«Jeltoqsan 86-6»
Mańǵyshlaqtyń 34 zonasyna endi etimiz úırene bastaǵanymyz sol edi, senderdiń isterińdi qaıta qaraıtyn boldy degen jeleýmen Almaty jaqqa etapqa alyp shyqty. Avtazaktan vagonzakqa otyryp alyp, «Almaty qaıdasyń» ?,- dep biraq tarttyq. Jigitterge qashan, qaı zamanda bostandyqqa shyǵyp jatsaq, 9 – mamyr kúni Almaty qalasyndaǵy «Panfılovshylar» parkindegi «Juldyz» meıramhanasynda bas qosatynymyzdy esterine taǵy bir saldym. Jol jónekeı Álibek, Dúısenbek úsheýimizdi Aqtóbe túrmesine tastap ketti. «Tranzıtkaǵa» kirgizerde moıynymdaǵy boıtumaryma bola dýbaktarmen bir qyrqysyp aldym. Onym beker boldy ma eken?, - degen oı túrmeniń eń shetine úsheýimizdi aparyp tyqqanda, qaıta-qaıta oralyp qoımady. UQK-niń túrmesinen keıin, qaıtadan Almaty túrmesine Jarmuhamet ekeýmiz birge kirgen bolatynbyz. Aq tósek, taza bólmege úırenip qalǵan ekeýmizge, Almaty túrmesiniń «karantıni» qatty tıdi. Ásirese, Jarıkke. Temeki shekpeıtin adamnyń ishi ys pen temekiniń tútini tolǵan kamerada otyrýy asa qıyn. Arestanttarǵa shekpe dep shek qoıa almaısyń. Árbiriniń óz taǵdyr taýqymeti jetkilikti degendeı. Tútinge tunshyqqan Jarık kishkene ǵana terezeniń janynan ketpeıtin, kózim tússe, sumdyq aıap ketemin. UQK túrmesinde birge ótkizgen úsh aıdaı ýaqyttyń ishinde bir birimizge kádimgideı baýyr basyp qalyppyz. Ortamyzda orta jastan asqan qazaqtyń «býhgalteri» bolǵan edi. Sýretin salaıyn dese barynsha qashqaqtaıtyn. Degenmen, Jarık kórsetpeı , bildirmeı salyp alǵan eken. Sol sýretti kórip qalǵan «balander» (tamaq taratatyn) jigit:
- Áı mynaý ne qyp júr, eki aı joq bolyp ketip edi?,- dep qaldy. Sol jerde ǵana Jarık ekeýmiz bir birimizge qarap, keleshekte, janyńdaǵy adamdy ábden tanyp bilmeıinshe, kóp sóılemeý kerek ekenin lám-mım demesten, ishteı uǵyndyq. Ekeýmizdi eki hataǵa laqtyrdy. Osy jerden Jarık ekeýmizdiń jolymyz eki aıryldy. Hataǵa kirsem, segiz jyldy jastap alyp qyzylordalyq Erlan jatyr. Sodan kóp uzamaı etapqa shyqtym. Baǵytymyz Mańǵystaý. Amandasyp tranzıtkaǵa kirip barsam, ishi qaraqurym halyqqa toly eken, statámdy surady. Alpys bes degenim sol edi, ortalarynan bir orysym atyp turyp:
