Aıgúl Orynbek, Qyzylorda oblysy Shıeli aýdanynda dúnıege kelgen. Qazirgi tańda jeke kásipker jáne zańger. Facebook áleýmettik jelisiniń belsendi qoldanýshysy. Jaqynda Aıgúl Qamshy.kz portalyna suhbat bergen bolatyn.

—  Aıgúl hanym, sizdi qazir kópshilik bloger retinde tanıdy. Qazaq ultyna qatysty kez-kelgen máselege  beı-jaı qaramaı, ótkir oı aıtyp, ashyq  pikir bildirip jatasyz.  Búginde olaı ashyq syn aıtyp, taısalmaı talap etetin bóriktilerimizdiń ózi az.  Qoǵamda qazirgideı belsendi bolýyńyzǵa ne sebep boldy?

—  Ómirdiń ózi jaqsy men jamannan, aq pen qaradan turady emes pe?! Syndy aıtamyn dep aıtpaıdy ekensiń, sony aıtýǵa májbúrleıdi. Shyndyq joǵalǵan jerde syn men halyqtyń máselesin aıqalap jetkizýge týra keledi. Óıtkeni bizde zańdy belshesinen basyp, zańdy ózderine tıimdi jaǵynan paıdalanatyn jandar kóbeıgen. Qolynda bıligi bolsa da, halyqqa paıdasynan góri zıany tıip jatqan azamattar kóp. Olar bylǵary kresloda otyrǵandaryna kóke-jáke bolǵanyna máz. Óz tilin bilmeı, halyqtyń muńyn túsinbeı aldyna kelgen adamdy ótirik kúlip shyǵaryp salatyn sheneýnikterdi kórgende qoǵamda belsendi bolýǵa týra keledi eken.

   — Joǵaryda atap ótkendeı, bizdiń erler qaýymyna degen qyzdardyń kóńili tolmaýshylyǵyn jıi estıtin bolyp kettik. Múmkin Aıgúl Orynbektiń «shalbardaǵy Shahanov» bolyp júrýine qazaq jigitteriniń osaldyǵy áser etken bolar...?

— Qazaq jigitteri osal dep aıtpas edim. Qazaqtyń myqty jigitteri túrmede, bılik úshin  saırap júrgenderi minbede otyr dep aıtsam qatelespeımin. Bılikte de jaqsy azamattarymyz otyr, biraq olar kóleńkede qalyp qoıyp júr. Kóke-jákesiniń joqtyǵynan óse almaı, halyqqa az da bolsa paıdam tısin dep júrgender az emes. Er azamattardy syılap ósken qyzbyn ǵoı. Bılikke shyǵar er azamattardyń aldyn orap ótemin dep aıta almaımyn. Qarapaıym halyqtyń ishinde júrip, paıdam tıip jatsa men úshin budan asqan baqyt joq!

 — Aıgúl hanym, siz qolynda bıligi bar sheneýnik bolsańyz, qazaq úshin  eń aldymen ne ister edińiz?

Qolymda bılik deısiz be?! Men bılikke shyqsam tordaǵy totyqusqa aınalyp, eshteńe aıta almaı tunshyǵyp, ólip keter edim. Óıtkeni dál qazirgi tańdaǵy memlekettegi mehanızimmen meniń bılikte otyrýym múmkin emes.....

Jáne joǵaryda aıtyp ótkendeı er azamattarymyz turǵanda bılikke umytylmaımyn. Bizde bilikti, bilimdi er azamattar jetedi, solarǵa berdim jolymdy! Jaqsylyq jasaımyn degen adamǵa bıliktiń keregi joq.

Qolymda bılik bolmasa da qazaq úshin jasap júrgen eńbekterim kóp. Biraq onyń  bárin jarıaǵa jar salyp, men qazaq úshin kóp dúnıe jasap júrmin dep aıtýdan aýlaqpyn. Jasaǵan jaqsy isterdiń baǵasyn halyq beredi ǵoı.  Júrekte meıirimdilik, adamgershilik bolsa bolǵany. Qazirgi eń basty maqsatym halyqty saıası saýattylyǵyn asha otyryp, óz quqyǵyn talap etýdi úıretý.

