“Naýryz qusy” degen tirkes halyq arasynda erteden aıtylyp keledi. Bul uǵym belgili bir naqty qusty bildirmegenimen, Naýryz meıramy qarsańynda alǵash keletin jyl qustarymen baılanystyrylady.

       “Naýryz” – kóktemniń, jańarýdyń, jyldyń bastalýyn bildiretin túrki-parsy sózi. “Qus” – aspanda erkin samǵap, tabıǵattyń ózgeristerin habarlaıtyn tirshilik ıesi. “Naýryz qusy” tirkesi kóktemde alǵash keletin qustarǵa berilgen halyqtyq ataý. Bul uǵym qazaqtyń tabıǵatpen baılanysyna, jyl mezgilderin taný dástúrine negizdelgen.

                 Qazaq ómirindegi máni

      “Naýryz qusy” – Naýryz meıramy kezinde ushyp keletin qustardy bildiretin ataý. Qazaq halqy kóktemniń alǵashqy kúnderin jyl qustarynyń oralýymen baılanystyryp, ony jaqsylyqtyń, qut-berekeniń belgisi dep sanaǵan. Sondyqtan olar alǵash kórgen qusty “Naýryz qusy” dep atap, erekshe yqylaspen qarsy alǵan.

      Ásirese, qarlyǵash, boztorǵaı, jasyltorǵaı, tyrna, kókek, úırek, qaz sıaqty kóktemniń habarshysy sanalatyn qustardy qazaqtar “Naýryz qusy” dep ataǵan. Kóktemgi qustardyń oralýy tabıǵattyń jandanýyn pash etedi. Naýryzdyń 9-16 kúnderi aralyǵynda “Máz amaly” kiredi. Qazaqta “Máz kelmeı, Áz kirmeıdi, Áz kirmeı, jaz kelmeıdi” degen kóne sóz bar. Osy kezde jyly aımaqtan qarǵadan kishi, torǵaıdan sál úlken, moıny jasyl, tóbesi qara, qanaty gúlge uqsas erekshe qus keledi. Qazaq halqy bul qusty “Naýryzek”, “Naýryzbek”, “Naýryzkók” dep ataǵan. Ony kórgen adam baıyp, baqytty ómir súredi dep senip, qusqa jem shashatyn bolǵan.

       Naýryz kúni jaýǵan qardy “Aqsha qar” dep atap, oǵan erekshe mán bergen. Osy kúni:

     Eger qar jaýsa, jalańaıaq basyp júrse, jyl boıy aıaq aýyrmaıdy dep sengen.

      Qarǵa bet jýsa, ajary taımaıdy dep yrymdaǵan.

      Naýryzdyń aq qarymen qara sabyn qaınatyp jasasa, onyń emdik qasıeti joǵary bolady dep eseptegen.

     Naýryz kúni túsken qardy sypyryp nemese kúrep tastaýǵa bolmaıdy, óıtkeni “Baq birge ketedi” dep yrymdaǵan.

                        Islamdaǵy máni

      Islamda kóktemniń kelýi men tabıǵattyń jańarýy – Allanyń qudiretin kórsetetin tabıǵı qubylys. Qustardyń jyl saıyn óz mekenine qaıtyp oralýy – Allanyń jaratqan tártibi men ǵajaıyp hıkmetteriniń bir belgisi. Sondyqtan Naýryz meıramy kezinde qustarǵa jem shashyp, tabıǵatty qurmetteý – musylmandyq ádepke saı keledi

     “Naýryz qusy” – naqty bir qusty bildiretin ataý emes, biraq halyqtyń kóktemde alǵash keletin jyl qustaryna bergen jalpy ataýy. Bul ataý qazaqtyń tabıǵatpen úılesimdi ómir súrý dástúrinen, jyl mezgilderin ańǵarýynan jáne kóktemdi qýanyshpen qarsy alýynan týyndaǵan. Qazaq úshin qustardyń oralýy – tirshiliktiń jańarýynyń, kóktemniń kelgeniniń súıinshi habary.

       Maqala avtory: Bolat Bopaıuly