Almaty qalasyndaǵy Dostyq úıinde Memlekettik tildiń latyn grafıkasynda álipbıiniń Biryńǵaı standartyn engizý boıynsha Qazaqstan halqy Assambleıasynyń Biryńǵaı respýblıkalyq kúni aıasynda QHA Qoǵamdyq keńesiniń otyrysy bolyp ótti, dep habarlaıdy Qamshy.kz aqparat agenttigi.

Atalmysh is-sharaǵa Almaty qalasynyń Qazaqstan halqy Assambleıasynyń Qoǵamdyq kelisim keńesiniń tóraǵasy Ismatýllaev A.J., Almaty qalasy Qazaqstan halqy Assambleıasy tóraǵasynyń orynbasary Mamsýrov Qazbek, Almaty qalasy QHA ǵylymı sarapshylyq tobynyń tóraǵasy Shaıkelemov M.S., Almaty káris ulttyq ortalyǵy tóraǵasynyń orynbasary, rýhanı jańǵyrý baǵdarlamasyn júzege asyrý boıynsha ulttyq komısıanyń múshesi Kan G.V., Qazaqstan orys mádenı ortalyǵynyń tóraǵasy Lýkashev V.A. jáne de etnomádenı birlestikterdiń músheleri men jetekshileri, jastar qanaty qatysty.

İs-sharaǵa kelip, ár ult ókiliniń pikirin tyńdaǵan Nur Otan partıasynyń Almaty qalalyq fılıaly tóraǵasynyń orynbasary Qaıym-Munar Tabeev latyn álipbıine kóshýge qatysty ózindik pikirin aıtyp ótti.

«Parlamentte qazaq álipbıiniń latyn grafıkasyna kóshýi jarıalaǵannan beri qoǵam arasynda úlken talqylaý bolyp jatyr. Grafıkanyń aýysýy degen tutas halyqtyń taǵdyryna áser etetin úlken qoǵamdyq-saıası oqıǵa bolyp tabylady. Sebebi, bul tek qana tilmen baılanysty emes, búkil halyqtyń rýhanı jańǵyrýyna, ózgerýine alyp keletin úlken qubylys bolǵandyqtan atalmysh másele qoǵamda keńinen talqyǵa túsip jatyr. Biz latyn grafıkasyn buǵan deıin de paıdalanǵan elmiz. Biraq, ýaqyttyń synyna baılanysty ol tarıh qoınaýyna sińip joq boldy. Bizdiń aǵa urpaq bolmasa, keıingi urpaq bul týraly túsine bermeıdi. Al búgingi tańda zaman talabyna saı latyn grafıkasyna kóshý - mindetti túrle oryn alatyn qubylys. Alaıda, Elbasy aıtqandaı, bul máselede asyǵystyq tanytýǵa bolmaıdy. Barlyq kem-ketikti zerdelep, óz ýaqytymen, kezeń-kezeńimen kóshý qajet», - deıdi Qaıym-Munar Tabeev.

Sonymen qatar, Parlament májilisinde usynylǵan 25 áripten turatyn nusqaǵa toqtalyp, ondaǵy qatelikter men kemshilik tustaryn atap ketti. Onyń aıtýynsha, Parlamentte usynylǵan nusqada biraz oılanatyn tustar bar.

«Qazaq fonetıkasynda qos daýysty dybys eshqashan da qatar kelmeıdi. Osy grafıkadaǵy «á» dybysyn tańbalaý týraly «ae» qos dybysty halyq qabyldaı almaıdy nemese taǵy da usynylǵan qosymsha segiz tańba jaıynda da biraz oılanyp, durystap oılastyrý qajet Sebebi, biz sóılegen kezde qazaq halqynyń dybystalý ereksheliginde daýysty dybystar qatar kelip jatsa úlken qıyndyq týǵyzady. Sol sebepti de usynylǵan grafıkany ár salanyń ókilderi ózderiniń túsinik deńgeıine baılanysty qabyldaı almaı jatyr. Demek, biz áli de bul tusta barlyq til mamandary, oqytýshylar, basqa da sala mamandarymen oılastyrý qajet. Óıtkeni 25 tańbaǵa enbeı qalǵan bizdiń daýysty dybystarymyzdy qalaı tańbalaımyz? Bul suraq kópshilikti tolǵandyryp júrgen suraq bolyp tabylady», - dep qosa aıtyp ótti.

