Qazirgi ıslam júzdegen aǵymdarǵa bólinip saıasılanyp ketti. Bizdiń qazaq halqy da ártúrli ıslam, hrıstıan,býdda,taǵy basqa qudaıshyl aǵymdardyń jeteginde ketip barady. Bul bolashaqta Qazaq memleketin ydyratyp, qazaq jerin talan-tarajǵa salýdyń ashyq jospary. Buny qazaq saıası elıtasy bilip otyr ma? Álde bilse de bilmegen bolyp jeke bastarynyń qamyn kúıittep, jasaǵan bıznesine aldanyp júr me? Belgisiz. Qazaq máńgilik el bolýǵa talpynys jasap jatyr. Quptarlyq is. Máńgilik el bolý úshin aldymen saıası baǵyt-baǵdar bolý kerek. Saıası baǵyt-baǵdar tamyrymen qandaı nársege baılanýy kerek? Ol,eń áýeli, halyqtyń jany ulttyq tanym-túsinikke,salt-dástúrine,senim-nanymyna, tili men ulttyq psıhologıasyna negizdelýi kerek. Bul kez kelgen halyqtyń ǵasyrlar boıy tájirıbeden ótken rýhanı qundylyqtary. Al rýhanı qundylyqtarǵa revızıa jasaǵysy keletin keıbir dindarlar halyqtyń qarsylyǵyn týǵyzatyny zańdylyq. Teledıdarda din týraly suhbat júrip jatyr.

Jýrnalıs suraq qoıdy:

-Bizdiń qazaqta áýlıege zıarat etip aqtyq baılaý degen yrym bar. Sol durys pa? Bul jóninde sharıǵat ne deıdi?

Imam:

-Iá, keıbir qazaqtar áýlıege zıarat etip kómek suraıdy. Taldyń basyna aq shúberek baılap yrym etedi.Bunyń bári sharıǵatqa qaıshy. Islam ony quptamaıdy. Bul Allaǵa serik qosý bolyp esepteledi.

Oılanbaı aıtylǵan eki aýyz sózdiń ishinde halyq taǵdyry jatqanyn olar bilip otyrǵan joq. Sebebi óresi jetpeıdi. Ózderiniń sana-sezimi tómen bola tura halyqqa aqyl aıtqysh. Jol siltegish bilimsiz, mádenıetsiz adamdar kóbeıdi. Ondaılardy teledıdardan, ınternetten shettetý kerek. Jaraıdy. Endi osy eki sózdi taldaıyq.

Jýrnalıstiń «sol durys pa?» dep suraýynyń ózi qatelik. Sebebi ǵasyrlar boıy qalyptasqan halyqtyń dástúrine kúmánmen qaraý, qazaq ultynan jeriný. Arabtarǵa búırektiń burýy. Arabı ıslamdy ustanǵanmen arabtar seni arab retinde qabyldamaıtynyn túsinbeý. Nátıjesinde ıa arab emes, ıa qazaq emes túsiniksiz taǵy bir aǵym qalyptastyrý. Bul qazaq memleketine kerek emes.

Imamnyń «Bunyń bári sharıǵatqa qaıshy. Islam ony quptamaıdy. Bul Allaǵa serik qosý bolyp esepteledi» degen sózderinen óziniń qandaı memlekette ómir súrip jatqanyn bilmeıtindigi ańǵarylady. Sharıǵat-/týra, durys jol. Bedeldi bılik arqyly oryndalýy mindettelgen zań,nusqaý/ Iaǵnı sharıǵat ózin ıslam memleketi retinde jarıalaǵan memleketterde oryndalatyn zań. Qazaqstanda ártúrli dinı konfesıalar bar. Sharıǵat zańdaryn qazaq sanasyna tyqpalaýdyń qajeti joq. Qazaqtyń óz dástúr-saltyna negizdelgen zańdary bar ekenin umytpaý kerek. Qazaqstan konıstıtýsıasynyń 1-babynda bylaı dep jazylǵan: Qazaqstan respýblıkasy ózin zaıyrly, quqyqtyq jáne áleýmettik memileket retinde ornyqtyrady. Onyń eń qymbat qazynasy-adam jáne adamnyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary.

