«Salafızm» termıni qazaq qoǵamyna burynnan tanys bolǵanymen, belsendi qoldanysqa bıylǵy teraktilerden soń endi. Aqtóbe men Almatydaǵy qandy qyrǵyndy resmı organdar osy dinı aǵymmen baılanystyrdy. Sol kezdegi UQK basshysy da, Elbasy da birneshe adamnyń ólimine sebepker bolǵan lańkesterdiń salafızm múrıtteri ekenin ashyq aıtty. Tek dintanýshylar men musylmandar dinı basqarmasynyń qyzmetkerleri ǵana emes, buǵan deıin túrli saıası-qoǵamdyq máselelerge qatysty pikir qaıshylyǵy baıqalyp kelgen saıasatkerler men ózge de qoǵam belsendileri biraýyzdan jat aǵymnyń qaýip-qaterin talqyǵa salyp, oǵan zańdyq negizde tyıym salý máselesin kóterdi. Tipti, Elbasy atyna osyndaı ótinishpen ashyq hat ta jarıalandy.
Alaıda, terorızm men ekstremızmniń aldyn alý, jolyn kesý baǵytynda qolǵa alynǵan keshendi sharalar men tıisti zańnamalarǵa ózgerister daıyndaý kezinde atalǵan aǵymǵa qatysty naqty qadamdar nazardan tys qaldy. Zańnamalarǵa engiziletin ózgerister negizinen kóshi-qon, qarý-jaraq pen oq-dári saýdasy, qoǵamdyq qaýipsizdik máselelerin qamtydy. Al, dinı tanymy tolyq qalyptaspaǵan jas býynnyń sanasyn ýlaıtyn jat ıdeıalarǵa, kúmándi ádebıetter men aqparat kózderine tyıym salý jaıy umyt qalǵandaı boldy. Biraq, áriden oılap qaraǵan kisige munyń saıası salǵyrttyq emes, Qazaqstannyń ózge de musylman elderimen, onyń ishinde arab memleketterimen dıplomatıalyq qarym-qatynastary sheńberindegi saqtyq sharasy ekeni túsinikti. Muny jaqynda ǵana Elbasynyń Saýd Arabıasyna jasaǵan saparynan-aq ańǵarýǵa bolady. Bılik organdary negizinen saýdıadan tarap jatqan salafızm aǵymyna zańdyq shekteý sharalaryn prezıdent saparynan keıingi merzimge shegerýi saıası etıka turǵysynan túsinýge turarlyq áreket.
«Prezıdent sapary aıaqtaldy. Endi ne qarap otyrmyz?» deıtinder de bolar. Asyǵystyqtyń qajeti joq. Memlekettik organdar bul máseleni muqıat qadaǵalap, qoǵam reaksıasyn zerttep otyr. Oǵan dálel – prezıdent janyndaǵy Strategıalyq zertteýler ınstıtýtynyń dırektory, tanymal saıasattanýshy, dinı ekstremızm, terorızm máselelerin indete zerttep júrgen ǵalym Erlan Qarınniń jaqynda jarıalanǵan suhbaty. Onda E. Qarın «Salafızmge tyıym salý máselesi boıynsha dıskýssıa birneshe aıǵa sozylyp ketti.(...) Ókinishke oraı, bul dıskýssıa óte uzaqqa sozyldy jáne qandaı da bir naqty sheshim shyǵarýǵa kómektespeıdi. Oǵan qosa sozylyp ketken osy daý-damaı qoǵam nazaryn máseleniń mańyzdylyǵynan góri basqa tarapqa buryp jiberýde» degen pikir bildirip, resmı organdarǵa «qoǵamnyń kútip otyrǵan sheshimin qabyldaýǵa» keńes beredi. Al, qoǵamnyń ne kútip otyrǵany taǵy belgili.
Sonymen jaqyn aralyqta arnaıy zań arqyly ma, joq sot sheshimimen be, bul qaýipti aǵymnyń erkin taralýyna, salafızm úgitshileriniń qyzmet júrgizýine, shákirt tárbıeleýine naqty tosqaýyldar qoıylýy múmkin. Al, kez-kelgen resmı sheshimderge túsinikteme berilýi tıis. Bıliktiń bul jolǵy áreketine salafızmnen keletin naqty qandaı qaýip-qaterler sebep bolýy múmkin? Osy taqyryptaǵy túrli talqylaýlarda dintanýshylar men dinı qyzmetkerler máseleni tek ıslam qaǵıdalary, dinı rásimderdi oryndaý erejeleri turǵysynan ǵana qarastyryp júr. Atap aıtqanda, «Qudaı qaı jerde?» nemese «Ol otyr ma? Onyń qoly bar ma?», «Namaz oqyǵanda qalaı turý kerek?» degen sıaqty túsinikterdi talqylaýmen shektelýde. Al, tutastaı bir aǵymǵa zańmen shekteý qoıý úshin mundaı «talqylaýlar» jetkiliksiz. Salafıttiń namazdy qalaı oqyp, qalaı dáret alǵanynan jamaǵattyń biregeıligine nuqsan bolmasa, tutastaı qoǵamǵa arnaıy zańmen tyıym salǵyzatyndaı qater tónbeıdi. Zańǵa basqa jaǵdaılar sebep bolýy múmkin. Qamshy.kz sondaı birqatar sebepterdi tizip kórdi.