- Ty na kogo rýkı podnál? Na rýsskogo Ivana, - dep tónip kele jatqan jerinde tabıǵı refleksim qosylyp, shart ta shurt tóbelese kettik. Sonshama kóptiń ishinen bir ǵana qazaq jigiti jerge atyp túskenin baıqap qaldym. Biraq onyń kómeginiń qajeti joq edi. Jaqsy bir soqqy jegen orysymnyń júni jyǵylyp, ornynan turyp kele jatqan bolatyn. Bundaıdy kútpese kerek, «strogachymnyń» túsi sup-sur, maǵan deıin búkil hataǵa aýa raıyn jasap tursa kerek, basyn tómen salbyrap ketken, tanaýynyń astymen «bým-bým»,- dep birdeńelerin kúńkildep baryp ornyna otyrdy. Jańa fýfaıkamnyń bir túımesi úzilip túsken eken, basqasy barlyǵy orynda. Janyndaǵy «shesterkalary» tezdetip chıfer kóterip jiberdi. Meni tatýlastyqqa shaqyrǵany bolýy kerek, ortalaryna shaqyrdy. «Kortochkaǵa» otyryp úırenbegen, aıaǵym talyp, ebedeısiz qozǵalyp qalǵan kezimde, qos qolymen basyn qorǵap yrshyp ketip óziniń abyroıyn arestanttar aldynda ábden tógip aldy. Saqtyqta qorlyq joq degen, álgi pavlodarlyq Maı aýdanynyń jigitin jolserik qyp janyma alyp, vagonzakty erttep minip«týkýtýk-týk, týkýtýk-týk–tatyp» kete bardyq. Etapqa bergen qara nany «seledkasymen» júrek jalǵap alyp, ózime beımálim dúnıeniń ishine aqyryndap enip bara jattyq. Vagonzak - kádýilgi kýpe, temir tormen qorshalyp qoıylǵan, tek tórt adamǵa arnalǵan jerge on ekimizdi biraq toǵytqan. Otyra otyra, otyratyn jerim oıylyp qalǵan sıaqty. Jigittermen almasyp joǵary jaqqa shyǵyp, biraz jantaıyp aldym. «Seledka» da óz isin jasady, aýzym keýip, bir tamshy sýǵa zar bolyp jatqanym sol. Tordyń arǵy jaǵynda qyzyl pagondy soldattar sýyn berse, dárethanaǵa ýaqytynda shyǵarmaı ábden qanymdy ishti. Dekabrıst ekenimdi bilip alǵan orystyń serjanty dáretke shyǵarǵanda(qazaqtardan «salabon» kezinde kóp taıaq jese kerek), taz ashýyn tyrnadan aladynyń kerin ábden kórsetip baqty, dýbınkasy bundaı «dopty» kópten kórmegen bolsa kerek, jonymdy bylaı ótse de, bylaı ótsede «sıpap» ótedi. Áreń suranyp baryp, taıaǵyńdy tolyǵymen jep qaıtqan kezde, oılanyp baryp tamaq ishýge týra keledi eken. Áskerde bolǵan Odessam esime túsip, átteń, sol jerde kezdeskenińde ǵoı, qolymnyń ushyn da tıgizbesten «sýshılkaǵa» kirgizip, batareıanyń tisterin sanatyp qoıar ma edi?...
Aıǵaı shýdan basymdy kóterip alsam, Qandyaǵash stansasyna kelgen ekenbiz. Aıǵaılap, shapqylap júrgen jastar, balalar terezeniń ashyq turǵan tesiginen arestanttarǵa shaı, temeki t.b. laqtyryp, ózderinshe qoldaý kórsetedi eken. Bizdiń kýpege de birdeńeleri jetken sıaqty. Soldattar vagonnyń terezelerin jaýyp, ishinde dem alý qıyndap ketti. So kezderi osy Qandyaǵash stansasy erekshe esimde qalǵan edi. Qaıtarymyzda osy Qandyaǵash arqyly ótken edik. Osylaı qarsy alyp, osylaı shyǵaryp salǵan «qandyaǵashtyqtarǵa» bir eki jol esteligimdi arnap, rahmetimdi joldaǵanym, artyq bolmas.
