Jan Ko men Bendjamın Dızraelı «Statısıka – jalǵan ǵylymdardyń ishindegi eń dáldisi», «ótiriktiń 3 túri bolady: ótirik, arsyz ótirik jáne statısıka» dep sheshse de, biz statısıkaǵa kóp júginemiz. Sózderimizdi dáleldep, aıqyndaý maqsatyndaǵy ómirimizdegi statısıkanyń róli aıtarlyq úlken. Ózimiz sol ınfografıkanyń qalaı alynyp, qandaı krıterııler boıynsha esepteletinin túsinip, tolyq baıybyna barmasaq ta, aýyz shýlatyp aıtyp júremiz. Mine, biz de táýelsizdiktiń 23 jyldyǵy qarsańynda elimizdiń álemdik statısıkadaǵy kórsetkishterine kóz júgirttik. (Qajet kezde tabylmaı qalatyn bul maǵlumattardy jeke paraqshaǵa nemese kompúterlik ústelge saqtap qoıyńyzdar). Ne deýge bolady? Qýanǵanym men jylyǵanym birdeı...
Alǵashqy keste: Álem deńgeıindegi Qazaqstan Top-10.
| Orny | Maqtanysh | Kúıinish |
| 1 oryn | Vólfram, barıt jáne myryshtyń qory. Jan basyna shaqqandaǵy mıneraldy shıkizat resýrsy (halqymyzdyń azdyǵy osydan bilinedi). Ýrandy óndirý (2014 j - 22,8 mln tonna). Ortalyq Azıa boıynsha meshitterdiń sany. | 10-14 jas aralyǵyndaǵy balalardyń sýısıd kórsetkishi. Ókpe obyryna shaldyǵý men ólim kórsetkishi (qazaqstandyqtardyń 70% dárigerge obyrdyń 3-4 satysynda keletindigi sebepti). JİÓ birligindegi parnıktik gazdyń bólinýi. |
| 2 oryn | Kúmis, Fosfor jáne hrom rýdasynyń qory. Bıdaı óndirý kólemi (Alaıda, astyq túsimi (ýrojaı) boıynsha 142 oryn). Ýran qory. | Azıadaǵy mıllıarderler sany (halyqtyń jaǵdaıymen salystyrǵanda, muny kemshilik dep kóremin). TMD boıynsha brýselez aýrýyna shaldyǵý. Bıznestegi qaýip-qater deńgeıi (Islandıadan keıin). Eýropa men Ortalyq Azıadaǵy ekologıalyq lastanǵan el. |
| 3 oryn | Beıbit atomdy shyǵarý jáne óndirý. Flúorıd jáne mystyń qory. XXI ǵ I onjyldyǵyndaǵy 25 serpindi ekonomıkalyq elderdiń ishinde. | Sýısıd sany. Ortasha eseppen ár saǵat saıyn Qazaqstandaǵy bir azamat óz erkimen ómirmen qoshtasady (keı derekterde 10 oryn dep kórsetilgen). 100 myń adamǵa shaqqandaǵy polıseıler sany (bul AQSH-tan eki ese, Qytaıdan 2,5 ese artyq). Túrmede otyrǵandardyń sany (túrmede týberkýlezben aýyratyndardyń sany jalpy esepten 40 ese kóp). Qaıǵyly oqıǵa men travmalardan ólý kórsetkishi. |
| 4 oryn | Qorǵasyn jáne molıbden qory. Uıaly baılanys abonentteriniń sany. | |
| 5 oryn | Úndi shaıyn paıdalaný (shaıqor halyq ekenimiz jasyryn emes, bir adamǵa jylyna 1,5 kg shaı keledi). | Shetel asyrap alatyn balalardyń sany (jylyna 800 baladaı). 25-45 jastaǵy erkek temeki shegýshiler sany (ulttyq zertteý nátıjesi boıynsha 11-60 jas aralyǵyndaǵy shylym shegýshiler sany halqymyzdyń 30% qurady). |
| 6 oryn | Tabıǵı resýrstardyń qory (Ǵalymdardyń esepteýinshe, jer qoınaýyndaǵy kenniń quny 10 trıllıon AQSH dollaryn quraıdy. Alaıda, onyń 50%-n da paıdalanyp jatqanymyz joq, sol statısıka boıynsha). Altyn qory. Egindik nemese shabyndyq kólemi (36 mln ga). | |
| 7 oryn | Damý tempiniń kórsetkishi. | 18 eýropa elderiniń arasynda týberkýlezdyń joǵarǵy deńgeıde keń taralýy. |
| 8 oryn | Temir rýdasynyń jalpy qory. Álemdegi eń baı memleket (resýrs boıynsha). Kómir qory. | Alkogóldy zattardy tutyný (narkologtardyń aıtýynsha, sońǵy 3 jylda ishkish-balalardyń sany 10 ese, jasóspirimderdiń sany 2 ese artqan). Ortalyq Azıa boıynsha 1 oryndy ıelendik. |
| 9 oryn | Jer kólemi. Mıgranttardyń jalpy sany. | |
| 10 oryn | Medısınalyq kadrmen qamtý deńgeıi. | Álemdegi eń tómengi valúta. |
Ekinshi keste: Qazaqstannyń álemdegi jalpy jaǵdaıy.
