Túbi bir halyq túrik jurty men Túrkıa qazaqtyń qara dombyrasyna, dombyranyń shanaǵynan tógilgen qońyr únge, kúmbirlegen kúıge bul kúnde ózgeshe yqylas tanytatyn bolǵan. Oǵan óz yqpalyn tıgizip júrgen eki jan bar, biri noǵaı jyraýy Arslanbek Sultanbek, biri qazaq dombyrashysy Erjan Arqabaı.

Erjan sońǵy aıda 2 ret Túrkıa prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵannyń aldynda óner kórsetti.  Túrkıadaǵy joǵary sahnalarda, bıik minbelerde dombyra únin asqaqtatyp júrgen, 2015 jyldan beri Túrkıanyń Konıa qalasyndaǵy Nedjmettın Erbaqan ýnıversıtetine «Dástúrli óner» mamandyǵy boıynsha magıstrlyq oqyp jatqan  Erjan Arqabaıdan Túrkıaǵa ushyp bara jatqan jolynda eksklúzıvti suhbat alǵan edik.

Almatyǵa qosh keldińiz Erjan myrza, Sizdiń jurtty qýantar jetistikterińiz kóp, sońǵy aıda Túrkıa prezıdenti aldynda 2 ret óner kórsettińiz, aldymen qalyń oqyrmanǵa ózińizdi tanystyra ketsek, óner jolyna qalaı keldińiz?

Men  1988 jyly Qyzylorda oblysy, Jańaqorǵan aýdanynda ómirge keldim. Jyr elinde týǵan soń da ónerden alys bolmadyq .

Alǵash 10 jasymda dombyraǵa qyzyǵýshylyǵym oıanyp, mektepte dombyra kýrsyna qatystym. Ákem «qyzyǵýshylyǵyń bolsa shyńdal» dep mýzyka mektebine oqýǵa berdi.  Sodan Jańaqorǵan aýdandyq mýzyka mektebine bardym. 5 jyl boıy ol jerde dombyramdy jetildirdim. 2003 jyly Qazanǵap atyndaǵy Qyzylorda mýzykalyq kolejine Erbolat Mustafaevtiń dombyra synyby boıynsha oqýǵa túsip, 2007 jyly bitirdim. Astana qalasyndaǵy Qazaq Ulttyq óner ýnıversıtetin de Aıtjan Toqtaǵannyń dombyra synyby boıynsha bilim aldym, osy ýnıversıtette oqyp júrgende 2008 jyly Qyzylorda qalasynda ótken Áshekeı atamyzdyń atyndaǵy respýblıkalyq dombyrashylar saıystaryna qatysyp, ekinshi júldeli orynǵa ıe bolyp, laýreat atandym. 2011 jyly ýnıversıtetti úzdik tamamdap, 2012 jyldan bastap, Qyzylorda oblystyq fılarmonıasynyń Aqmeshit fólklorlyq ansamblinde jumys atqardym. Sol jyly Qazanǵap atyndaǵy Qyzylorda mýzykalyq kolejinde de ustaz bolyp jumys istedim.  

2013-2014 jyldary Qyzylorda oblystyq fılarmonıasynyń atynan Túriksoı uıymynyń uıymdastyrýymen ótken Túrkıadaǵy naýryz festıvaline qatystym. 2013 jyly Túrkıanyń 10 qalasynda boldyq. Qazaqtyń ónerin, mýzykasyn túrik halqyna pash ettik.  2014 jyly Túrik áleminiń mádenı astanasy bolǵan Eskishahar qalasynda Aqmeshit fólklorlyq quramynda bolyp óner kórsettik. Osy gastroldik saparda júrgende Túrkıaǵa kelip bilimimdi shyńdaıyn degen oı keldi. Sóıtip, 2014 jyly Konıa qalasyna jol túsip, til kýrsynan oqydym. 2015 jyly magıstratýraǵa qabyldandym. Jumys istep júrgen kezde bilimge qumarttym, qazaqtyń ónerin, kúılerin qazirgi eýropalyq stılde qaıta jandandyrǵym kelgen. Zertteý jumystaryn jasasam degen oı týǵan edi. Shetelge oqýǵa baryp, sol armanyma jol ashylǵandaı boldy.

Sizderdiń ónerlerińizge, qazaqtyń qara dombyrasyna Túrik prezıdentiniń yqylasy qalaı tústi?

Túrkıada ýnıversıtette oqyp júrip, ýnıversıtettik konsertterge qatysyp, jergilikti halyqtyń nazaryn dombyraǵa burdyq. Qazaqtyń ónerin tanytý maqsatynda ózimiz konsertter uıymdastyrdyq. Ár jyly Qalalyq deńgeıde Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdik merekesin, naýryz meıramyn toıladyq.

2014-2015 jyldary Túrkıada birneshe úlken saılaý ótti, 2014 jyly 30 naýryzdaǵy jergilikti basqarýshylardy saılaýda jáne 10 tamyzdaǵy prezıdent saılaýynda, 2015 jyly 2 ret ótken parlamenttik saılaýda AK partıa (bıliktegi Ádilet jáne Damý partıasy. -red.) noǵaı jyraýy Arslanbek Sultanbektiń Dombyra ánin úgit-nasıhat mýzykasyna paıdalandy. Túrkıadaǵy órship turǵan saıası naýqandardyń paıdasy dombyraǵa túrikterdiń yqylasy erekshe aýdyrýy.

