Elbasy N.Á.Nazarbaev «100 naqty qadam» Ult josparynda et óndirisi men óńdeýdi damytýdy mindettedi. Bul elimizdegi agroónerkásiptik keshenniń damýyndaǵy biregeı baǵyttardyń biri – eksportqa et pen et ónimderin shyǵarýǵa mol múmkindik beredi.

            Maldyń ósip-jetilýi jáne odan sapaly ónim alý úshin qunarly azyqpen qajetti mólsherde qamtamasyz etý tıimdi. Sondyqtan mal sharýashylyǵyn damytý úshin berik jem-shóp qoryn jasaý, azyqtandyrý máselelerin ǵylymı negizde uıymdastyrǵan jón. Bul týraly «Syr marjany» seriktestiginde ótken «Mal sharýashylyǵyn damytýdaǵy jańa ınovasıalyq tehnologıalar» taqyrybyndaǵy semınarda jan-jaqty aıtyldy.

Aqtan batyr aýylyndaǵy «Syr marjany» jaýapkershiligi shek­teýli seriktestiginiń 500 basqa arnal­ǵan mal bordaqylaý alańynyń jumysyn bastaǵanyna da birshama ýaqyt boldy. Jalpy Qazaqstanda óndiriletin barlyq ettiń jartysyna jýyǵyn iri qara eti quraıdy. Óndiriletin osy ettiń úshten biri et baǵytyndaǵy maldan alynady. Osy oraıda aýdanymyzdaǵy «Syr marjany» mal bordaqylaý kesheni aýyl sharýashylyǵy qurylymdary men jeke turǵyndardan iri qara malyn satyp alyp, semirtip, tabıǵı taza et ónimderin satýda. Bundaǵy baǵymǵa qoıylǵan qajetti azyqpen qamtylǵan mal táýligine 1100-1200 gramǵa deıin salmaq qosady. Jasy men tuqymyna baılanysty 3 aı kóleminde baǵylady. Bolashaqta alańnyń qýatyn 3000 basqa ulǵaıtý josparlanǵan.

Semınarǵa arnaıy kelgen Jáńgir han atyndaǵy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnıkalyq ýnıversıteti rektorynyń keńes­shisi Qazybaı Bozymov ««Syr marjany» JSHS jaǵdaıyndaǵy sıyr etin óndirý tehnologıasyna ınovasıalyq ádis­terdi engizý» atty baıandamasynda mal sharýashylyǵyn qarqyndy damytýdyń qolaıly joldaryn  aıtty.

Onyń aıtýynsha, et óndirisin arttyrýda maldardy bordaqylaý erekshe oryn alady. İs durys uıymdastyrylǵan jaǵdaıda ettiń ózindik quny tómendemeı, etti mal sharýashylyǵy eń paıdaly salaǵa aınalady. Bordaqylaýdyń sátti júzege asýy, onyń deńgeıine, túrine jáne azyqtandyrý sapasyna, tuqymdyq erekshelikterine, jasyna, tez jetilgishtigine baılanysty. Aıta keterlik bir jaıt, jastaı damyp kele jatqan maldardy bordaqylaǵanda bulshyq et ulpasy maı ulpasyna qaraǵanda tezirek ósedi eken.

Sondaı-aq, analyq tóldiń bedeý­ligi, qysyr qalýy jáne akýsherlik-gınekologıalyq aýrýlarǵa ushyraýy – mal sharýashylyǵyn damytýǵa orasan zor kedergi ákeledi. Osy oraıda malda kezdesetin jynystyq aýrýlardy anyqtap, aldyn alý olardy emdeý úshin últradybystyq dıagnostıkalyq apparatty qoldaný tásilderi óndiristik tájirı­be júzinde kórsetildi. Bul – ınno­vasıalyq tehnologıanyń bir túri. Apparattyń kómegimen analyq sıyrdyń býazdyǵy, qysyrly­ǵy jáne qandaı aýrýmen aýyratyn­dyǵy anyqtalady. Tipti, býaz sıyrdyń ishindegi tóldiń neshe aılyq ekendigi de ekran arqyly kórinip turady. Gınekologıalyq aýrýlardy erte baıqap, aldyn alý sıyrlardyń udaıy ósip, deni saý tól tóldeýine sebep bo­lady.

Apparattyń qoldaný barysyn kórsetken Jáńgir han atyndaǵy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnıkalyq ýnıversıtetiniń bıo­tehnolgıalyq zerthana dırektory Ásel Quttybaıqyzy: «Apparat arqyly býaz­dyqty dál ýaqytynda anyqtaǵanda iri qara tabynynyń ósýi jaqsarady. Býazdyqty dıagnostıkalaýdyń últradybystyq skaner­lenýin qoldaný arqyly qashyrý nátıjesin bir aıǵa erte anyqtaýǵa bolady. Nátıje ońdy bolmaǵan jaǵdaıda qaıta qashyrýǵa nemese maldy jaramsyzdyqqa shyǵarýǵa múmkindik beredi», – dedi.

Budan keıin, «Mal sharýashylyǵyn damytýdaǵy otandyq bıologıalyq pre­parattardyń róli» týraly «Mıkrobıologıa jáne vırýsologıa ınstıtýty» RMK «Qoldanbaly mıkrobıologıa» fılıalynyń dırektory Erik Shorabaev aıtyp berdi.