Zaıyrly memleket - memleketti shirkeýden bólý nátıjesinde paıda bolǵan, qoǵamdyq qatynastar, dinı normalar negizinde emes, azamattyq negizde retteletin, memlekettik organdardyń sheshimderi dinı turǵydan shyǵarylmaıtyn memilekettiń sıpaty. Zaıyrly elde árbir adam eshqandaı dinı ınstıtýttarǵa qatyssyz ómir súrýge quqyly. Kez kelgen din /dinderdiń bárine qatysty/ progresıvti emes regressıvti sanany qalyptastyrady. Ǵylymdaǵy matematıka, astrofızıka, hımıa, fılosofıa, psıhologıanyń alǵashqy jańalyqtarynyń bári ejelgi arabtarda ashyldy.Ol kezde arabtar dinı fanatızmge berilmegen edi. Qalaı dinı fanatızimge jol ashty solaı ǵylym toqyraýǵa ushyrap órkenıetten keıin qaldy. Dinge ústemdik bermegen Amerıka, Japonıa, Qytaı, Germanıa, Ońtústik Koreıa álem ekonomıkasynda kósh bastap tur.

Allaǵa serik qosýǵa kelsek, Quranı kárımniń Táýbe súresinde bylaı deıdi: Olar /Iahýdı,Hrıstıandar/ ǵalymdarymen, mashaıyqtaryn jáne Marıem uly Ǵısany Alladan ózge Táńir qyp aldy. Negizinde olar bir Táńirge ǵana qulshylyq qylýǵa buıyrylǵan bolatyn. Óıtkeni, odan basqa eshbir táńir joq. Ol olardyń qosqan sherigine pák. Iaǵnı Allaǵa serik qosý degenimiz óz ózin «Alla» dep jarıalaý. Quranı Kárımdi durys túsinip oqı almaýdyń ózi ımamdardyń dinı saýatynyń tómendigin ańǵartady. Qazaqtyń túsinigi boıynsha balaǵa til-kóz tımesin dep moınyna tumar taǵatyn dástúri bar. Keıbireýler arab áripterimen jazylǵan tumardy mashınalaryna da taǵyp júredi. Sonda tumar arab áripterimen jazylsa qasıetti, basqa áriptermen jazylsa qasıetsiz bolyp kórinedi.Tumar taǵý qazaqtyń ǵasyrlar boıy qalyptasqan dástúri. Ejelgi qazaqtar tumardy kúmisten soqtyrǵan. Qyz kelinshekterdiń alqa, syrǵa, sholpylary ata-analarynyń kózindeı bolǵan tumarlary. Quranı Kárımniń máıda súresinde bylaı deıdi: Áı, ıman keltirýshiler! Allanyń belgilerine /haj amaldaryna/ qurmetti aıǵa, qurbandyqtarǵa, moıyndaryna taǵylǵan belgilerge, jáne rabbylarynyń rızalyǵyn iltıpatyn izdep, ardaqty úıge/qaǵbaǵa/ kelýshi hajylarǵa qurmetsizdik etpeńder. Mundaǵy «moıyndaryna taǵylǵan belgilerge» degende tumar men kresti meńzegeni  aıdan anyq. Al áýlıeniń basyna baryp zıarat etýge kelsek, ol Allaǵa serik qosý bolyp eseptelmeıtinin joǵaryda aıtyp óttik. Qazaq jerinde jatqan 362 áýlıeniń birde bireýi ózin «Men Allamyn» dep aıtqanyn tarıh jazbaǵan. Olar ıslamdy jergilikti halyqtyń salt-dástúrimen qatar ustanǵany aqıqat. Zıarat etý árbir adamnyń ishki senim-nanymyna baılanysty júzege asatyn áreket. Ony shekteý órkenıet zańdaryna qaıshy. Órkenıet dep sana-sezimi adamgershilik qaǵıdalaryna negizdelgen, sheksiz sana ıesin aıtamyz. Sheksiz sanaǵa adam balasy úzdiksiz bilim men ǵylymnyń arqasynda qol jetkizedi. Sheksiz sana ıesi adamdardy dinine, tiline, násiline qarap bólmeıdi.Ol adamdardy adamgershilik qasıetine qarap baǵalaıdy. Qazaq halqy dál osyndaı sanadaǵy adamdardan quralýy kerek. Biz Qazaqstandy máńgilik elge aınaldyramyz desek Arabtyń dástúr-salty men dinin nasıhattaǵansha qazaqtyń dástúr-salty men ejelgi Táńirshildik pálsafasyn jandandyrýǵa basa nazar aýdarymyz kerek. Táńirshildik bireýler aıtyp júrgendeı din emes, ol qazaqtyń dástúr-saltynan tamyr alyp jatqan ómirlik pálsafasy. Táńirshildik pálsafasynda adam ol tulǵa. Táńirshildik pálsafasynyń atrıbýttaryn qazaqtyń týy men eltańbasynan aıqyn kórýge bolady. Iaǵnı biz ata-baba dástúrine adal bolyp, osy joldan taımasaq máńgilik elge aınalatynymyz haq.

Tóreǵalı Batyrhanuly