2015 jyly noǵaıdyń jyraýy Arslanbek Sultanbek aǵamyzben tanystyq. Noǵaı halqymen tilimiz, dástúrimiz, ónerimiz, ádebıetimiz bir bolǵanyn bilesizder. 2015 jyldan beri noǵaı-qazaq bolyp, noǵaı jyraýmen 2 jyldan beri dombyra ónerin, án ónerin, kúı ónerin, jyraýlyqty dáriptep júrmiz. Bılik organdary ǵana emes túrli uıymdar, qoǵamdyq birlestikter, ýnıversıtetter bizdi jıi shaqyrady.

Kóptegen óner festıválderinde dombyra ónerimizdi pash ettik. Qazaq ónerin, kóshpendilerdiń mádenıetin, mýzykalyq sarynyn dáripteı bastadyq, túrik halqynyń erekshe qoshametine bólendik desek te bolady. Orta Azıadan Anadolyǵa aýyp ketkenine myń jyl bola da Dombyra únin estigen túrikter tulparlar dúbirin estigen shabandozdaı, erek shattanyp, delebesi qozatyny anyq baıqaldy.

2016 jyldyń jazynda Túrkıadaǵy tóńkeris áreketinen keıin Respýblıkalyq mańyzy bar kóptegen konsertterde, is-sharalarda bizge suranys týdy. Bizdi túrli halyqtyq jınalysta, beıbit mıtıńilerge jıi shaqyrdy. Túrik halqynyń rýhanı muqtajy bar edi, sol jerde bizdiń «Dombyra», rýhanı jyrlarymyz, kúılerimiz kómekke kelgendeı boldy. Osyndaı maqsatta uıymdastyrylǵan konsertterde 2 aıdaı 40 qalany aralap, óner kórsettik. Osyndaı konsertterdiń birshamasyna tipti Túrik prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵannyń ózi qatysty. Túrik prezıdentiń erekshe bir iltıpatyna ıe boldyq.

26 tamyzda  Túrikterdiń Anadolyǵa qonys tebýindegi sheshýshi shaıqastardyń biri Malazgırt soǵysynyń 946 jyldyǵy qurmetine atalyp ótilgen respýblıkalyq mereıtoıda taǵy Túrik prezıdenti aldynda óner kórsettik.

Odan eki aptadan keıin Qazaqstanǵa resmı saparmen kelgen Túrkıa prezıdenti «EXPO2017 Astana» ulttyq kórmesindegi Túrkıa pavılonynyń jabylý saltanatyna qatysty. Bul sharaǵa da Túrkıa prezıdenti ákimshiliginen shaqyrtý alyp, Erdoǵannyń jeke alǵysyna bólendik. Kórme basshysy Ahmetjan Esimov te aıryqsha alǵys bildirdi. Bul shyn máninde kúı qudiretine, dombyra sarynyna, qazaq-noǵaı halyqtarynyń ulttyq mýzykasyna degen qurmet edi.

Shyǵarmashylyǵyńyzda basqa qandaı jańalyqtar bar?

Men úshin dombyranyń tyńdaýshysy kóbeıgeni úlken baqyt. Al tyńdaýshynyń yqylasy joǵary bolsa bul odan da úlken baqyt. Júrgen jerimde konsert qoıyp, saýyq quryp qana ketýden aýlaqpyn, jergilikti aımaqtyń mýzykalyq ereksheligi, qazaq halqymen saryndyq sabaqtastyǵy zertteýimniń ózegi desem de bolady.

Qazirgi tańda Konıa qalasyndaǵy «Orhun Kültür-Sanat-Müzik-Film-Prodüksiyon» prodúserlik ortalyǵymen birigip «Dombyra — túrik rýhy» degen atpen qazaq tarıhı kúıleriniń digital álbomyn shyǵardyq. Bul álbomdy ınternet arqyly áleminiń túkpir-túkpirindegi kez-kelgen adam digital platformalardan tyńdaýyna bolady. Aldaǵy ýaqytta túrik halyqtaryna qazaq kúılerin tanytý, dáripteý, nasıhattaý maqsatynda bul álbomnyń CD formatynda basyp taratý josparda bar. Bul árıne qarjylyq máselelermen sheshiledi.

 Sondaı-aq, Túriktiń «İsimsizler», «Direniş karatay» sıaqty kıno týyndylarynyń saýnd paketine dombyra únin qosý maqsatynda arnaıy shaqyrylyp, shyǵarmashylyq ujym arasynda boldyq. Kezek kútip turǵan usynystar da kóp. Minekı, qara dombyramdy kóterip taǵy da shetelge attanyp baramyn.

Sizge shyǵarmashylyq tabys tileımiz, jolyńyz bolsyn!

Áńgimelesken Nurǵalı Nurtaı.