Qyzylorda oblystyq «Inovasıalyq tájirıbeni taratý jáne engizý jónindegi is-sharalardy júrgizý» 019 búdjettik baǵdarlamasy aıasynda 2011 jylǵy 22 jeltoqsanda Qyzylorda qalasynda – osy óńirde ǵylymı jobalardy oryndaýmen qatar, ekologıa jáne aýyl sharýashylyǵyna qajetti otandyq bıotyńaıtqyshtar men bıopreparattardy óndiriske endirý baǵytynda «Qoldanbaly mıkrobıologıa» fılıaly ashyldy. Atalǵan búdjettik baǵdarlama negizindegi atqarylǵan aýqymdy ister jeterlik. Búgin solardyń bir parasy – bıologıalyq preparattar tanystyryldy. Qyzylorda oblysy jaǵdaıynda otandyq «Bentobak» bıologıalyq preparatynyń kómegimen mal bordaqylaýdyń tıimdiligi jáne et sapasyn arttyrý jaǵdaıy ortaǵa salyndy. Bul malazyqtyq qospa – iri azyqtardyń jaqsy sińirilýine, maldarda ketoza jáne asıdoza aýrýlarynyń qaýpin tómendetýge múmkindik beretin bentonıtte adsorbırlengen, propıon qyshqyldy jáne sellúlolıtıkalyq bakterıalar negizinde jasalǵan. Ony ýly hımıkattardan bólek 0-gradýs 8 temperatýra aralyǵynda saqtaıdy. Qurǵaq preparattyń saqtaý merzimi daıyndalǵan kúnnen bastap 12 aı. Artyqshylyǵy qoılardyń tiri salmaǵyn táýligine qosymsha 120 gram arttyrady, ıaǵnı 100 kún azyqtandyrylǵanda bir bas maldyń salmaǵy 12 kelige, qustardyń tiri salmaǵy 12 paıyzǵa artady. Mal azyǵynyń shyǵyny 2,5-4 paıyzǵa kemıdi. Taza ekologıalyq ónim iri azyqtardyń qorytylý úrdisin jaqsartady. Bentobak mal azyǵyna maldyń bir keli salmaǵyna 1,5 gram eseppen qosylady. Mysaly, iri qaranyń salmaǵy 200 keli bolsa, onyń jemine 300 gram bentobak aralastyrylyp beriledi. Bul preapartty «Syr marjany» qoldanyp otyr.

Fılıal dırektory budan ózge, aýylsharýashylyq maldary men qustardyń jas tólderinde kezdesetin aralas ishek aýrýlarynyń aldyn alý jáne emdeý sharalaryna arnalǵan polılaktovıt, qıyn jáne jeńil súrlenetin, súrlenbeıtin daqyldardy súrleýge arnalǵan kazbıosıl bıologıalyq preparattary týraly da tolyq maǵlumat berdi.

Ońtústik Qazaqstan ósimdik sharýa­shylyǵy jáne mal sharýashylyǵy ǵylymı ınstıtýtynyń Atyraý fılıalynyń bólim meńgerýshisi, aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń doktory Bolat Muhambetovtiń aıtýynsha, «Qyzylorda oblysynyń tuzdanǵan topyraǵyn túıejońyshqa daqyly kómegimen qaıta qalpyna keltirý jáne qunarlyǵyn arttyrý» jobasyn óndiriske endirý nátıjesinde sharýalar joǵary sapaly kýmarıni óte tómen kók balaýsadan mol ónim alýǵa qol jetkizgen. Túıejońyshqa daqyly kúrish aýyspaly egistiginiń aınalymynda eki jyl egiledi. Sonymen qatar, fıtomelıoranttyq qyzmet atqarady jáne topyraqty ósimdikke sińimdi bıologıalyq azotpen baıytady. Aq túıejońyshqanyń «Arkas» jáne «Saraıshyq» degen sorttary bar. Búginge deıin oblystyń Jańaqorǵan aýdanyndaǵy «Qojahan ata» sharýa qojalyǵynda jáne Qazalydaǵy «RZA-Agro», Syrdarıadaǵy «Maǵjan ı K» seriktestikterinde túıejońyshqanyń «Arkas» sorty egilip, mol ónim alynǵan.

Semınar barysynda sóz alǵan «Syr marjany» seriktestiginiń dırektory Mnajadın Óteev kásipkerlik salasyna qalaı kelgendigi men mal bordaqylaý alańyn keńeıtý jáne konservilengen ónimder shyǵarý jobasymen bólisti. Kórshiles aýdandardan kelgen sharýa qojalyq ıeleri de joǵaryda aıtylǵan baıandamalarǵa qatysty usynys-pikirlerin bildirip, tájirıbe almasty.

Mal sharýashylyǵymen aınalysyp, kásip kókjıegin keńeıtsem degen Aral aýdanyndaǵy «Bereket» sharýa qojalyǵynyń zootehnıgi, jas maman Nartaı Jaınazarovtyń tyndyrymdy isteri men alǵa qoıǵan maqsatyna kópshilik súısinip, eldiń keleshegi jalyndy jastardyń qarymdy isteri arqasynda kemeldenetindigine senim bildirdi.

Jalpy ınovasıalyq tehnologıalardy paıdalaný arqyly halyqaralyq deńgeıde eksportqa et jáne et ónimderin shyǵarý maqsatynda ótken semınarda keleli oılar, tyń málimetter aıtyldy. Semınarǵa jınalǵandardyń kókeıinde «Kásipkerge mol tabys, seriktestikke tanymaldylyq ákeletin eksporttaý jumysy jandansa, keleshekte Qyzylordanyń etin Qytaı, Japonıa, Túrkıa elderi tamsanyp jeıtin halge jetemiz» degen arman-nıet turdy.

Ulbolsyn TALAPBAEVA