Tarıhshy Jaqsylyq Sábıtov Eýrazıada «Aq Orda», «Altyn Orda» atty memleketter bolmaǵan degen pikir aıtty. Onyń paıymdaýynsha, bul uǵymdar ol kezde memleketke emes, han ordasyna qatysty ǵana aıtylǵan. Bul týraly Jaqsylyq Sábıtov óziniń «Aq Orda ne maǵyna beredi?» atty maqalasynda jazady. Bul jaıly egemen.kz portaly habarlaıdy.
Orta ǵasyrlarda qazaqtar «ulys» dep memleketti, «Aq Orda», «Altyn Orda», «Kók Orda» dep han ordasyn nemese han ordasy turǵan jerdi ǵana aıtqan deıdi tarıhshy. Jáne ol dál osy nárseni budan 150 jyl buryn Shoqan Ýálıhanovtyń da jazyp ketkenin eske salady.
Sábıtov «Aq Orda men Kók Orda memleketteri qaı aımaqtarda boldy?» degen talastyń 1830 jyly aýstrıalyq shyǵystanýshy Iosıf Hammer-Pýrgshtal men reseılik ǵalymdar arasynda bastalǵanyn aıtady. 180 jyldan beri sheshimi tabylmaı kele jatqan bul ǵylymı máselege otandyq tarıhshylardyń kózqarasy ártúrli.
«Ózim bir kezderi Aq Ordany Altyn Ordanyń oń qanaty, Batý hannyń ulysy dep bilgen edim. Al keı ǵalymdar Aq Ordany Joshy ulysynyń sol qanaty deıdi. Máselege qatysty naqty derektiń bolmaýy sebepti qazir tarıhshylar bul týraly kóp aıtpaıtyn da bolǵan. Tarıhshy Radık Temirǵalıev aıtpaqshy, Aq Orda naqty qaı ulystyń aýmaǵynda bolǵanyn dáleldeý múmkin emes. Qazir qarap otyrsam, tarıhshylardyń kópshiligi ońbaı qatelesip kelgen» deıdi Jaqsylyq Sábıtov.
Qazaqstandyq mektep baǵdarlamasyndaǵy oqýlyqtarda Qazaq handyǵynyń Aq Orda memleketinen shyqqany aıtylady. Al ýıkıpedıada ártúrli málimetter bar. Qazaqsha ýıkıpedıada Aq Ordanyń Altyn Orda quramynan shyǵyp, Qazaq handyǵynyń osy memleketten bólinip shyqqany jazylǵan. Al oryssha ýıkıpedıada bul memleket týraly birjaqty málimet joq. Ýıkıpedıanyń qos nusqasyna da ortaq nárse – Aq Ordanyń belgili bir memleket nemese aımaq bolǵany jáne Joshy áýletiniń qolastynda bolǵany. «Men de 2014 jylǵa deıin osylaı oılap keldim. Alaıda bir kúni maǵan Radık Temirǵalıev máselege núkte qoıatyn bir oı aıtty. Onyń pikiri óte qarapaıym jáne shyndyqqa barynsha jaqyn edi. Ókinishke oraı, ol kisi álgi oıyn arnaıy eńbek etip jazbady. Biraq dál osy oıdy Shoqan Ýálıhanov XIX ǵasyrda aıtyp ketken bolatyn.
Ideıanyń máni mynada: Altyn Orda, Aq Orda jáne Kók Ordaǵa jekelegen memleketter emes, Joshy ulysy handarynyń rezıdensıalary retinde qaraý kerek. Aq Ordany memleket dep tanystyrý Máskeý knázdigin Kreml memleketi, AQSH-ty Aq úı memleketi degenmen birdeı» deıdi tarıhshy.
Keńes kezinen beri tarıhta Altyn Orda degen memlekettiń bolǵany aıtyldy. Sábıtovtiń pikirinshe, ol da jeke memleket bolmaǵan. Ol da han ordasy bolǵan. Al orys knázdikterin baǵyndyrǵan sol kezdegi memleket Uly Ulys nemese Joshy ulysy atalǵan.
Iaǵnı, deıdi Sábıtov, Altyn Orda Joshy ulysynyń Aq úı, Býkıngem saraıy, Kreml sekildi basty rezıdensıasy bolǵan. «Altyn Orda» ataýyn osy oraıda memleket ataýymen shatastyrmaý kerek.
Shoqan Ýálıhanov bylaı dep jazady: «Orda» sózi qazirgi qazaqtardyń tilindegi maǵynasy sekildi hannyń turatyn jeri degendi bildiredi. Altyn Orda – Joshy hannyń turatyn altyn saraıy. Keıin ol barlyq hannyń saraıyna qatysty aıtyla bastady. Sondyqtan Aq Orda, Kók Orda – barlyǵy hannyń jekelegen saraılary bolǵan.
Osylaı dep Shoqan Ýálıhanov 150 jyl buryn aıtqan. Al bizdiń mektepterde áli kúnge deıin Aq Orda degen memleket bolǵan dep oqytyp jatyr. Mektep baǵdarlamasyn bylaı qoıǵanda, Shoqan Ýálıhanovtyń atyndaǵy tarıh jáne etnologıa ınstıtýty ǵalymdarynyń ózderi álgindeı qatelik jiberip otyr. Ýálıhanovtyń bul turǵyda keńes akademıkteri men qazirgi ǵalymdarǵa qaraǵanda áldeı qaıda tereń oılaǵanyn kóremiz.
Tarıhı derekterdi eskermegenniń ózinde «orda» sóziniń qazaq tilinde «rezıdensıa», «saraı» degen maǵynaǵa keletinin bárimiz bilýimiz kerek emes pe? Osyny túsinbegen qazirgi ǵalymdar oqýshylardy Qazaq handyǵy Aq Orda memleketinen bólinip shyqty dep adastyrýda. Áli de kesh emes, oqýlyqtaǵy bul qatelikti túzetýge bolady deıdi belgili tarıhshy.
Onyń aıtýynsha, osy turǵyda Qazaqstan Prezıdentiniń rezıdensıasy «Aq Orda» dep atalýy óte oryndy. Óıtkeni, qazaq uǵymynda «orda» ejelden memleket emes, saraı nemese rezıdensıa maǵynasyn beredi.