«Bul is sharanyń mańyzy – ózge ult ókilderiniń pikirin tyńdap kórý. Sebebi myna usynylyp otyrǵan erejede qazaq grafıkasyn kóshirý jaıynda ǵana áńgime bar, al ony ishinde ózge ult ókilderiniń kópshiligi, orys tilinde oqıtyn qazaq birqatar qazaq balalar bar, olardyń jaıy ne bolmaq? Degen suraq tóńireginde talqylaý bolyp jatyr. Erteńgi kúni oryssha oqyǵan balalar qazaqsha oqyǵan balalarmen qalaı til tabysady? Bul ózge ult ókilderiniń konstıtýsıalyq quqyǵyna nuqsan keltirmeıdi me? degen sekildi máseleler paıda bolady. Mundaı suraqtardyń qoıylýy zańdy, óıtkeni kez kelgen Qazaqstan azamatynyń ultyna, jynysyna nemese saıası kózqarasyna qaraı bólmeı barlyǵynyń da birdeı latyn grafıkasyna kóshýge quqyǵy bar. Bul taqyryp – búgingi jıynnyń basty máselesi bolyp otyr. Óıtkeni bir memlekette turyp, tek qazaq ulty kóship ketse, ózge ulttarmen arada keleńsizdikter týyndaýy múmkin be, onyń saldary erteńgi kúni úlken syzatqa aınalyp ketpeıdi me? degen máseleni biz búgin sheship alýymyz qajet. Bul qadamǵa jan-jaqty oılastyryp, úlken daıyndyqpen barsaq, latyn álipbıine kóshý óz ýaqytynda oryn alady», - dep túıindedi sózin Qaıym-Munar Tabeev.

Qazaqstan orys mádenı ortalyǵynyń tóraǵasy Lýkashev Vsevolod «latyn álipbıine kóshýde eshkim qarsymyn nemese qarsy emespin dep aıtpaıdy, latyn álipbıine biz qalasaq ta qalamasaq ta kóshemiz», - dep aıta kelip, qazirgi latyn álipbıi nusqalary kóbinde jastardyń yńǵaıyna qaraı jasalyp jatqandyǵyn atap ótti.

«Latyn álipbıine kóshýdi qalamaıtyn adam joq shyǵar dep oılaımyn. Birinshiden – bul tarıhı kezeń. Nege? Sebebi biz 25 jyl boıy adamdarǵa memlekettik tildi tolyǵymen úırenip alýǵa, qazaq tiliniń gramatıkasyn tolyǵymen meńgerýge múmkindik berdik. Al búginde biz jyldar boıy kóterilip júrgen másele oralamyz.

Qazirgi kezde kez kelgen adamda smartfon bar jáne onda keletin habarlamanyń jartysynan kóbisi latyn álipbıimen jazylyp keledi. Al, men úlken býyn ókili retinde aıtar bolsam, latyn qarpinde óte jaqsy oqımyn. Al 25 jyl buryn bul maǵan qıyn bolatyn. Demek, biz barlyǵyn óz ýaqytymen jasap, zaman talabyna saı júrip kelemiz.

Taǵy bir aıtarym, kez kelgen adam oqylýy ońaı bolsa, kúnine 300-400 sózdi ońaı jattap alady. Mysaly, ıeroglıftarmen jazylǵan qytaı sózderin úırený qıyn, alaıda adamnyń ózine túsinikti tilde jazylǵan sózderdi úırený qıyn emes. Muny kez kelgen urpaq úırene alady dep oılaımyn. Demek biz 25 jyl boıy kez kelgen aqparatty ońaı qabyldap alatyn urpaq tárbıeledik.

Bul qubylysty tarıhı kezeń dep ataýdyń sebebi – qoǵam qazirgi tańda kez kelgen ózgeriske daıyn, sol sebepti de qoǵam qarsymyn nemese qoldaımyn degen eki tarapqa bólenip otyrǵan joq. Barlyǵynyń pikiri bir – latyn álipbıine qaıtken kúnde de kóshý qajet jáne de bul máselede ultqa bólinýge bolmaıdy», - deıdi Lýkashev Vsevolod.