Aqtaýdyń túrmesine engennen-aq Almatydaǵy orysym jandanyp sala berdi. Ózderiniń «strogachtaryn» kezdestirip, «bular balabaqshalardy órtepti, anany-munany istepti» dep, burqyratpasyn ba?! Basyma qoıý qara bult úıirile bastaǵanyn baıqadym. Basynda qundyz bórki bar, qap taýynyń azamaty bolmaǵanda, is nasyrǵa shabar ma edi? Ol barlyq jaıdy tolyǵymen bilisimen:
- Eh, mýjıkı koncháıte bazar. Eto je chısteısheı vody, krassnaıa propaganda, - dep bir aýyz sózben, báriniń aýyzdaryna qum quıdy. İshteı rıza bolyp qaldym.
Aqtóbe túrmesiniń dám-tuzyna rahmetimizdi aıtyp, Almaty jaqqa attandyq. Etap, vagonzak, týk-týk, týkýtýk-týk. Ekinshi kúni jolda denemniń qyzýy kóterilip, aýzymnyń sýy quryp, áreń ǵana sóılep jattym. Jigitterge jaqyn aradaǵy túrmelerdiń birine tastap ketýlerin aıtyp, esimnen aırylyp qalyppyn.
Esimdi bir jısam eki dýbak eki qoltyǵymnan súırete alyp kele jatyr eken. Sol súıretkennen súıretip, tranzıttik kameraǵa biraq toǵytty. Birazdan keıin esimdi jısam, túrmeniń ishindegi «bolnıchkada» jatyr ekenmin. Áli kúnge deıin Almagúl esimin estisem, qulaǵym eleń ete qalady. Jambyl túrmesinde maǵan ekinshi bir ómir sılaǵan, aq halatty abzal jan – Almagúl esime túsedi. Ystyq ókilin berip, joq dárilerdi óziniń aqshasyna satyp ákelip, eki aıdyń ishinde qos ókpeme tıgen sýyqtyń izin de qaltyramaı, aıaqqa turǵyzǵan osyndaı qazaqtyń asyl jandaryn, qalaı umytýǵa bolady?...
Men umytqan emespin, umytpaımyn da. Tileýińizdi Táńirimniń ózi bersin, Almagúl!
Ońtústiktiń aýa raıynyń jylylyǵy, adam balasynyń ózara qarym qatynastaryna da áseri bar bolyp kórindi. Jeltoqsandyq ekenińdi bilgen dýbaktardyń ózderi kormýshkany ashyp, temeki, shaılaryn tastap ketetin. Munda jeltoqsandyq Erlan, Ermek Amanqos, Nurlybaı, Ádildi kezdestirdim. Úsh-tórt kún bir hatada boldyq. Ádil baýyrymyzdy Alańda «ınkasatorlar» ishinen atyp, aýdarylyp qalǵan ishek qarynyn qolymen jınap alyp, júgirip júrgen batyrymyzdy atyp ketkenderdi izdestirýdiń ornyna, ishin tigip úsh jyl arqalatyp qoıa bergen sıstemaǵa ne deısizder? Qazir de ońalyp ketken júıeni kórmeı otyrmyz.
Aqkóńil Erlanymyzdyń kesharyn tazalap, aıaq kıimsiz qaldyrypty tranzıtkadaǵylar. Aıaǵymdaǵy etikti sheship berip, men jyly jaqqa ketip baramyn ǵoı, tápishkemen de jetemin,- degen basym Qostanaı oblysynan biraq shyǵyppyn da, Erlanym Qaraǵandyda qalypty. Ony keıin etaptaǵylardan estidim. Osyndaı jaǵdaılardy óz kózińmen kórgen kezde, kóppen kórgen uly toı – Jeltoqsan86-nyń qadyry men qasıetin boıyńa barynsha jıyp, bolmashyǵa bola shasha bergiń kelmeı ketedi eken. Aýyryp qalǵan kezde, osyndaı ystyq qushaq pen jyly shyraı tanytqan jambyldyqtar, qazekem aıtpaqshy, Jambyldyń qasıetti jerinde bir aýnap turǵanym da, Jeltoqsan86-nyń qasıeti men qudireti ekendigin Qostanaıdyń «Qusmurynyna», 33 zonasyna túsken kezimde baıqadym.
