Jalpy Almaty qalasy geografıalyq turǵydan alyp qaraǵanda birqatar ekologıalyq qolaısyz oryn tepken. Ol negizinen aýa aınalymynyń joqtyǵymen túsindiriledi. Bul qaladaǵy júzdegen myń mashınanyń qala áýe aımaǵyn ýly tútinmen lastaýǵa múmkindik týǵyzyp otyr. Bul qalada ókpe aýrýlarynyń órshýiniń negizgi faktory bolyp tabylady. Qalada ásiresi jelsiz kúnderi demalý qıyn, mundaı qıynshylyqtarmen kúresý qazir qala bıliginiń aldynda turǵan basty mindetterdiń biri.

Sonymen qatar qalada kóptegen óndiris oryndarymen jylý qazandyqtary da jaǵdaıdy qıyndata túsýde. Osyndaı jaǵdaılardy eskere otyryp jaqynda birqatar sharalar belgilendi. Solarǵa toqtalyp ótsek:

27 jeltoqsanda Almaty qalalyq ákimshiligi ǵımaratynda qalalyq qurylymdyq bólimshelerdiń basshylary buqaralyq aqparat quraldary ókilderine 2005 jyldy qorytyndylaýǵa arnalǵan baspasóz máslıhatyn ótkizdi. Olar óz salalary boıynsha jyl boıy atqarylǵan jumystar jaıynda áńgimelep, jýrnalıserdiń qoıǵan saýaldaryna jaýap berdi,- dep habarlaıdy KZ-today tilshisi qalalyq ákimshiliktiń baspasóz qyzmetine silteme jasap.

2005 jyldan bastap turǵyn úıler men mektep aýlalaryn retke keltirip, jaqsartýǵa, kólikpen tasymaldaý qyzmetin jetildirýge, qalany kógaldandyrý men jaryqtandyrýǵa, aryqtar men fontandardy rekonstrýksıalaýǵa, energetıkalyq keshendi jetildirýge, mádenıet pen týrızmdi órkendetýge, qalanyń tazalyǵyn saqtaý qyzmetteriniń jumysyn jaqsartýǵa arnalǵan qalalyq 10 damý baǵdarlamasy tabysty iske asyrylýda.

Raıymbek dańǵyly men Saıyn kóshesiniń qıylysynda avtokópir qurylysy júrgizilip, onyń tolyqtaı paıdalanýǵa berilýi qaladaǵy kólikterdiń júrip-turýyn aıtarlyqtaı jeńildetýge múmkindik berdi. Onyń el aýmaǵynda salynǵan alǵashqy iri avtokópir ekendigin atap ótken jón.

Almaty qalasynda "bir tereze" qaǵıdasy boıynsha halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵynyń ashylýy jedel qyzmet kórsetý barysyndaǵy alǵashqy qadamdardyń biri. Bul ortalyqtardyń negizgi maqsaty - halyqqa kórsetiletin qyzmet sapasyn arttyrý, qyzmet kórsetýdi barynsha jedeldetý, búrokratıalyq kedergilerdi azaıtý. Aldaǵy ýaqytta joǵary tehnologıaǵa negizdelgen osyndaı ıgi jańalyqtar qatary kóbeıe bermek.

Qala ákimi janynan qala qurylysy jónindegi keńestiń qurylýy qaladaǵy qurylys jumystarynyń barysyn baǵdarlap, qyzmetin úılestirip, sapasyn qadaǵalap otyrýǵa mol múmkindikter ashty. Qala ákiminiń Ál-Farabı dańǵylynyń joǵarǵy jaǵyna, taý baýraıyna alty qabattan asatyn úıler salýǵa shekteý qoıǵan sheshimi qala ekologıasy men qaýipsizdigin saqtaýǵa baǵyttalǵan ıgi qadam boldy.