—  Qazirgi qazaqtyń qaı hareketi qatty kúıindiredi?

Jaqynda bir aýylǵa barǵan em, jınalystyń ústinen tústim. Bir biriniń ústinen aryz jazyp, rý rýǵa bólinip, bir-birin jamandap daýlasyp jatyr. Bir qyzyǵy ózge ult ókili joq. Bári qazaq. Jastarǵa úlgi bolar qarıalar ósek aıańnan qoldary tımeıdi. «Meshitke kim baryp, namaz oqıdy?» dep suraq qoıǵanymyzda qol kótergen bir qarıa kórmedim. Aýyldaǵy aqsaqaldarymyz osyndaı bolsa, jastardan ne úmit kútemiz? Aqyl aıtyp, jón silteıtin qarıalar sóz qýyp, eldiń ishinde búlik shyǵarýdan ary aspaı júr. Qazaqtyń osyndaı haraketi meni qatty kúıindiredi.

Alysqa barmaı-aq, osy áleýmettik jelidegi ultqa jan ashyr dep júrgen aǵalarymyz Muhtar Taıjan men Geroıhan Qystaýbaevty mysalyǵa alsaq ta bolady. Geroıhan aǵamnyń qazaqqa shyn jany ashysa úsh adamnyń jeke basynyń máselesin emes, búkil bir ultqa qaýipti bolyp otyrǵan jer máselesin kóterer edi. Odan bólek shyn qazaqqa jany ashyr azamat bolsa ult úshin júrgen azamatty aıaǵynan shalmaı, mıllardtap jep qashyp júrgen sheneýnikterdi nege dál osylaı artyna túsip qýdalamady eken?! Sol baıaǵy kóre almaýshylyq aıaqtan shalý el qamy dep júrgen adamdardy. Muhtar Taıjan aǵamdy da kóp jerde qoldaı bermeımin, durys emes jerin ózine aıtqam. Elde búlik shyǵarý arqyly, memleketti túzeı almaısyz, qaıta halyqtyń saýatyn ashýymyz kerek dep. Sodan beri de Muhtar aǵanyń el úshin jasap júrgen isteri zań aıasynda durys dep oılaımyn.

— Búgingi arttan ergen qarakóz sińlilerińiz sán qýyp, ánshi men aktrısalarǵa eliktep ketken sıaqty. Bir ǵana Baıan hanymnyń oqıǵasy biraz qyz-kelinshekke dúmpý bolyp jatyr. Shet elge tıip jatqan qyzdardyń áńgimesi óz aldyna bir bólek.  Qazaq qyzdary adasyp ketken joq pa? Olardyń kimdi kýmır sanap, kimnen úlgi alǵany durys?

Ákem Aýǵan soǵysynyń ardageri bolǵan soń úıde áskerı kınolardy kóp kóretinbiz. Ultymdy tilimdi súıý osy kınolardyń arqasy dep oılaımyn. Kók jáshik báribir balanyń sanasyna áser etpeı qoımaıdy eken. Álıa men Mánshúkke uqsap batyr qyz bolý meniń armanym boldy. Beıbitshilik zamanda ómirge kelgenime shúkirshilik aıtamyn. Soǵysty kórgen ákem bizdiń azattyqtyń qadirin bilmeıtinimizdi únemi aıtyp otyrady. Telearnalardyń jas qyzdarǵa óte qatty áser etetini ótirik emes. Arzan shoý, jasandy qýyrshaq ánshiler teleekran betinen túspegennen keıin jastarǵa ókpeleýdiń qajeti joq. Jastar ne kórse, soǵan eliktep ósedi. «Ne ekseń sony orasyń» degendeı, ne kórsetseń sonyń nátıjesin kóresiń. Bul nárse qazaq ultynyń tragedıasy. Telearnalar túrik, káris pen úndi serıaldary arqyly sol eldiń mádenıetin, er azamattaryn jaqsy jaǵynan nasıhattap, qazaq qyzdarynyń basqa ult jigitterine turmysqa shyǵýyna ákep tireıdi. Qyzdar qaýymy qulaqpen súıedi degen ras qoı. Al qazaq jigitteri kúıem, súıem dep aıta bermeıdi. Bizdiń ata babalarymyzdyń tárbıesi basqa bolǵan. Súıemin oıbaı, kópirden qulap ólem dep jylap turǵan  er azamattar maǵan unamaıdy. Jylańqy erkek erteń qyzdyń ary túgili otandy da saqtap qala almaıdy. Al bizdiń ekrandar qazir sol qatynnyń eteginen asa almaı,  jylap otyratyn erketerdi teleserıaldar arqyly tárbıelep,  qazaq jigitterin maıdalap qurtpaqshy. Negizi aıtatyn dúnıe óte kóp, bul áńgimeniń shegi joq...