Jambyldyń 2-shi zonasynan shyqqan etappen (otyzdan astam arestanttar) «Qusmurynnyń» karantınine kelip kirdik. Bunda bizden Jeńis, Quttybek, Kenje otyrǵan kórinedi.
Semeıdiń jigitteri «lokalkanyń» syrtyna kelip, tanysyp, temeki men shaı da tastap ketti. Ýaqytynda zonaǵa shyqtyq. Meni semeılik Merhat degen jigit qarsy aldy. Ortada ózindik bedeli bar jigit kórinedi. Semeılik jigitter men úlken «srok» otyrǵan Beısen, Darhan j.t.b jigittermen tanystyryp shyqty. On úsh jyl otyrǵan Beısenniń avtorıtetin paıdalanyp, kochegarkada qınalyp júrgen Jeńisti «balamýttyń» janyna jumysqa shyǵardyq. Bul jer negizinen aǵash óńdeýmen qatar mebel shyǵaratyn fabrıka eken. Jumys, jumys tek jumys. Keıinnen etappen Shora, onyń artynan Úsiphan, sońynan Jambyl keldi. Iá , sol beseýdiń biri on bes jyl arqalap kelgen - Jambyl. Qaıratqa atý jazasy berilgenin sonda estidik. Alańda jan alysyp, jan berisip júrgen sátterde Savıskıı degen televıdenıeniń bir jigiti qaıtys bolǵanyn estigenbiz, sony naqaqtan naqaq Qaırattyń moınyna artyp jibergen kórinedi. Qaıratpen túrmede bir kamerada otyrǵan Quttybekke bárimizden qattyraq tıgeni anyq. Iá, Qaırattyń jaıy bárimizge de ońaı tıgen joq.
Prokýror dosy bar bir jýrnalıs jigit atý jazasyn alǵan adam jaıynda jazbaqshy eken. Kóp oılanyp, kóp tolǵansa da, jaza almaı qoıǵannan keıin prokýror dosyn mazalapty. Aqyr aıaǵynda jalǵan is ashyp, álgi jigitke atý jazasyn bergenge uqsaıdy. Ol jalǵan kelisimdi ekeýi ǵana bilip, jazyp bitkennen keıin, shyǵaryp alýǵa ýádelesken eken. Sottyń úkimi shyǵyp, álgi jazýshyny jeke kameraǵa qamap, atý merzimin kútip jatady. Jazaıyn dese oıy jan-jaqqa qashyp bastap qoıǵan dúnıesin aıaqtaı almaı júredi. Prokýror dosy jalǵyz ekzemplárda gazet shyǵaryp, sol jerge óziniń nekrologyn birinshi betine shyǵaryp, kúndelikti jetkizip turatyn gazetterdiń ishine qosyp jiberedi. Gazetterdi aqtaryp otyryp prokýror dosynyń nekrologyna kózi túsken kezinde, baıǵustyń shashy birden aǵaryp ketken eken.
Árıne, tas túsken jerine aýyr.