170 kılometrden astam jol kúrdeli jóndeýden ótkizilip, 600-den astam aýla, 9 park pen 67 gúlzar, 30 sý burqaq retke keltirilip, rekonstrýksıalandy.

Sonymen birge Almaty qalasynyń 2014 jylǵy qysqy Olımpıadany ótkizýge úmitker qala retinde tirkelýi elimizdiń, onyń ishinde Almatynyń zor áleýeti men mol múmkindigin kórsetse kerek, dep baspasóz qyzmetiniń habarlamasynda aıtylǵan

Almaty qalasyn kórkeıtý sharalary

Almaty qlasyna elbasynyń kelýi kóptegen máselelerge jańasha qaraýǵa septigin tıgizdi.

Elbasy Nursultan Nazarbaev Almatydaǵy Jarokov pen Raıymbek kóshelerin jalǵaıtyn metropolıtende bolyp, ondaǵy jumysshylarmen kezdesý ótkizdi.

Metro jelisiniń jobalarymen tanysqannan keıin, jumysshylarmen bolǵan kezdesý barysynda sóz alǵan Memleket basshysy: “Metro salý isi ońaı jumys emes. Qaladaǵy metro keshenin tolyqtaı iske qosý úshin jalpy kólemi 101 mlrd. teńge qajet eken. Úkimettiń baǵdarlamasyna sáıkes budan bylaı tıisti qarjy jyl saıyn ýaqytynda bólinip otyratyn bolady. Jalpy metropolıten salý jumysy - el ekonomıkasynyń kóterilgenin bildiredi.

Sońǵy 15 jyldan beri bitpeı kele jatqan metro qurylysyn biz aldaǵy 3 jyldyń ishinde tolyqtaı iske qosamyz dep josparlap otyrmyz. Bul joba iske qosylsa, qalanyń ekologıasy jaqsarmaq. Almaty jaqyn bolashaqta aımaqtaǵy Qarjy ortalyǵy bolǵaly otyrǵandyqtan mundaı strategıalyq jobalar bizge aýadaı qajet”, dedi. Qazirgi tańda Almatydaǵy jer asty metropolıten jelisiniń jalpy uzyndyǵy 21 shaqyrymdy quraıdy, onyń 12 shaqyrymynda qazý jumystary aıaqtalǵan bolsa, al qalǵan 9 shaqyrymdy burǵylap tesý isi aldaǵy 1,5 jyl ishinde bitedi dep kútilýde. Metro jelisi 2008 jyly 7 stansasymen qosa tolyqtaı paıdalanýǵa beriletin bolady

Mysaly, 2004 jyly jergilikti búdjettiń 42 paıyz tabysy respýblıkalyk búdjetke alynǵan. Al bul 76,8 mlrd. teńge qala tabysynyń 32,1 mlrd. teńgesin kuraıdy. Al 2005 jyly qala tabysy 86,4 mlrd. teńge bolady dep boljansa, ortalyk onyn, 52,3 paıyzyn nemese 45,4 mlrd. teńgesin alyp qoıýdy kózdep otyr. Sondaı-aq keler jyly, tipten, mejelengen 91 mlrd. teńgeniń 56 mlrd. teńgesin, ıaǵnı, kala tabysynyń 62 paıyzyn alýdy josparlap qoıǵan. Sóıtip ótken úsh jylda qala búdjetinin tabysy 20 paıyzǵa ósse, respýblıkalyk búdjet-ke alyp koıý 76 paıyzǵa ósken. Osy oraıda kalaǵa qaldyrylǵan tabys kólemi 44,7 mlrd. teńgeden 35,3 mlrd. teńgege nemese 21 paıyzǵa temendegen. Eger ınflásıany es-kersek, bul odan da joǵary. Búdjetti jos-parlaýdyn. mundaı tájirıbesi jergilikti bıliktin kala tabysyn kóbeıtýge degen yn-tasyn tómendetip, respýblıkalyk búdjetten dotasıa suraýshylardyń jaǵdaıyna qoıýda.