Birinshi sebep, ol – osy «salafızm» uǵymynyń ózi. Muny ıslamda alǵashqy úsh býyn dep ataıdy. Iaǵnı, birinshisi – sahabalar (paıǵambardyń kózin kórgen, zamandastary), ekinshisi – tabıınder (sahabalardan keıingi kelgen urpaq), úshinshisi – atba ýt-tabıın (Paıǵambardan keıingi úshinshi urpaq). Bulardy «sáláftar» nemese «sáláfıs solıhın» dep ataıdy. Sáláfıs solıhın «alǵashqy qaıyrly býyn» degendi bildiredi. Demek, ýaqyt turǵysynan búgingilerdiń «sáláfpiz» dep kúpinýi – beker. Qazaqstandaǵy barlyq musylman jamaǵaty din ǵalymdary biraýyzdan bekitken jolmen júrýi kerek.
Ekinshi sebep – salafıtpiz deıtinderdiń óz senimderin ózgege májbúrlep tańýǵa tyrysýy, óz aıtqandarymen kelispeıtinderdi jaý sanaýy. Sóıtip, qoǵamda alaýyzdyq týǵyzýy.
Úshinshi sebep – jat aǵym jetegindegilerdiń dinı qundylyqtardy, túrli tyıymdar men úkimderdi týra maǵynasynda túsinip, býkvalızmge boı aldyrýy. «Jıhad», «Talaq» syndy kúrdeli dinı túsinikterge jeńil qaraýdyń kesirinen qanshama jan san soǵyp otyr.
Tórtinshi sebep – álgilerdiń dinı talaptardy oryndaımyz degen jeleýmen ulttyq qundylyqtardy syrtqa tebýi, ulttyq ónerdi, ásirese, mýzyka men teatr ónerin, rýhanı salanyń basqa da baǵyttaryn moıyndamaýy. Qyzdy-qyzdymen salafıt jamaǵatynyń keıbir ustanýshylary ǵylym men tehnıkanyń, medısınanyń jańalyqtarynan da bas tartqan jaǵdaılary týraly estip júrmiz. Jańa týǵan nárestege tıisti emdik prosedýralar jasatpaı perzenthanadan shyǵaryp alý oqıǵalaryn birneshe ret qulyǵamyz shaldy.
Besinshi sebep – otbasy qundylyqtarynyń buzylýyna tıgizetin yqpaly. Bes ýaqyt namaz oqymaıtyn ata-anasyn kápir sanap, úıinen qýǵan nemese olardy tastap ketip qalýshylar da búginde jańalyq bolmaı qaldy. Al, konstıtýsıa boıynsha, «Kámeletke tolǵan eńbekke qabiletti balalar eńbekke jaramsyz ata-anasyna qamqorlyq jasaýǵa mindetti» (27-bap). Otbasyn qurý, asyraý máselesine at ústi qaraýshylyq – qaı memlekette bolmasyn qoǵamdyq másele. Keshegi teraktilerde qaza bolǵan, qolǵa túsken lańkesterdiń artynda da birneshe áıelden jesir qalyp otyr. Mektep formasyna qatysty daý-damaıdyń tóńireginen de ásiredinshilderdi jıi kóremiz.
Altynshy sebep – bul aǵymdy ustanýshylardyń, nasıhattaýshylardyń jumys stıli. Baıqaýymyzsha, salafızm ıdeologtary kez-kelgen jerde, kez-kelgen adamǵa ashyq ýaǵyz júrgizbeıdi. Kóbinese dinı saýaty tómen jastardy, sonymen qosa, yqpaldy kásipkerdi, qaltaly azamattardy, sport, óner juldyzdaryn jandaryna jınaýǵa tyrysady.
Jetinshi sebep – atalǵan aǵymnyń resmı tirkelgen uıymy bolmasa da (ázirge, mynaý – salafılerdiń uıymy, qozǵalysy deıtin eshbir birlestik joq – red.) qarjy kózderiniń bolýy. Mundaı qupıa sqemalar resmı organdardyń kúdigin týǵyzbaı qoımaıdy. Al, aqparat quraldaryndaǵy, áleýmettik jelidegi atalǵan aǵym jaqtaýshylarynyń belsendi áreketi qandaı da bir qarjylyq qoldaýsyz jasalyp jatqanyna eshkimdi sendire almaısyz.
Segizinshi sebep – bul aǵymnyń memleket qurylymyna tikeleı qaýip tóndirýi. Konstıtýsıadan bastap, Eńbek kodeksi, Qylmystyq kodeksterdi sharıǵatqa qaıshy dep taný, zeınetaqy, salyq júıesin haram sanaý – adasqan aǵymdardyń negizgi ustanymy. Sodan bolar, keı ásiredinshilder resmı mekemelerde jumys isteýden bas tartyp, óz betterinshe saýda-sattyqpen, basqa da qyzmet kórsetýmen aınalysady. Salyqty da tikeleı memleketke tólemeıdi. Resmı tirkelgen kásipkerler atynan sharýasyn júrgizip, solarǵa ǵımarattyń, tehnıkalyq quraldardyń arendasy retine qarjy usynady.
Memlekettik organdar, dinı basqarma Erlan Qarın aıtqandaı naqty qadamdarǵa baryp salafızm aǵymy men onyń dinı ádebıetterin zańsyz dep tanýǵa qol jetkizse – eń aldymen oǵan osy atalǵan sebepter negiz bolýy tıis. Al, munyń barlyǵyn qaı organnyń jipke tizip, negizdemesin jasaıtynyna bas aýyrtýdyń da qajeti joq. Tutastaı din isteri jáne azamattyq qoǵam jónindegi mınıstrlik bar, zańnamalyq bazaǵa jaýapty ádilet mınıstrligi bar, olardyń shamasy kelmese atyshýly UQK bar degendeı. Bastysy – nátıje.
