DW carapshylarynyń dereginshe, Reseı EAEO naryǵynda ózine tıimdi erejelerdi bekitti, dep jazady Qamshy aqparattyq agenttigi.
Olardyń oıynsha, Reseıdiń óz naryǵyn qorǵaý maqsatyndaǵy bul áreketi eýrazıalyq ıntegrasıa múshelerine qysym kórsetýde.
Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqta bul qalypty jaǵdaı, bir janjal ózge janjalmen aýysyp otyrady. Reseıdiń Federaldy keden qyzmeti aqpan aıynan 18 mamyrǵa deıin Armenıa, Belarýsıa, Qazaqstan jáne Qyrǵyzstannan kelgen Keden odaǵynyń biryńǵaı tehnıkalyq reglamentti qajet etetin ónimderdi baǵalaý jónindegi qujattardy qabyldamady. Atalǵan memleketterdiń jetkizýshilerin reseılik fırmalarǵa sertıfıkat alýǵa ǵana jiberetin.
Endi Federaldy Keden odaǵy Reseı naryǵyn tyıym salynǵan ónimnen qorǵaý úshin aýyl sharýashylyǵy ónimderin biryńǵaı tańbalaýdy usyndy. EO-tan keletin sanksıalyq taýarlardy keri eksporttaýda odaqtastarynan kúmándanyp, Rosselhoznadzor Belarýsıadan keletin ónimdermen (sút, et, jemis-jıdek) bitpes shaıqasqa tústi, al Reseı aýmaǵy arqyly Qazaqstanǵa ótetin Ýkraına jáne EO taýarlaryn shekaradan jibermeı álek.
Eýrazıalyq ıntegrasıa músheleriniń RF-synyń mundaı erejelerine kóńili tolar emes, sebebi biryńǵaı naryqtyń 4 prınsıpiniń biri buzylyp tur, ıaǵnı taýarlardy aýystyrý erkinidigi tejelgen. DW sarapshylarynyń pikirinshe, mundaı kelispeýshiliktiń bir sebebi Máskeý EAEQ boıynsha odaqtastaryna óz erejelerin júrgizbekshi jáne óziniń Batys elderimen qaqtyǵysynda olardy kepil retinde paıdalanbaqshy.
Táýelsiz taldaýshylardyń oıynsha, EAEO múshelerinen quralǵan memleketterdiń ımportyna qoıylǵan qatań baqylaý Reseıdiń Batyspen júrgizip jatqan sanksıalyq soǵysyna sebep boldy. BAQ-tyń deregine súıensek, Reseı naryǵyndaǵy Qazaqstannyń múddesi buzylýda. Dál osy sebepti Qyrǵyzstan Qytaıdan keletin ónimderdi eksporttaýdy qysqartty.
«Reseı óz naryǵyn sanksıadan qorǵamaq bolǵanda, eýrazıalyq óndirýshiler men eksporttaýshylar úshin jasandy kedergilerdi turǵyzǵan», - deıdi «Táýekelderdi baǵalaý» («Osenka rıskov») Qazaqstandaǵy táýelsiz saraptamalyq tobynyń jetekshisi Dosym Satpaev. Óz suhbatynda bul kedergilerdiń eshqaıda tirkelmegenin de aıtyp qaldy. Máselen, ótken jyly Reseı óz aýmaǵynan ótpek bolǵan qazaqstandyq júkke burynǵysynan qatal túrde baqylaý júrgizgen. Reseı shekarasynan ótken qazaqstandyq taýarlarǵa baqylaý artyp, quny ósti jáne ol taýardyń báekege qabiletin joıdy.
Satpaevtyń aıtýynsha, Reseı Qyrymmen ishki saıası máselelerin sheshý úshin odaqtastaryna óz erejelerin júrgizýde. «Alaıda, buǵan Qazaqtsan da, Belarýsıada alańdamaýy tıis» deıdi analıtık. «Batyspen janjalda bizdiń qatysymyz joq, biz Ýkraınmen de, EO-pen de jaqsy qarym-qatynastamyz. Polshamen de saýdalasqymyz keledi, biraq ol jerden Qazaqstanǵa keletin almalar Reseıdi aınalyp ótýge májbúr», deıdi sarapshy.
