Birinshiden, kópshilik bul Odaqtyń kelisim-shartymen tanysqan joq. Sarapshylar, bilikti ekonomıser arnaıy maqalalar jazǵan joq. Úkimet tarapynan "ne úshin qajet?" degen suraqqa naqty argýmenttelgen jaýap estı almadyq. Sondyqtan, el azamattary ártúrli boljamdardy ózderi jasaýǵa májbúr bolyp qaldy. Bul jaǵdaıdy óziniń saıası múddesine paıdalanatyn tabyldy. Iaǵnı, aqparattyq vakým toltyrylǵan joq. Kim kináli degen suraqtyń jaýabyn izdeýge endi tym kesh.  Ekinshiden, el azamattaryn ekonomıkalyq damýdan góri memlekettiń táýelsizdigine qaýip tóný faktory qatty mazalaıdy. Bul túsinikti de. Reseıdiń sońǵy qadamdarynyń barlyǵyn bul oıdy paıda bolýynyń zańdy ekenin kórsetedi. Máselen, Qyrymdy tartyp alýy, ıaǵnı, Rseıdiń ózi qol qoıǵan qujattaryna kepildik bere almaýy, Reseı saıasatkerleriniń soltústik oblystarymyzdyń tarıhı turǵydan ózderiniń atamekeni dep jarıalaýy, ortaq valúta týraly pikirdiń aıtylýy, al eń bastysy Pýtınniń "Sovet Odaǵynyń kúıreý - XX ǵasyrdyń eń iri apaty" dep málimdeýi Úkimetttiń bul tek ekonomıkalyq Odaq degen pikirine kúmán týdyrady. Qysqasy, halyqtyń ýaıymdaýyna tolyq negiz bar. 

Úkimet: "Bul ekonomıkalyq odaq, bizge paıdaly bolmaq"

Meniń oıymsha, bizdiń naryq tym tar ekeni ras. Iaǵnı, taýar shyǵarsaq, ony satatyn naryq qajet. 17 mln. halyqpen alysqa shaba almaısyń. Ekonomıkalyq ıntegrasıa qajet-aq. Bizdiń shyǵarǵan taýarlar kimge qajet degen suraq bar. Olardyń básekege qabilettigi úlken másele. Eýropalyq Odaq, AQSH, Qytaı bizdiń tek shıkizatty alýǵa ǵana múddeli. Sondyqtan, eger bul rasymen ekonomıkalyq Odaq bolsa, bizge tıimdi. Endi munyń óziniń sharttary bar: 1. Eger, ekonomıka ártaraptanbaı osy jaǵdaıda qalatyn bolsa, bul Odaq -úlken mınýs. Bizdiń eksport 80%-y shıkizat. Eksporttaǵy daıyn taýar úlesi bar-joǵy 4 mlrd. dollar. Iaǵnı, sen Odaqqa kirdiń ne, kirmediń ne aıyrmashylyq bolmaıdy. Kerisinshe utylasań. Sebebi, shıkizatqa álem naryǵynda suranys joǵary. Odaq tek kedergi bolady. Sońǵy eki jyldyń statısıkasy osyny dáleldedi. 2011-2013 jyldary Kedendik Odaqqa kiretin memleketterge bizdiń eksport 7,1 mlrd. dollardan 5,8 mlrd. dollarǵa túsken. Al ımport 15,9 mlrd. dollardan 18,3 mlrd. dollarǵa ósken. Sondyqtan, Qazaqstannyń bul Odaqtan utylýynyń qazirgi sebebiniń bastysy - eksporttaıtyn taýar joq. 2. Bar taýardyń ózin Reseıge eksporttaýda problema kóp. Bizdiń zań bazasy, kásipkerlikti qoldaý jobalary Reseıge qaraǵanda áldeqaıda damyp ketken. Kelesi taraptan Reseıdiń óziniń naryǵyna arnaıy kedergiler jasap otyrǵany anyq. Muny dáleldeýdiń qajeti joq. Jalpy alǵanda, problemanyń bári ózimizde. Úkimet ártaraptandyrýdy júzege asyra almaı, ózderin qıyn jaǵdaıǵa tyǵyp otyr. Onyń ústine, kelissózder barysynda tabandylyq tanytýy tıis. Sondaı-aq Dúnıejúzilik saýda uıymyna tezirek kirýimiz qajet.

