«Qamshy» portaly mal saýdasymen aınalysqan aǵaıyndy úsh jigittiń ólimine qatysty Uzynaǵash aýylynda bolǵan qylmystyq isti jiti baqylap, oqyrmandaryn aqparattandyryp keledi. Jaqynda ǵana, atalǵan qylmysqa qatysty tergeý isi aıaqtalyp, qylmysqa qatysty úshinshi kúdikti bar ekeni belgili bolǵan edi. Tergeý aıaqtalǵanyna baılanysty Qamshy tilshisi qasaqana óltirilgen marqumdardyń týysqandaryna jolyǵyp, aıaqtalǵan tergeý jumystaryn, Uzynaǵashta bolǵan «kisi ólimi» oqıǵasynyń jańa qyrlaryn bilip qaıtty.
Esterińizge salsaq, 18 qyrkúıekte Almaty oblysy Jambyl aýdanynda joǵalǵan úsh azamattyń qylmyskerler qolynan qaza tapqany, osy qylmysqa qatysty kúdikti retinde 24 qyrkúıekte eki azamattyń ustalǵany habarlanǵan bolatyn.
Atalǵan úsh azamat, 1979 jylǵy Doldanuly Jarqynbek, 1973 jylǵy Zarlyhanuly Muqıat pen Álimhan Qadylbek esimdi jigitter Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Tarbaǵataı aýdanynan 40 bas mal satyp alyp, ony eki júk kóligimen 17 qyrkúıek, senbi kúni, Almaty mańyndaǵy Uzynaǵash bazaryna shyǵarǵan.
Qamshy tilshisiniń tergeý jumystary týraly suraǵyna marqumdardyń týystary tómendegideı jaýap berdi:
Tursyn Ámirbaıuly:
Bul isti zań organdary teksergenine, árıne, raqmet aıtamyn! Biz, sondaı bolsa qylmyskerdiń eki-aq adam ekenine áli senbeımiz.
Birinshiden: Olardyń mal bazardan shyǵyp, 4-5 maldy bazarda sattym degeni ótirik. Ony eshkim kórmegen. Ol jerdegi jigitter maldyń kólikten túsirilmeı bazardan shyǵyp ketkenin aıtady. Qaıtys bolǵandar bazardan shyǵar aldynda úıimen telefonda sóılesip, maldy túgel bir jerge aparyp beretinin aıtqan. Osy jaǵy áli ashylǵan joq.
Ekinshiden: Myltyqtyń ıesine áli eshqandaı zańdyq jaýapkershilik qýzalmady. Myltyǵyn nege basqa bireýge beredi? Myltyqty nege adam atýǵa beredi? Qylmyskerdiń úıinen nege ruqsatsyz myltyq shyǵady. Ustalǵandar alǵashynda myltyqty basqa bireýden aldym degen. Keıin nemere týysqan aǵasynan alǵan bop shyqty. Úıinen taǵy bir myltyq shyǵyp jatyr. Qalyń myltyqty jınap alsa da úlken qylmys ashylmaı tur. Bizdiń jigitterimiz úıinen aqsha alyp qaıtýǵa tıisti bolǵan. Bulardy zorlap aparǵan bolýy kerek. Oǵan eki jigittiń shamasy qalaı jetedi qastarynda adam bolmasa? Qylmysker ózi «jıp» kóligi kelgenin aıtady, ol kólik nege bardy? Ne qylǵan kólik???
Qylmysker Talǵat: «aldymen 8 bas maldy túsirtip, aıdatyp aparyp Muqıatty attym, odan soń 12 basty túsirtip Jarqyndy attym, odan soń baryp Qadilbekti attym» degen. Bizdiń jigitter eshqashan satqan malyn bólip-bólip túsirgen emes, túsirse birden bárin túsirip beredi. Ien dalada myltyqtyń daýysy shyǵyp jatqanda jigitter «ólýdiń» kezegin kútip turatyny eshqandaı da aqylǵa syımaıdy.
Budan qylmyskerlerdiń qylmysty oıdan qurastyrǵanyn bilýge bolady. Bul zorlyqpen jasalǵan qylmys. Janynda toptyq adam bar. Myltyqpen qorqytyp apardy ma? Álde qalyń adam qorshap turyp birden atty ma? Qylmyskerlerdiń aıtqan jaýabyna biz senbeımiz. Sotqa daıyndalǵan segiz tomdyq tergeý jumysynyń kóp bóligine razy emespin. Eń razy bolmaıtyn jerim maldyń mal bazardan shyǵatyn tusy, 41 pasportty da polısıaǵa bergen bolsa, 5 bas mal qaıda ketti? Qaıda apardy? Qandaı qylmyskerge berdi? Ol jaǵyn aıtpaǵan. Bizdiń jigitterge «aqsha berdim» degen. Al olar eshqandaı da aqsha almaǵan.
Úshinshi qylmysker Baqyt degen áli bostandyqta júr. «Qadylbekti atqandaryn kórip, qorqyp qashyp kettim» depti. Kóre tursa nege tıisti orynǵa málimdemeıdi? Ol da qylmyskerdiń biri ǵoı.
Bizdiń jigitter saqtanyp júretin jigitter bolǵan. Eki adamnyń aıdaýyna túse qoımaıdy. Bul qylmystyń uıymdasqan toptyq qylmys ekeni aqıqat. Budan buryn da bundaı aqshasy joqtarǵa baryp, maldy túsirmeı ketken. Saraptamada Muqıattyń aıaq kıimi jyrtylǵany, Qadilbektiń basynan qatty soqqy alǵany belgili boldy. Bulardyń kóptep jaǵalasqany belgili. Men memleketimizge, zańǵa senem. Sondyqtan da:
Birinshiden, osy toptyq qylmys túgeldeı ashylmaı, biz, razy emespiz.