Sondaı-aq, EAEO taýarlaryn tańbalaýda «reseılik kedenniń maqsaty - RF eksportynyń qozǵalysyn baqylaýdy kúsheıtý» dep atady. EAEO memleketteri Máskeýdiń ishki saıasaty úshin kepil bolyp qalatynyna sarapshy kózi jetkenin aıtady.
Satpaevtyń aıtýynsha, bizdi árdaıym Reseıdiń Batysqa qarsy sanksıasyn buzdy dep aıyptap keldi. EAEO-nyń eshbir tańbasy, baqylaýdyń basqa da sharalary Máskeýdiń kúdigin joımaıdy, biz eshkimniń ala jibin attamaǵanymyzdy taǵy dáleldeýmizge týra keledi.
Belarýsıalyq ekonomıs Sergeı Chalyıdyń aıtýynsha, 2015 jyldyń 1 qańtarynda jumysyn bastaǵan EAEO-nyń jarǵylyq qujattary ekonomıka salasynda biryńǵaı saıasatty óndirýdi jáne basshylardyń jeke kóńiline baılanysty eki jaqty qatynastyń júrýin topshylady: «Elsın Lýkashenkony jaqsy kóredi, al Pýtın jaqsy kórmeıdi».
Integrasıanyń máni – bárine biryńǵaı ereje ornatý. «Bul ekonomıka salasyndaǵy kelisim, onyń negizinde saýda soǵysyn tejeıtin júıe qurý kózdelgen», - deıdi sarapshy. Biraq oı júzege aspady – janjal sol kúıi janjal bolyp qaldy. Chalogonyń oıynsha, ázirge úlken dárejedegi másele Reseıdiń Belarýsıamen jáne Qazaqstanmen qatynasyna baılanysty, al Armenıa men Qyrǵyzstannyń qatysy joq.
Reseı men Batys arasyndaǵy sanksıalyq soǵystan ózge, Sergeı Chalyı saýda soǵysyna ákelip soǵatyn taǵy bir joldy atady – shekaralyq jáne fıtosanıtkarlyq baqylaý. «Reseı óz odaqtastyrynyń ózge eldermen saýdalastyǵyn óziniń naryǵyna qol suǵý dep túsinip, aldyn alý úshin bar múmkindikti paıdalanady», deıdi sarapshy.
«Mundaı odaqtyń qajeti qansha?»
Mınsk turǵyny, syrtqy saýda salasynyń sarapshysy Vladımır Artúgınniń atalmysh jaǵdaıǵa qatysty óz kózqarasy bar. «Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń nıeti túzý, al janjaldar men kelispeýshilikter nashar jazylǵan qujattamalardyń kesirinen týyndaıdy».
Sarapshynyń aıtýynsha, Batyspen sanksıalyq soǵysty bastaǵan Reseı seriktesterine jaǵdaıdyń anyq-qanyǵyn túsindirýi kerek: shekara kórinbesin deseńizder bizben birigińizder nemese keden ornatamyz. «Mine, máseleniń sheshimi osynda jatyr», dedi sózine nyq senimdi V. Artúgın.
Óz kezeginde qazaqstandyq sarapshy Dosym Satapaev Reseı men EAEQ odaqtastary bul jaǵdaıdan qanshalyqty paıda tapsa, dál sondaı mólsherde qıyndyq týyndaıtynyn da aıtty. Jaǵdaıǵa kóz júgirte otyryp, oıyn «Qazaqstanǵa mundaı Eýrazıalyq odaqtyń qajeti qansha?» degen suraqpen qorytyndylady.
Aýdarǵan: Gúlim Jaqan