| Alatyn orny | Barlyq elder sany | Kórsetkish ataýy |
| 12 | Munaı qory | |
| 14 | 177 | Saýattylyq deńgeıi |
| 20 | Gaz qory | |
| 28 | 193 | Elektrondyq úkimettiń damýynyń damý reıtıńisi |
| 35 | 185 | Bilim berý reıtıńisi |
| 36 | 65 | Benzınge qoljetimdilik reıtıńisi |
| 38 | 148 | Jelilik ázirlik |
| 40 | Álemdik esporttaýshylar kórsetkishi | |
| 42 | 103 | Patenttik belsendilik reıtıńisi |
| 43 | 135 | Elektroenergıany qoldaný |
| 44 | 178 | Salymdyq tólemderdiń ońaılyǵy |
| 49 | 94 | Avtomobılızasıalaný |
| 49 | 190 | JİÓ kórsetkishi |
| 50 | 144 | Jahandyq básekelestikke qabilettilik |
| 52 | 148 | Genderlik teńdik |
| 53 | 166 | Aqparttyq-baılanys tehnologıalar damýy |
| 53 | 60 | Zeınetke shyqqannan keıingi ómir súrý uzaqtyǵy |
| 55 | 142 | Damý, órleý reıtıńisi |
| 57 | 109 | Azyq-túlik qaýipsizdiginiń ındeksi |
| 61 | 190 | Telefondyq baılanys |
| 64 | Adam ólimi tirkelgen avto-kólik oqıǵasy sany | |
| 65 | 124 | Terorızm |
| 66 | 135 | Qaıyrymdylyq kórsetý reıtıńisi |
| 66 | 167 | Internet jelisiniń jyldamdyǵy (5,44 Mb/s) |
| 67 | 179 | Ekonomıkalyq azattyq reıtıńisi |
| 67 | 168 | JUÓ |
| 69 | 91 | Ǵylymı-zertteý jáne tájirıbelik óńdeý |
| 70 | 187 | Adam potensıalynyń damý reıtıńisi |
| 71 | 99 | Zańdyq qadaǵalaý kórsetkishi |
| 73 | 146 | Ekonomıkalyq bilim |
| 74 | 80 | Ananyń bosanýy úshin qolaıly memleketter tizimi |
| 76 | 189 | Internettiń damý reıtıńisi |
| 79 | 143 | Inovasıa reıtıńisi |
| 82 | 187 | Jahandaný |
| 84 | 178 | Ekologıalyq tıimdilik reıtıńisi |
| 88 | 140 | Týrızm |
| 91 | 195 | Ǵylymı-zertteý belsendiligi |
| 94 | 138 | Álemdik saýda kórsetkishi |
| 97 | 194 | Ýrbandaný |
| 103 | 162 | Beıbitshilik reıtıńisi |
| 107 | 195 | Halyq sanynyń ósýi |
| 111 | 178 | Jahandyq qabiletsizdik |
| 119 | 151 | Qýanysh, baqyt kórsetkishi (ondaı da bar) |
| 119 | 193 | Sábı ólimi |
| 125 | 153 | Bilim berýge bólinetin shyǵyn kórsetkishi |
| 126 | 174 | Jemqorlyqtyń taralýy |
| 130 | 151 | Qoǵam turaqtylyǵy |
| 136 | 187 | Densaýlyq saqtaýǵa bólinetin shyǵyn kórsetkishi |
| 138 | 194 | Ómir uzaqtyǵy |
| 138 | 219 | Aldyn ala óltirý reıtıńisi (qasaqana jasalǵan ólim) |
| 143 (avtorıtarlyq rejim) | 167 | Demokratıa kórsetkishi |
| 187 | 197 | BAQ bostandyǵy (sóz bostandyǵy) |
Ǵalymdardyń statısıka týraly aıtqanyn aqıqatqa balap, bul statısıkaǵa sensek, jalpy jaǵdaıymyz jaqsy sıaqty. Biraq, sóz bostandyǵy, sýısıd, demokratıadaǵy kórsetkishterdi qarap qarnyń ashady. Al, siz ne túıdińiz?
Quralaı Isaeva