— Qazaqtyń  basty tragedıasy ne dep oılaısyz?

Óz ana tilinde sóılemeý men oılamaý, ultymnyń tiliniń qor bolýy men úshin úlken tragedıa.  Elimniń jeri men urpaǵynyń ózge elge satylǵany óz elimde qandastarymnyń shetel kompanıasynda istep, mardymsyz aılyqqa qoljaýlyq bolǵany, 51 qytaı kompanıasynyń elge kirgeli otyrǵan, meniń elimde taltańdap júrýi men úshin úlken tragedıa.  Dárethanaǵa tastalynyp jatqan sábıler , aqsha úshin óz tánin satyp júrgen qazaq qyzdary ult úshin úlken tragedıa. Shashtaryn boıap, qulaqtaryna syrǵa taǵyp, jel tursa jelmen birge ushyp ketetin shı butty, qyzǵa uqsaǵan er azamattarymyz ult tragedıasy. Ózge ulttarǵa ashyq esik,   óz qandastaryma ashylmaı  otyrǵany, oralyp kelgenderi azamattyq ala almaı tentirep júrgeni janyma qatty batady.  

 —  Qazir qazaq jigitteri mal úshin arystaı azamattardy óltirip, alty jasar qyzdaryn zorlap, áıelderin pyshaqtaýdan aspaı jatyr. Olardyń osylaı júrýinde búgingi azamattardyń kinási bar dep oılaısyz ba? Bálkim, keshegi "Ryjıı Almazdaı" bir qazaqtyń jigiti bolsa, bizdiń jigitter bulaı júrmes pe edi, qalaı oılaısyz?

— Bul jerde zańnyń álsizdigi der edim,táýelsizdik alǵanymyzǵa baqqandaı jıyrma bes jyl boldy konstıtýsıamyz ár sheneýniktiń istegen qylmysyna qaraı ózgerip otyrady. Bizde ǵana bar shyǵar iship alyp kólik júrgizgen mınıstr, jemqorlyqpen bes jyl sottalyp basshy bolý. Halyqtyń mıllıardtaǵan aqshasyn jep shet elde taldańdap júrgen sheneýnikter. Osydan keıin qarapaıym halyqqa ne úshin ókpeleımiz? El basqaryp otyrǵan sheneýnikter  zańdy belshesinen basyp otyrǵan soń  jáı halyqqa ókpeleýdiń qajeti joq. Bıligi qandaı bolsa,halqy sondaı elmiz ǵoı!

"Ryjıı Almaz" jaıly áńgimeler óte kóp, biraq men óz óńirimniń batyryn halyq janashyryn aıtyp ketsem. Óıtkeni biz sol kisiniń halyqqa jasaǵan jaqsylyǵyn estip óstik.

