Qazaq memlekettiligi týraly sóz bolǵanda, áńgime aýany ylǵıda halqymyzdyń ult bolyp qalyptasýy men Qazaq handyǵynyń qurylýy jáne «qazaq» etnonıminiń paıda bolýy delinetin úsh úlken taqyrypqa aýnaı beretini bar. Onyń ústine, biraz tarıhshylardyń osy úsh birdeı problemany bir ǵana XV ǵasyrdyń orta shenimen, atap aıtqanda, 1465 jylmen kesip-piship  qoıatynyn qaıtersiz. Bylaı qaraǵanda, dál osy tusta atalǵan úsh másele birdeı sheshimin tapqan sekildi. Bul arada basyn ashyp alatyn bir másele - XV ǵasyrdyń orta kezi Qazaq memleketiniń qalyptasý úderisiniń aıaqtalǵan jáne «Qazaq handyǵy» degen atpen qurylǵan jańa memleket tarıhynyń bastalǵan kezi. Sonymen bir ýaqytta, baıyrǵy Qazaq dalasyn ǵasyrlar boıy mekendep kele jatqan túrki-oǵyz tekti ulystar negizinde qalyptasqan ortaq til, ortaq dástúr, ortaq terıtorıa, ortaq mentalıtettegi baıyrǵy sýper etnostyń qaıtadan «qazaq» degen jańa atpen tarıh sahnasyna shyqqan kezi. Iaǵnı, burynnan ár túrli atalyp kelgen (saq, ǵun, úısin, túrik, oǵyz, túrkesh, qypshaq, t.b.) etnos jańa etnonımge ıe boldy. Jańadan paıda bolǵan «qazaq» etnonımine baılanysty, olardyń memleketi «Qazaq handyǵy» dep ataldy. Bar bolǵany osy. Ult ta, memleket te eshqaıdan kelgen joq, nemese, aıaq astynan paıda bola qalǵan joq, tek jańa ataýǵa jáne jańa statýsqa ıe boldy. Demek, XV ǵasyrdyń 60-jyldarynda-aq, Qazaq handyǵy ulttyq quramy, aýmaqtyq tutastyǵy, memlekettik basqarý júıesi, sondaı-aq ishki-syrtqy saıasaty jaǵynan qalyptasqan memleket retinde ómir súrip turdy. Árıne, oǵan qazirgi tańdaǵy halyqaralyq qatynastar júıesindegi «memleket» ólshemimen qaraýǵa kelmeıtin. Onyń ústine, «memleket» degen uǵymnyń ózi tarıhı mánge ıe. Oǵan udaıy damý, kemeldený negizindegi tarıhı úderis retinde qaraý kerek. Óıtkeni, Qazaq handyǵy qurylǵan XV ǵasyrda dúnıejúzindegi barlyq elder (memleketter) bizdiń búgingi uǵymymyzdaǵy memlekettik ólshemge jaýap bere almaıtyn. Demek, Qazaq handyǵy alǵash qurylǵan kúnnen bastap, sol kezdegi Eýropa men Azıanyń kez-kelgen elimen teń tura alatyn. Mundaǵy eń basty sebep, buǵan deıin de Qazaq jerindegi memlekettilik dástúrdiń tamyry tym tereńde jatqandyǵy edi. Qazaq dalasy Orta Azıany aınala jatqan ejelgi órkenıetti álemmen ejelden qoıan-qoltyq baılanysta damyǵan aımaq. Ejelgi «Jibek jolynyń» kúre tamyrynda otyryp, ol aınaladaǵy órkenıetter men memlekettilik dástúrden qur alaqan qaldy degenge kim senedi? Bir ǵana erte zaman kezeńin qarastyrsaq, qazaq halqynyń etnıkalyq tegi men memlekettiliginiń eki úlken negizi boldy: ol ortaazıalyq jáne soltústikazıalyq negiz, ıaǵnı, ejelgi saq jáne ǵundyq negiz. Qazaq halqynyń etnogenezi men ult bolyp qalyptasýyna uıytqy bolǵan geografıalyq mándegi ortaazıalyq jáne soltústik azıalyq negizge Soltúsik Qytaıdaǵy Ortalyq Hýanhe baseıni, Monǵol ústirtinen bastap Kaspı teńizine, Syr boıyna deıingi ulanǵaıyr dala jatady. Al etnıkalyq negizge osy dalada ómir súrgen kóne ǵundar men saqtar kiredi. Tarıhı derekter kóne ǵundar men saqtardyń tegi bir ekenin jáne olardyń bir kezeńde óz aldyna jeke dara memleket retinde ómir súrgenin kórsetedi.

Avtordyń Facebook jeke paraqshasynan