«Aral teńiziniń qurǵap, shólge aınalýy – alańdatarlyq másele. Ekologıalyq apatqa ushyraǵan aımaqty ońaltý kerek. Buǵan qosa, transshekaralyq ózenderdiń sý qoryn tıimdi paıdalaný qajet. Ol úshin sý únemdeý tehnologıalaryn keńinen qoldaný kerek», - dedi Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev.

2024 jyldyń qazanynan osy jyldyń qańtaryna deıin Soltústik Aral teńizine 1 mıllıard tekshe metr sý jiberildi. Bul josparlanǵan kólemnen 100 mıllıon tekshee metrge artyq. Ortalyq Azıa elderimen qol jetkizgen kelisimderiniń nátıjesinde 2025 jylǵy naýryz aıynyń sońyna deıin Soltústik Aralǵa jiberilgen sýdyń jalpy kólemi 1,6 mlrd tekshe metrge jetedi.

Búgingi tańda Soltústik Aral teńizindegi sýdyń jalpy kólemi - 22,1 mlrd tekshe metr. 2022 jyldyń basynda 18,9 mlrd tekshe metr boldy. 2025 jyldyń sońyna qaraı teńizdegi sý kólemi 23,4 mlrd tekshee metrge deıin jetedi dep kútilýde.

Soltústik Aral teńiziniń aýdany da ulǵaıýda. Búgingi tańda ol 3065 sharshy shaqyrymǵa jetti. Bul 2022 jyldyń basyndaǵy kórsetkishten 111 sharshy shaqyrymǵa kóp.

Soltústik Aral teńiziniń aýdany men kóleminiń ulǵaıýy sýdyń mıneraldanýyń azaıtýǵa jáne balyqtyń 22 túriniń popýlásıasyn qalpyna keltirýge múmkindik berdi. Jyl saıynǵy balyq aýlaý kólemi 8 myń tonnaǵa jetti.

«Kókaral bógetin saqtaý jáne Syrdarıa ózeni saǵalaryn qalpyna keltirý» jobasy aıaqtalýǵa jaqyn. Búgingi tańda «Táýir» qorǵanys bógetin salý, Qarashalankóli men Syrdarıa ózeni arasyndaǵy eki ýchaskedegi bógetter men «Qarashalan-1» kanalyn jáne onyń bas qurylysyn rekonstrýksıalaý jumysy aıaqtaldy. Jyl sońyna deıin Soltústik Aral teńizin Úlken Araldan bóletin Kókaral bógetin qaıta jańartý jumysyn aıaqtaý josparlanyp otyr. Jobany iske asyrý Soltústik Araldyń saqtalýyna jáne sýdyń tuzdylyǵyn tómendetýge yqpal etedi.

Qyzylorda oblysynyń kúrish alqaptaryn lazerlik josparlaýshymen tegisteý jáne sý únemdeý tehnologıalaryn paıdalaný shamamen 200 mln tekshe metr sý únemdep, ony Soltústik Aralǵa jiberýge múmkindik berdi. 55 myń gektar kúrish alqaby lazerlik josparlaýshynyń kómegimen tegisteldi, bul ortasha ónimdilikti gektarynan 40-55 sentnerden 70-80 sentnerge deıin arttyrýǵa septigin tıgizdi.

Sý únemdeý tehnologıalaryn engizýdi yntalandyrý úshin sharýalardyń ınfraqurylym júrgizý, sý únemdeý júıelerin satyp alý jáne ornatý shyǵyndaryn sýbsıdıalaý mólsheri 50%-dan 80%-ǵa deıin ulǵaıtyldy. Sý únemdeý júıelerin paıdalanatyn dıhandar úshin sý armalysýǵa sýbsıdıa mólsheri tarıfke baılanysty 85%-ǵa deıin ulǵaıtyldy.

Aral teńizi baseınindegi aımaqty ońaltý maqsatynda kógaldandyrý jumysy jalǵasyp jatyr. Búginde Úlken Aral teńiziniń tartylǵan aýmaǵynda 4,4 mln kóshet otyrǵyzyldy.

2021-2024 jyldar aralyǵynda 475 myń gektar jerge tuqym men kóshet otyrǵyzyldy. Bıyl 428 myń gektarda kógaldandyrý jumystaryn júrgizý josparlanǵan. Osynyń nátıjesinde 2025 jyldyń sońyna qaraı Aral teńizi tabanyn kógaldandyrýdyń jalpy kólemi 1,1 mln gektarǵa jetýi tıis.

Aıta ketý kerek, 2024 jyldyń 1 qańtarynan bastapa Halyqaralyq Araldy qutqarý qoryna tóraǵalyq etý kezegi Qazaqstan Respýblıkasyna ótti. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 2026 jyldyń sońyna deıin HAQQ Prezıdenti bolyp saılandy. Qazaqstannyń 2024-2026 jyldar aralyǵyndaǵy tóraǵalyǵy kezeńinde HAQQ Atqarý komıtetiniń jumys jospary bekitildi. Qujat 10 túrli baǵyt boıynsha 40-qa jýyq is-sharany qamtıdy.

Prezıdenttiń tapsyrmalaryn iske asyrý 2000 myńǵa jýyq adamdy jumyspen qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Soltústik Aral teńiziniń sý kólemi men aýdanynyń ulǵaıýy sýdyń mıneraldanýyn azaıtady, bul onyń bıologıalyq ár alýandyǵyn saqtaýǵa kómektesedi jáne Qyzylorda oblysynyń balyq sharýashylyǵynyń damýytýǵa yqpal etedi.

Sý únemdeý tehnologıalaryn engizý jáne sý ınfraqurylymyn damytý Soltústik Aralǵa qosymsha sý kólemin jiberýge múmkindik beredi, sondaı-aq óńirdiń aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa kómektesedi.

Aral teńiziniń tartylǵan aýmaǵyn kógaldandyrý topyraq erozıasynyń aldyn alady jáne qumdy, tuzdy daýyldarmen kúresýge kómektesedi.Bul aımaqtyń ekologıalyq jaǵdaıyn jaqsartyp, jergilikti turǵyndardyń densaýlyǵyn qorǵaıdy.