Meıirjan aǵanyń (Kosmo) halyqqa istegen jaqsylyǵyn kóbi bile bermeıdi. Biraz jastardy sportqa shaqyryp soǵan jaǵdaı jasap, úlken daý damaılardy atys shabyspen emes bilekpen nemese sózben sheship otyrǵan. Toqsanynshy jyldary qanshama qazaq saýdagerleri Qytaı, Qyrǵyzstan asyp taýarlarynan aırylyp júrgende osy kisiniń kóp kómegi tıgen. Sol jyldary qanshama qazaq áıelderi ala dorba arqalap ketken edi ǵoı, sol kisilerdiń ar namysyn qorǵap taýarlaryn shekaradan eshkimge urlatpaı alyp shyǵýǵa jol ashyp berip otyrǵan. Bul kisi qazaq qyzdarynyń namysyn qatty qorǵap júretin edi, daıashy bolyp jumys isteıtin qazaqtyń qyzyn kórse, qazaqtyń qyzdary bulaı kafe aralap daıashy bolyp kelgen ketken adamdarǵa qyzmet etpeý kerek. Biz turǵanda qazaq qyzdary jýyndy tasyp júrmeıdi dep aıtqan sózderi júregimniń bir túbinde qalyp qoıypty.

Qazaq qyzdaryn eshkimge qoljaýlyq qylǵysy kelmegen qazaq azamattary qazir az. Qaıtsem bir qyzyǵyn kórip qalaıyq dep júrgender de bar. Qarynnyń toqtyǵy ımannyń joqtyǵy qazirgi tańdaǵy jigitterdi bosbelbeý qylyp jibergen.Áıtpese 90 jyldary jaǵdaımyz budan jaman edi ǵoı, sol qıynshylyqtardan da qazaq qyzdarynyń namysy taptalmaı ótti ǵoı. Al dál qazirgi tańda qazaq qyzynyń ary qyzyl kitapqa enip ketkeli otyr.

Qazirgi keıbir jigitter qazaqtyń qyzynyń aryn qorǵamaq túgili maı basqan qarnyn kótere almaıdy, kerek deseńizder ózderin qorǵaı almaıdy. Sportpen shuǵyldaný túgili dıvannan jambastaryn kótermeıdi. Jatyp alyp jylap, ómirge qapaly. Basqalar úshin kúresýdiń qajeti joq eń bolmasa ózderi úshin kúresse osal er azamattarymyz azaıar edi.

— Buryn "zikirshiler" qaýipti deıtin edi, qazir "shúkirshiler" qoǵamdy sharshatyp júrgen sıaqty.  Sizdińshe,  qazaqqa qaısysynan qaýip kúshti? 

Bul men úshin aýyr taqyryp desem de bolady. "Zikirshilerden" góri "shúkirshilerimiz" qazaqqa biraz qıanat jasap qoıdy ǵoı. Sırıaǵa ketken qazaqtardan bólek, elimizde júrgen mıy ýlanǵan jastarymyz elge qatty qaýiptirek. Bilim alýdyń ornyna jatyp alyp arab bolamyz dep arabtyń baılyǵyn ańsap jatqan jatyp isherler eldiń bolashaǵyna úlken qaýip alyp keledi. Bul jerde de zańǵa kelip tireledi emes pe?! Eger quqyq qorǵaý uıymynyń qyzmetkerlerine bılik tapsyrma berse, túp tamyrymen joıyp jiberýge bolady. Biraq  sol zańnyń áli bekitilmeı sozylyp kele jatqany ókinishti. Qanshama jazyqsyz polısıa qyzmetkerleri qaza boldy, endi qanshamasy qaza bolý kerek?! Nadan qoǵamdy basqarý ońaı, múmkin bılikke halyqtyń bilimsiz nadan bolǵany tıimdirek shyǵar zań shyǵarmaı otyrǵandaryna qaraǵanda. Áıtpese qanshama ret bolǵan teraktiden keıin qatań zań shyǵarar edi. Zikirshiler adam óltiripti, terakt jasapty degendi estigenderińiz bar ma? Biraq olardy aıaýsyz qýdalady, zikirshilerdi de qoldamaımyn al dál qazirgi tańda zikirshiler osy shúkirshilermen kúresip elge paıdasy tıer edi.

 — Áńgimeńizge rahmet!

 Suhbattasqan: Aıjan Qalıeva