI-di bitirip, qyzmet istep, otbasyn quryp, bala súıip degendeı, 42 jylymdy ótkizdim. Jastyq shaǵymnyń barlyq sýyǵy men jylylyǵyna osy Almaty—kýá. Jasyratyny nesi bar, keıde almaly da ásem Almatyny áli kúni saǵynamyn. Jasym egde tartqan shaqta, týǵan jerge kelý sebebim—ortalyqtan shalǵaıda jatqan aımaqtyń jastaryna kórgen-bilgenimdi aıtý, ana men ata tárbıesin jetkizý bolatyn. Narǵa jabatyn kilemdi ógizge jaýyp, kúlki bolyp júrgen de - biz qazaqtar. Basqany bylaı qoıǵanda, jer júzi halqynyń ana tili men ata dástúrinen dál qazaq sekildi aýlaqtaǵan ult joq.
Muny moıyndaýymyz qajet. Dástúr sabaqtastyǵy úzilse, qaıta jalǵaý ońaıǵa túspeıdi. Búgingi jastyń boıynda ulttyq rýh kem bolsa, erteń olar óziniń balasy men nemeresine ulttyq sanany sińire ala ma? Ulttyq rýhanı qazyna dan ózi beıhabar bolsa, ol qandaı úlgi kórsetedi qudaıym-aý. Urpaǵyna ne qaldyrady. Eshteńe qaldyra almaıdy. Óıtkeni, qazaqtyń sulý qyzdary sheteldikterge kúıeýge tıip ketip jatqandardyń taǵdyry meni qatty alańdatty. Birde, ushaqpen bara jatqanymda qasymda otyrǵan qazaqtyń qyzy balasymen oryssha sóılegende, nege? qazaqsha sóılemeısiń degenimde, «On je kıtaes» -dep baj ete qaldy.
Sondaılardy kórip júregim aýyrady. Bizdiń kezde orysqa turmysqa shyqsa shoshýshy edik, endi úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyn qytaıǵa tıip jatyr. Onsyz da biz az halyqpyz, keń baıtaq dalanyń taǵdyrynan qaraǵanda, jeke basyn kóbirek oılaıtyn dúnıeqońyzdar basym bolyp ketti ma dep qorqamyn. Jasy kelgen ul shańyraq kótere almaı, qyryqqa kelgen qyzdarymyz turmysqa shyqpaı júr. Qoǵamdaǵy qordalanǵan máselesin sheshetin marqasqa azamattardyń Otan, Ana, súıikti jar aldyndaǵy boryshy qaıda?.
«Ana bolý - áıel baqyty» deımiz. Kishkentaı sábıin baýyryna basý, onyń táı-táı basyp júrgenin, ezý tartyp kúlgenin, at jalyn tartyp mingenin, azamat bolǵanyn kórý naǵyz -ǵanıbet.
«Júırik at, sulý áıel er qaıraǵy,
Kóriksiz neme kerek qaı-qaıdaǵy.
Shaban at, doly qatyn, tentek perzent,
Jigittiń sodan bolar qartaımaǵy»--demeýshi me edi Shal aqyn. Sondyqtan aınalaıyn qaraqtarym, qyzdary tárbıesiz eldiń irgesinen yrys ketedi, tunyǵy laılanady. Bul bultartpaıtyn tarıhı shyndyq. Árbir aýrýdyń óziniń emi bolatyny sekildi osy indetke ulttyq ónegemizben, qazaqı bolmysymyzben qarsy turǵanymyz abzal. Áıtpese, jahandaný dep janushyrǵan zamanda alpaýyt elderdiń óńeshine jutylyp ketýimiz ǵajap emes.
Ókinishke qaraı, sońǵy jyldary, basty maqsat qalaıda qyrýar qarjy taýyp, baıý bolyp ketti. Ár butanyń túbinde shyryldap qalǵan boztorǵaı sekildi sanaýly ǵana aqyn jazýshylar men oqyrman qaldy. «Kitap—bilim bulaǵy, bilim ómir shyraǵy»dep jarysyp oqıtynbyz. Kitap oqyǵan adammen, kitap oqymaǵan adamnyń aıyrmashylyǵy jermen kókteı kórinip turady. Ómirinde bir kitapty oqymaǵan adamdy el basqartyp qoıyp—keıbir eldi mekenderdiń sory qaınady. Osyndaıda qazaqtyń «Qansha júırik bolsa da, jaýǵa minbe jalsyzdy, qansha sheshen bolsa da, daýǵa salma malsyzdy» degeni esińe túsedi.
Burynǵy jastardyń amandasý túrleri «Sálemetsiz be?»,-dep keletin edi. Qazirleri «Salam»,«Haı», «Prıvet», «Heloý» bolyp bastalady. «Poka», «Davaı», «Chaý», «Gýd baı», «Do vstechı» bolyp aıaqtalady. Osylardyń barlyǵy óziniń tól salt-dástúriniń qaınarynyń kúre tamyrynan nár ala almaǵandyǵy men balaǵa ata-anasynyń durys tárbıe bermegendiginiń aıǵaǵy. Olaı bolsa, urpaq tárbıesine ejelden qalyptasqan halqymyzdyń salt-dástúrleri men taǵlymdaryn oqyp úırenip, ónege tutpaı turyp jastardy izgilik pen parasattylyqqa baýlý múmkin emes.
Bir kezdegi tekti elge, tamyry tereńge ketken ulttyq ónegesi bar salaýatty elde jetimder úıiniń kóptep ashylýy, onda qazaq balalarynyń tolyp turýy eldiń eldigine, halyqtyń halyqtyǵyna syn. Ásirese, qyz balanyń tárbıesine jiti kóńil bólmesek, erteń san soǵyp qalýymyz ǵajap emes—dep sózin aıaqtady.
Jazýshy Tabyl Qulıas qysqa da nusqa Batys Qazaqstan oblysynda sheteldikterge jer satylyp jatqanyn tilge tıek etti, zor densaýlyq pen shyǵarmashylyq tabystar tiledi. Astananyń aqyny Serik Turǵynbekuly óleńin oqydy. Jazýshy Jumanazar Somjúrek Aqushtap apaı týraly baıandama jazady. Jalpy, zalda otyrǵan óskeleń urpaq úshin, tárbıelik máni bar, óte tamasha kezdesý boldy dep aıta alamyn.
Jumamurat Shámshi
tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty
Pikir qaldyrý