•       Qalaǵa respýblıkalyq transfertter de tym jetkiliksiz bólinýde. Mysaly, 2006 jylǵa transfertter aýqymy 26,6 mlrd. tenge dep boljanypty. Onyń ishinde kebisi respýblıkalyk baǵdarlamalardy júzege asyrýǵa aýdarylǵan. Atap aıtqan-da, 18 mlrd. teńge (67,7 paıyz) metro kurylysyn jalǵastyrýǵa, 6 mlrd. tenge (23,3 paıyz) ıpotekalyk turǵyn úı baǵdarlamasyn júzege asyrýǵa nesıe retindebólinbek. Sonda kalaǵa bar bolǵany 2,4 mlrd. teńge ǵana kalady. Al qalanyń kajst etetini 42 mlrd. teńge.

• Qaladaǵy kóptegen ǵımarattar men qurylystardy seısmıkalyk, jaǵynan kúsheıtýge, kóshkin jurý jáne taý eteginiń temen syrǵýyna karsy sharalar júrgizýge, kólik ótkelderin, kosymsha nysandar, aınalma jol, 30 paıyzy basqa jaılarda otyrǵan densaýlyk saqtaý salasyna jańa nysandar     salýǵa     kelesi     jyldyń búdjetinen bir tıyn da bólinbegen. Muny kalaı túsinýge bolady?

      Bilim berý salasynda okýshy ornynsh jetispeýshiligi 33 myńdy kúraıdy. 12jyl-dykqa kóshkennen keıin ol taǵy 15 myn. orynǵa kóbeıedi. Bizge qazirdin ózinde al-daǵy eki-úsh jylda árkaısysy 1200 oryn-dyk 18 mektep salý óte kajet. Búgingi tań-da-aq salynyp jatkan nysandarǵa kandaı karjynyńbólinetindigi belgili bolýda. My-saly, 2006 jyly eki mektep salýǵa bólingeń transferiterdi biz alǵashky jarty jylda-ak ıgerip tastaımyz. Sóıtip ekinshi jarty-jyldykta búl kúrylystar toktap kalady. Odan ary ne bolatyny belgili, ol kuryly-sty jalǵastyrý kimbatka túsip ketedi.

• Qalada balabaksha salýǵa aqsha tipten karastyrilmaǵan. Al qalada kazir demografıadyk jaǵdaı óte jaqsy. Kazir kún saıin Almatyda ómirge 90-ǵa jýyk bala kelýde. Osy oraıda. bizgekazirdiń ózinde 360 balalar bakshasy óte kajet bolyp tur.

•   Memlekettik turǵyn úı kurylysyndamytý baǵdarlamasy sheńberinde ıpotekalyk nesıe boıynsha  salynyp jatkan úılerdiń paıdalanýǵa berilýine baılanysty da aýyr jaǵdaı kalyptasty. Mysaly, bıyl 457 myń sharshy metr turǵyn úı aıdalanýǵa beriledi. Osy oraıda biz qazirdiń  ózinde salynǵan úılerdi ınjenerlik ınfrakurylymdarmen kamtamasyz ete almaı otyrmyz. Óıtkeni  qarjy tapshylyǵy ústimizdegi jyly osy maqsatka bólingen transfertterden úsh esege asyp ketti. Al 2006 jyly bul máseleni qarjylandyrý tipten oılastyrylmaǵan.

• Búginde qaladaǵy ınjenerlik komýnıkasıalar orta eseppen 50 paıyzǵa tozǵan. Ásirese qalanyn. ońtústik beligin jylý-kýatpen kamtamasyz etý asa kıyn jaǵdaıda. Al jalpy kaladaǵy barlyq ınjenerlik jelilerdi tek kalypka keltirý úshin ǵana 57 mlrd. tenge kajet. Osy oraıda elektrkýatynyn. jetispeýshiliginin ózi búginde 300 megavatty kúrap otyr. Búlaı sozyla berse, kelesi jyly qalanyn ontústik beliginde paıdalanýǵa beriletin barlyk nysandardy toqtatýǵa májbýr bolamyz. Óıtkeni biz olardy tıesili kýat kózderimen kamtamasyz ete almaımyz.