Kóbinese etappen birge kelgen jambyldyqtarmen aralasatynmyn, Jambyldy da sol jigitter qarsy alyp aldy. Aýyl jaqtan hat, habar joq. Zonanyń ishinde biraz dúnıeni ózimiz kúnde ishetin «shaı» jaıǵastyratyn kórinedi. Bylaı aıtqanda «konvertırýemaıa valúta». Bir keli shaıyn berip Merhat jerlesim bir aı jumystan «otmazka» alyp berip qoıdy. Tańerteń tamaqtan keıin «jılzonadan» el qatarly «promzonaǵa» ótesiń. «Promzona» úlken kádýilgi «mebel» shyǵaratyn fabrıka. Balalardyń oıynshyq kúreginen bastap, sol zamannyń «modasyna» aınalǵan «stenkasyna» deıin shyǵarady. Aǵashtyń túr túri vagondarmen kelip, túrli tústi mebelder vagonmen syrtqa ketip jatady. Úsh smena, qaınaǵan konveıer. Merhat jerlesimniń arqasynda fabrıkany emin erkin aralap, jigitterdiń «bendújkalaryna» kirip, qoıý qyzyl qara shaıdy urttap qoıyp, temekini aýyzǵa qystyryp-ap, uzyn sonar áńgimelerdiń qyzyǵyna batýshy edim. Túski tekseris pen tamaqtan keıin de sol ómir jalǵasatyn. Qanshama adam, sonshama taǵdyr toǵysy, ushy qıyry kórine qoımaǵan aldaǵy alty jyl srok. Arnaıy tapsyrystarmen qyzyl aǵashtan jasalǵan buıymdar, ártúrli formadaǵy qurastyrylǵan, aǵashtan tegisteı oıyp jasalǵan dombyra, qazaqtyń oıýly, ártúrli shponnan qurylyp jasalǵan dóńgelek stoldary, ... qysqasy , zergerliktiń has sheberleri osynda eken. Osyndaı bir kezdesý on eki jyl otyrǵan uıǵyrdyń orta jastan asqan azamatymen boldy. Qolyndaǵy kishkene aǵashtan bir pishindi jonyp jatyr. Kelgenimdi qosh kórip, shaı demdeýge de kirisip ketken. Qolyma alyp qarasam, shahmattyń at fıgýrasy. Saby aǵash, jonatyn jeri temirdiń ótkir túri bolsa kerek, aǵashqa lyp-lyp etedi. Beker otyrǵansha dep men de bir fıgýrany jona bastadym. Shahmat oıyny alys Úndistanda shyqqanymen esime ılottardyń spartasy túsip, solardyń bas kıim úlgisindegi soldatty eki saǵat tóńireginde ildaldaǵa keltirgenim sol edi, qolymdaǵy fıgýraǵa kózi túsken uıǵyrym alystan sóz bastady. Qysqasha ómirbaıanyma qanyqqannan keıin, mynandaı jasaı alatynyńdy eshkimge aıtpa, men ózim saǵan «nólevoıdy» alyp bereıin, sen maǵan attyń fıgýrasyn oıyp bershi, qolyńnan kóp nárse keletin sıaqty dep, qaıtadan shaı demdeýge kirisip ketti. Osy joly dastarhanǵa qaı qýystan shyǵyp jatqany belgisiz táttiniń túrli tústisi tolyp, keshke deıin uzyn sonar áńgimege enip kettik.