Halyq: "Táýelsizdikten aıyrylamyz"

Meniń oıymsha,  Qazaqstan bul Odaqqa kirmeı jatyp ekonomıkalyq táýeldilikte. Bul problemany Reseıden kórýdiń qajeti shamaly. Kiná ózimizde. Máselen, halyq tutynatyn negizgi taýardyń 60-70%-y ımporttalady. Qaýipti kórsetkishtiń biri farmasevtıka (dári-dárimek) taýarlarynyń tek 16%-y ǵana elimizde óndiriledi. Sonymen qatar, búginde ekonomıkalyq táýeldilik degen salystyrmaly uǵym. Qazirgi ǵalamdyq ekonomıkada bári bir-birine táýeldi. Osy rette, bastysy balansty saqtaı bilý.   Reseı, jalpy TMD aýmaǵynyń bizdiń ekonomıkadaǵy úlesi tym joǵary. eksporttyń 59%-y, al ımporttyń 63%-y osy memleketterge keledi. Bul kórsetkishten-aq túsine berseńizder bolady. 

Reseı úshin  bul  tek ekonomıkalyq odaq emes

Endi, Táýelsizdikten aıyrylý máselesine keletin bolsaq. Bul anyq qaýip ekeni ótirik emes. Pýtınniń rejıminiń maqsaty aıqyn-aq. 300 jyl boıy óziniń quly retinde qaraǵan ultty endi teń deńgeıdegi áriptes retinde qaraý olar úshin tym aýyr. Sońǵy Ýkraınada bolǵan jaǵdaı bizge sabaq bolýy shart. Reseı muny tek ekonomıkalyq ıntegrasıa retinde qarastyrǵanda bul sózsiz paıdaly bolar edi. Átteń, olaı emes qoı. Soltústik oblystardyń tartyp alý qaýipi - Reseı úshin basty kózirdiń biri. Bizdiń Úkimetti anyq shantaj jasaıtyny anyq. Sol úshin de boldyrmaý úshin naqty qadamdar jasalyp jatyr. Senetinim: 1. Prezıdent Nazarbaev. Onyń el táýelsizdigin ońaı bere salmasy anyq. Ne deseńiz de bul meniń oıym. 2. AQSH pen Reseı arasyndaǵy tartys. Menińshe, bul tyǵyryqtan shyǵýdyń tıimdi joly Úkimet óziniń paıdasyn ǵana oılaı bermeı, naqty iske kirisip, ekonomıkanyń ártaraptyndyrýdy, halyqtyń jaǵdaıyn jasaýdy qamdanýy tıis. Sosyn, Reseımen qaqtyǵys bola qalǵan jaǵdaıǵa "plan B" kerek. Úkimet anaǵan-mynaǵan bir sene bermeı, halyqtyń senime ıe bolsa, odan asqan turaqtylyqtyń jáne damýdyń kepili joq ekenin túsinetin ýaqyt jetti. Bul oıynshyq emes, eldiń, halyqtyń taǵdyry. Erteń jaýap beresizder, umytpańyzdar. Al biz halyq retinde arandap qalmaıyq. Talaı qıyndyqty kórgen qazaq ulty Allanyń qalaýymen bul taǵdyrly, syndarly kezeńderdi bastap ótkerip, ulttyq memleket qurýdyń jolyna túsetinine senemin. Oǵan, sanasy táýelsiz urpaq kepildik.

Rýslan Jeldibaı, ekonomıs