Almatyda sel júrý qaýpi seıiletin ýaqyt jaqyndap qalǵanymen qalalyq TJD mamandary áli de qamsyz otyrýǵa bolmaıtynyn eskertti, dep habarlaıdy Qamshy.kz aqparat agenttigi.

«15 qyrkúıek kúni TJD mamandary úshin laı kóshkini qaýipti dep sanalatyn maýsym aıaqtalady. Taý basyna qar jaýyp, kún sýytady. Taý bókterindegi barlyq eldi-mekender úshin qaýip azaıady. Alaıda, kelesi qaýipti maýsym bastalyp, qar kóshkini men sý tasýdyń aldyn alý sharalary bastalady», - dedi «Qazseldenqorǵaý» MM basshysy Toqtarbek Baımoldaev.

Aıta keteıik, búgin Q.I.Sátpaev atyndaǵy QUTÝ Geografıa ınstıtýtynyń usynysy boıynsha Almaty ákimdiginiń qoldaýymen, selden qorǵaný salasy boıynsha mamandar bas qosqan halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferensıa ótip jatyr.

«Almaty boıynsha aıtar bolsaq, Alataýda 40 kól bar, onyń 15-i arnasynan syımaı jyl saıyn qaýip týdyrady. Al Almaty oblysynda taýdan aǵatyn 20-sy sel qaýpin týdyratyn taý sýy bolyp esepteledi. Sel júrý qaýpi zor maýsymda beriktilik deńgeıi tekseriledi. «Qazseldenqorǵaý» MM-nyń quramyndaǵy 100 gıdrotehnıkalyq nysandy baqylaýda ustaımyz. Laı kóshkini qaýipti sanalatyn aımaqtardyń kartasy bar, ol jyl saıyn tolyqtyrylyp otyr. Bizde 650 taýdaǵy kóldiń qujaty ázirlendi», - dedi Toqtarbek Baımoldaev.

Mamannyń aıtýynsha, seldiń júrýin tek muzdaqtardyń erýinen boljaýǵa bolady.

«Almaty mańyndaǵy 36 taý kóliniń bıyl 17-si arnasynan asýy múmkin dep, qaýipti retinde baǵalandy. Onyń ishinde 9-y asa qaýipti dep sanalyp, sýlaryn aǵyzý jumystary júrgizildi», dedi ol.

Mamandar qazirgi ýaqytta sel kóshkininiń qaýpi joq dep otyr.

«4 selden qorǵaý bógenin salý, josparlaý jumystary úshin ákimdik 168 mln teńge bóldi. Myńjylqy bógeni mańynan 4 shaqyrymdyq jol salynyp, bógenniń sý bógeý aýqymyn 220 mln tekshe metrden 500 mln tekshe metrge deıin keńeıtý jumystary júrip jatyr», - dedi Almaty TJD basshysy Serik Áýbákirov atalǵan jıynda.

Almaty tóńireginde bolǵan sel týraly tarıhı málimetterge kóz salsaq, Almaty qalasyndaǵy 1921 jylǵy sel týraly máli­met keltire otyryp, tarıhshy A. Sergeev bylaı dep jazady: «Seldiń biriniń artynan biri  tóńkerile aǵýynan taýdaı tolqyndar túıetastardy, opyrylǵan jartastardyń úıdeı synyqtaryn domalata aıdap, jolyndaǵynyń bárin kúıretip, qıratyp, ǵımarattardy jańqalap, úgip, talqandap kele jatty. Tasqyn keıbir úılerdi irgetasynan julyp alyp, gúrildegen, gúrsil­degen qoıý qarańǵylyqta, aýladaǵy qurylystarmen, qora-qopsysymen qosa, surapyl ekpinmen yǵystyryp, ákete bardy». Sol jylǵy tasqyn Úlken Almaty ózeni­niń alqabyndaǵy kópirler men dıirmenderdi qıratyp ketken. Arnasynan asyp ketken Esik ózeni 18 úıdi qulatqan. Talǵarda ózen sýy 8 metr kóterilip, dıirmen men kópirdi aǵyzyp áketken.  1928 jyly qatty nóser jaýyn saldarynan İle Alataýynyń teristik betkeıinde 20-dan astam sel tirkelipti. Sonymen qatar, 1921 jáne 1941 jyldary Kishi Almaty, 1950 jyly Úlken Almaty ózenderi tasyp, qala halqy aıtarlyq­taı zardap shekken. Osyndaı qaýip-qaterden qorǵaný maqsatynda 1966 jyly Medeý shatqalynda dúnıe júzinde alǵash ret taýdy qoparý ádisimen Medeý bógeti salyndy. Osy bóget birneshe ret Almaty halqyn sý basý apatynan saqtap qalǵanyn bilemiz.

1941 jylǵy 25 mamyrda İle Alataýynyń jota­synda bir jarym saǵat 97 mınýt ishinde 93 mm. jaýyn jaýdy. Biraq, nóser, negizinen alǵanda, ormandyq bel­deý ústinen ótip, oırandy sel týǵyza qoıǵan joq. 1950 jylǵy 8 – 9 shildede Úlken Almaty ózenindegi sel tasqyny ózen alabyna 1428 myń tekshe metr balshyq pen tas aralas laı kóshkinin qulatty. Biraq, tasqyn qalaǵa kelip jetpedi, zalal ákele qoıǵan joq. 1963 jylǵy 7 shildede Esik kólin oırandaǵan sel tasqyny júrdi. Bıik taýdan keler tasqyn sýdyń aldyn bógeý maqsatynda ǵalymdar asa qaýipti sanalatyn Kishi Almaty shatqalynyń «Medeý» sport kesheni tusynan taý jynystaryna jarylys jasaý arqyly selge qarsy bıik plotına turǵyzyp, qaýiptiń aldyn seıiltti.

Esik tasqynynan keıin on jyl ótkende 1973 jyly 15 shildede Kishi Almaty shatqalynda joıqyn sel tasqyny júrdi. Tuıyqsý muzartynyń 160 myń tekshe metr sý jınalǵan taý kóli kútpegen jerden kúrkireı tasyp, jolyndaǵy qaraǵaılar men qoıtastardy qańbaqtaı josylta tómenge lap qoıdy. Shatqaldy boılaı júıtkigen alapat sel barǵan saıyn ekpin alyp, joıqyn kúshke aınalyp bara jatty. Biraq, Medeý shatqalyndaǵy tas bóget qursaý seldi jibermeı, qarqynyn basyp tastady.