Úndi ańyzdary boıynsha, bıleýshi Sheram degenge shahmat oıynymen bir danyshpan tanystyryp, úıretken kórinedi. Ol oıynǵa asa qyzyǵýshylyq tanytyp, tez arada ıgerip , onyń ózgesheligine, ár túrli ádemi kombınasıalardyń baılyǵyna rıza bolady. Al osy oıyndy oılap shyǵarǵan dana onyń qol astynda ekenin bilip, bıleýshi oǵan erekshe alǵys bildirgisi kelip, danyshpannyń kez kelgen buıymtaıyn oryndaýǵa ýáde beredi. Ondaı bolsa, shahmat taqtasynyń birinshi sharshysyna bir, ekinshi sharshysyna eki, al kelesi sharshylarǵa burynǵydan eki ese artyq tórt, 8, 16, 32, 64 ... (1 + 22 + 23 + 24 + … +642 , sóıtip 64-shi taqtaǵa deıin toltyryp berseńiz boldy deıdi. Bıleýshi osy sannyń qansha ekenin bilmeı, ony danaǵa lezde berýdi buıyrdy. Magaradja esepteýshileri bul sandy túni boıy eseptep, tańerteń ǵana matematıkalyq sheshimge kelip, onyń múmkin emes ekenin ámirshige túsindiredi. Sebebi danyshpan aıtqan san búkil Úndistannyń bıdaı dánder sanyna, tipti búkil álemniń bıdaı dánderi sanyna jetpeıdi eken. Bul san - 18 kvıntılon bálenbaı kvadrılon túglenbaı trıllıon bálenshe mıllıard túglenshe mıllıon osynsha myń ...,- dep mıyn ashytyp jiberdim-aý deımin, erteń erterek kelýimdi surap, qaltama kópshiliktiń qolyna túse bermeıtin fıltrli temekisin tyqpalaǵanyna qarap, men de óz ónerimniń narqy men parqyn ózimshe baǵamdap, mańǵazdana shyǵyp bara jattym. Keshkisin bolǵan áńgime jaıyn Merhatqa aıtyp edim, ol osy zonadaǵy shahmat jasaýdyń koroli ekenin jetkizdi. «Jigitke segiz ónerdiń ózi de az, úırengiń kelse úırenip al, ómirde artyq bolmaıdy, onyń ústine «blatnoı» temeki men shaı eshqashan artyq bolmaıdy»,- dep quptap, aǵalyq aqyl keńesin aıtqan edi. 1575 jyly Madrıdte koról Fılıpp II-niń han saraıynda ıspandyq Rúı Lopes jáne Alfons Seronanyń ıtalándyq Djovannı Leonardo men Paolo Boı arasyndaǵy ótken sheshýshi oıyn tarıhta alǵashqy halyqaralyq týrnır bolyp sanalady. Onda ıspandyq shahmatshylar jeńiske jetken. 1836 jyly Labýrdonnede álem boıynsha shahmat týraly «Palamed» degen jýrnal shyǵaryldy. Keıinnen 1837jyly Ulybrıtanıada jáne 1846 jyly Almanıada osy tektes jýrnal jaryqqa shyqty. 1851 jyly Londonda tuńǵysh ret halyqaralyq týrnır ótkizildi. Onda Andersen degen shahmatshynyń juldyzy ońynan týyp, jeńimpaz atandy. Tipti, ol ekinshi halyqaralyq týrnırdi de baǵyndyrǵan. 1867 jyly Parıjde ótken úshin dodada Kolısh jeńimpaz atandy. Machta alǵa shyqqan Steınıs alǵashqy álem chempıony atandy.
Shahmat demekshi, qumar oıyndary, onyń ishinde kartaǵa jolama degen aqyl keńesti sroktyń basynda qulaqqa quıyp alǵan bolatynmyn. Jambyldyq jigitterdiń prohodyna bara qalsam eki jigit oıynǵa qatty kirisip ketken eken, qyzyqtap qarap turdym. Oıyn bitisimen maǵan qarap, taqtanyń ekinshi jaǵyna otyrýdy usyndy. Aralas-quralas, áńgimemiz de jarasyp qalǵan azamat bolatyn. Oıymda túk joq kereýetke qonjıa kettim. Bul shahmat oıynyn oınamaǵaly da biraz ýaqyt bolǵan edi. Fıgýralardy taqtaǵa jınaı bastaǵan edim, men jaı oınamaımyn, tek “ıntereske” oınaımyn degeninde, tóbeme jaı túskendeı bolyp, degenmen, boıymdy