Ekinshiden, marqumdardyń týys týǵandary atynan qylmyskerlerdi túgeldeı atýyn, kózderin qurtyp, ólim jazasyna kesýin talap etemiz!
***
Erkin Beısekeı:
Bizdiń tergeý barysyndaǵy jumystardyń kóbine kóńilimiz tolmaıdy. Tergeý jumysy bitkennen keıin, biz, ispen túgeldeı tanysyp shyqtyq. İstiń segiz tom bolyp, sotqa jiberilgeni týraly prokýratýradan bizge qaǵaz keldi. Sot qarasha aıynyń 15-terine taman bolady. Sotqa deıingi tergeýge kóńilimiz tolmaǵan jaıttar:
Buryn sottalýshy Súleımenov «qarýdy Valerıa degen orystan satyp aldym» dep aıtqan bolatyn. Qazir tergeý isinde basqasha bolyp tur. Basqasha bolatyn sebebi, onyń Súleımenov Janaı degen aǵasy bar eken. Buryn polısıa qyzmetkeri, polısıa bastyǵy bolsa kerek. Qazir aýyr syrqatpen aýrýhanada jatyr deıdi. Sottalýshy Súleımenovtiń qarýy sol polısıa bolǵan aǵasynyń qarýy bolyp otyr. Súleımenov Janaı aýrýyna baılanysty tergeý toqtatylǵan. Tek jaýaptar alynsa kerek. Bul qylmystyń uıymdasqan qylmys ekeni kórine bastady. Osy ýaqytqa deıin Baıqasymov Baǵdat degen jigit múmkindigi bola tura qylmysty málimdemegen. Oǵan da qylmystyq is qozǵaldy. Úkimet basynan da, quzyrly organdar basshysynan da suraıtynymyz, osy qylmysty tolyqqandy ashyp berse, qylmyskerlerge ádil jaza kesse eken!
***
Adal Zarlyhan:
Zań tergep tekserip jatyr. Qylmyskerlerdiń jaýaby úsh túrli bolyp tur. «Mal bazarda turǵanda maldyń tórteýin bazarda sattyq» degen. Mal bazarda júrgen aǵaıyndar men tanystar bazarda marqumdardyń kóliginen eshqandaı da mal túspegenin aıtyp otyr. Ekinshiden, Jarqynnyń ákesi saǵat birden jıyrma mınýt ketkende ulyna habarlasqanda «birde bir maldy túsirmegenin» aıtqan. Biraq, «Qyrǵyzstan shekarasyna taıaý jerge alyp bara jatyrmyz. Birde bir maldy túsirmedik» degen.
Sottalýshy Talǵat qazir tergeýde moıyndaǵan sózinde «Muqıat marqumdy 8 taıynshany túsirtip alyp, talǵa qaraı aıdap bara jatqanda attym» degen. Al, Murat bolsa, «Talǵat ekeýi meniń kóligimmen baryp, Baqytqa kezigip, qaıta kele jatqanda shalǵa sóılesip keleıik dep túsirip alyp qalyp, atyp tastap kelipti. Qolynda taıaǵy bar» degen. Ekeýiniń sózi eki túrli bolyp otyr.
Úshinshi sottalýshy bolsa, Talǵat aldymen kelip ózine jolyqqanyn aıtady. Astynda aty bar bolǵan. Qylmysqa qatysy joq bolsa nege shaýyp baryp zań organyna málimdemegen? Qylmyskerdiń qylmys ishinde bar ekeni anyq.
Al, Talǵattyń áıeli bolsa qarý-jaraqty jasyrǵan eken. Ol jaýabynda: «18-i kúıeýim úıde boldy» degen. Al, Talǵa úıde bolsa bizdiń baýyrlarymyzdy kim óltirdi?
Tergeý jaýaptarynyń ózinde osyndaı ártúrli jaýaptar bolyp jatsa, istiń shıki ekeni belgili emes pe? Meniń inilerim eshqashan satqan malyn bólek-bólek túsirip satpaıtyn. Berse bir jerge, bir adreske túgel aparyp berip júrgen. Maldy shashý shashqandaı taratyp júrýi múmkin emes. Zań organdary osyndaı oıdan qurastyrylǵan «moıyndaýdyń» shynaıy beınesin ashyp, qylmystyń ádil baǵasyn berse deımin!
***
Aıta keter bolsaq, Atalǵan qylmysqa baılanysty Úkimet basshysy Baqytjan Saǵyntaev: «Almaty oblysynda qylmyskerler ustalǵany belgili boldy, tergeý sharalary júrip jatyr. Bul halyqty alańdatyp otyrǵandyqtan, bul jaıynda bizge málimet berseńiz» dep, Qalmuhambet Qasymovqa isti tolyqtaı óz baqylaýyna alýyn tapsyrǵan bolatyn.
Tipti, Senat Tóraǵasy Qasym-Jomart Toqaev: ««Almaty oblysynda úsh aǵaıyn mal úshin óltirildi, 9 bala jetim qaldy. Bul qasiret. İİM muqıat tergeý jasap, kinálilerdiń bárin jazaǵa tartatynyna senemin», - degen edi.
Biz de, Joǵarǵy bıliktiń ózi nazar aýdarǵan qylmystyń tolyqtaı ashylatynyna senemiz. Aldaǵy ýaqytta «Qamshy» portaly is barysynan úzbeı habar berip otyratyn bolady.
Qamshyger: Erlan Tóleýbaı