tez jıyp aldym. Qaltamdaǵy portsıgarymdy shyǵaryp qalsam jeti tal sıgaret qana bar eken. Ár partıaǵa eki taldan, úsh partıaǵa alty tal, al kettik dedim. Sol kezderi zonanyń jaǵdaıy qıyndaý bolatyn. Shaı-paı azaıyp, temeki magazınnen joǵalǵanyna biraz bolyp qalǵan. Anda sanda syrtpen baılanys qıyndap, rejımniń kúsheıip ketetini bolyp turatyn jaıt. Qarsylasym jaraıdy dep kelisimin berdi. Oıyn bastalyp ta ketti. Jıyrma mınýtqa jetpeı jeńilgenin moıyndady. Qyzyqtyń kókesi endi kútip tur eken. Jambyldan kelgen etap ózara qarym qatynastary myqty bolatyn, aıaq astynan chıfer kóterilip, shýdyń shóbi de ıisimen otrádty jaılap ala jóneldi. Ekinshi partıa ońaıǵa tımedi, bir saǵattan astam ýaqyttan keıin jeńilgenin moıyndady. Túri birtúrli ózgerip ketken, jambyldyqtardyń da ózara shúıirkelesýine qarap bir nárseniń ózgergenin baıqaý qıyn emes edi. Áıtse de, úshinshi partıany biraz sozdym da, kóńiline qarap, berip jiberdim. Qolyn sozyp, jeńilgenin moıyndap ornynan turyp jatyp:
Shahmatty jaqsy oınaıdy ekensiń, qaıdan úırendiń, razrád birdeńeń bar ma?,- dep surady. Joǵa, kezinde oınaǵanmyn. Aýdanaralyq oqýshylar arasyndaǵy shahmat oıynynan jarysta (birinshi klassta ) “segiz jasar - chempıon”,- degen ataǵymnan basqa dáneńem joq dedim. Rızashylyǵyn bildirip taǵy qolyn usynyp jatty. Keıinnen estidim, sóıtsem, álgi jigitim “dvoıkanyń” (Jambyldaǵy zonany solaı ataıdy, sol kezderi zonalar ózara sıfrmen aıtylatyn) shahmattan kásibı chempıony bolyp shyqty. Sol kezdesýden keıin ózime endi qumar oıyndaryn oınamaýǵa taǵy da ishteı sert berdim . “Selınnyıdyń” astyndaǵy túrmede ózime endi “zarıkti” qolyma almaımyn degenimnen be, munda da nardy oınyna qyzyǵýshylyǵym múlde joq bolatyn.
Bir kúni bir kúnine uqsas, irkes-tirkes mundaǵy ómir osylaı ótip jatty. Jumysqa Jambyl (Taıjumaev) soǵyp turatyn. Ekeýmiz qosylyp alyp jeltoqsandyqtardy aralap shyǵatynbyz. Biz munda jeteýmiz. Uzyntura Jeńis (Dáýletov) jumysyn aýystyrǵaly óńi kirip, jap-jaqsy bolyp qaldy. Balashka ekeýi sýretterin salyp, syrtqa da shyǵyp qoıatyn bolyp alypty, anda-munda temekilerin de ustatyp ketip turady. Prorektorlyǵy men leksıalar, qaǵaz jumystaryn munda qolyna kúrek ustap, kirpish quıýǵa almastyrǵan Shora (Qarabaev) aǵamyzdy kórý qıyn-aq. Jas balalardan qalyspaı, tyrysyp baǵýda. Sehtyń ishi birese sýyq, birese ystyq. Kúldiń untaǵy ókpeńdi qabady. Namysyna tyrysyp taramystaı bolyp alǵan. Bas barmaǵyna qaǵaz jabystyryp alyp, shponnyń túr túrin qıýlastyrýdyń sheberi bolyp alǵan Quttybektiń (Aımahanov) jumysy da ońaı emes, konveıerden qalmaýy kerek.
Úsiphannyń (Seıtimbetov) sehtaryna kirýdiń ózi bir kúsh. Kenje (Otarbaev) jumysy da jaman emes sıaqty.
Úsh smendi jumystyń arasynda ýaqyt taýyp keıde bas qosyp qalatyn kezderimiz de bolyp turady. Ondaıda: Shora statısıkasyn aıtyp, leksıa oqyǵandy unatady. Aýrý qalsa da , ádet qalmaıdy degen . Aýyldan, qaladan, qyzdarynan kelgen hattaryn aıtyp, ıntermedıalyq kórinister men Shahanovtyń poemalaryn jatqa oqyp Jeńisimiz de qalyspaıdy. Quttybek sıasy keýip úlgermegen óleń joldarymen bólisedi. Kenje táp táýir daýysymen aýyldaǵy toılarǵa bir saıahat jasatyp alsa, Jambyl juǵymdy áńgimesi men tushymdy oılaryn ortaǵa salyp qoıyp, anekdottaryn da jiberip qoıyp otyrady. Dombyra men gıtarany qatar ıgergen Úsiphan túrli-túrli tilderde ánderimen kóńildi bir sát qosh etip, tańdy atyratynbyz. Kúndi tún, túndi kún almastyryp ótip jatqan zamanymyzdyń birinde, Almaty qalasynyń polıtehnıkalyq ınstıtýty stýdenti, túngi álemniń juldyzy - Sholpan esimdi (kórki zatyna saı) qyzdyń , aldynda áli on tórt jyly bar Jambyldy izdep kelip, zańdy nekege turýy barshamyzǵa erekshe áser etti. Bostandyqqa degen umtylysymyz ben bolashaqqa degen úmitimizdiń otyn jaǵyp qana qoımaı, sezim men senimimizdi bir bıikke kóterip tastaǵan edi. Syrtymyzdan dekabrıster dep ataıtyn «qushmuryndyqtardyń» sózderi dóp tıip, Jambyl men Sholpan jańa ómirge birge, qoltyqtasa qadam jasap bara jatty. Orys revolúsıonerleriniń artynan qıyr Sibirge attanyp, olarmen ómirdiń barlyq qıynshylyqtary, ystyq sýyǵyna birge kóngen arýlardyń beınesin Sholpannyń júzinen kórgendeı áser alyp, mektep qabyrǵasynda jattalyp qalǵan orystyń uly aqyny - Pýshkınniń óleńderiniń jibi aǵytylyp ketkenin baıqamaı qalyppyn:
Vo glýbıne sıbırskıh rýd
Hranıte gordoe terpene,
Ne propadet vash skorbnyı trýd
I dým vysokoe stremlene.
Neschastú vernaıa sestra,
Nadejda v mrachnom podzemele
Razbýdıt bodrostı vesele,
Prıdet jelannaıa pora:
Lúbov ı drýjestvo do vas
Doıdýt skvoz mrachnye zatvory,
Kak v vashı katorjnye nory
Dohodıt moı svobodnyı glas.
Okovy tájkıe padýt,
Temnısy rýhnýt – ı svoboda
Vas prımet radostno ý vhoda,
I bratá mech vam otdadýt, - dep toqtap , Chaadaevqa degen óleńimen jalǵastyryp ala jóneldim.
Lúbvı, nadejdy, tıhoı slavy
Nedolgo nejıl nas obman.
Ischezlı ıýnye zabavy
Kak son, kak ýtrennıı týman.
No v nas gorıt eshe jelane
Pod gnetom vlastı rokovoı
Neterpelıvoıý dýshoı
Ochızny vnemlem prızyvane.
My jdem s tomlenem ýpovaná
Mınýty volnostı svátoı,
Kak jdet lúbovnık molodoı
Mınýty vernogo svıdaná.
Poka svobodoıý gorım,
Poka serdsa dlá chestı jıvy,
Moı drýg, ochızne posvátım
Dýshı prekrasnye poryvy!
Tovarısh, ver: vzoıdet ona,
Zvezda plenıtelnogo schastá,
I na oblomkah samovlastá
Napıshýt nashı ımena!
Iá. Daýysymdy bireý-mireýler estip qoıdy ma degen oımen jan jaǵyma qarasam, ózim jalǵyz ekenmin. Ómirdiń osyndaı bir belesinde aınalań qujynaǵan adamdarǵa toly bolsa da, taǵdyrdyń taýqymetin ár kimimiz ózinshe ǵana tartatyny anyq.
(Jalǵasy bar)