•       Sondaı-ak konsesıalar týraly zań da áli jasalyp bitpeı koıdy. Al ol bizge ınfrakurylymdy jáne áleýmettik salany damytýǵa, jeke ınvestısıa tartýǵa múmkindik berer edi. Investorlarǵa kosym-sha kepildikter berýge jol ashar edi.

•       Ótken jyly qala búdjeti jospar boıynsha 32 mlrd. teńge boldy. Onyn. 10,5 mlrd. teńgesi — bilim berýge, 11,5 mlrd. teńgesi — densaýlyq saktaý salasyna bólindi. Sonda qalǵan jumystyń bárine 10 mlrd. teńge kalýy tıis edi. Árıne, respýblıkalyq búdjetten bólingen transferttermen, ózimizdiń jumystarymyzben ony 69 mlrd. teńgege jetkizdik. Al eger josparlanǵan kórsetkish sheńberinde qalsak ne bolar edi. Qazirdiń ózinde kalanyń durys damýyna qajetti karjyny taba almaı otyrǵanda shaǵyn jáne orta kásipkerlikti qalaı damytamyz? Qalaı jańa jumys oryndaryn ashamyz?

• Ótken jyly Almatyda bar bolǵany 15 shakyrym ǵana jol jóndelgen bolatyn. Al kaladaǵy kattyqabatty joldardyń jalpy uzyndyǵy 1,5 myń shakyrym. Osy oraıda normatıvke ilesý úshin jylyna 150-170 shakyrym joldy jóndep otyrý kajet. Oǵan akshany kaıdan alamyz? Búginde bir ǵana kólik aıyrymynyń ózi 6 mlrd. 200 mln. teńge túrady. Al bizge birinshi kezekte, aldaǵy bes jylda 18 aıyrma jol salý kerek. Óıtkeni qazir kala kóshelerine kúnine 450-500 myndaı kólik shyǵady. Jáne ol barǵan saıyn kóbeıý ústinde. Búıte berse, kala bekitilip qalady ǵoı. Sondyktan da jylyna en bolmasa bir aıyrma jol salyp otyrýǵa múmkindik ashý kerek shyǵar.

• Metro kurylysyna bólinetin 18 mlrd. tengeni ıgere almaıdy deıdi. Prezıdent metro kurylysshylarymen kezdeskende aldymyzǵa nakty mindet qoıdy, ol  2008 jylǵa metropolıtennin birinshi kezegin (8,3 shaqyrym) paıdalanýǵa berý. Osy oraıda Elbasy keler.jyly metro kurylysyna 18 mlrd. tenge, al -2007 jyly taǵy 18 mlrd. tónge bólinedi dep aıtty. Biz bul metrony 1988 jyldan beri salyp kelemiz..Biz endi ony taǵy sozsaq, ol qyrýar  aqshany jelge shashqandaı bolar edi. Sondyqtan bul metropolıtennin júrip turǵan qan tamyryn toqtatýǵa áste bolmaıdy.

Qorytyndy

Qorytyndy retinde basqa tulǵalardyń sózderine úńilgendi jón kórdim.

Turarbek ASANOV, Almaty qalasynan saılanǵan Májilis depýtaty:

• Bizdiń alǵash ret depýtat bolǵanymyzǵa onsha kóp bola qoıǵan jok. Bastapkyda búdjettiń kalaı qabyldanatynyn aıyra almaıtyn edik. Bıyl biz búdjetti bólshekteı qaraýdamyz. Sóıtsek, bizder, depýtattar búdjetti qurýǵa tipten katyspaıdy ekenbiz ǵoı. Sonyń saldarynan jergilikti búdjetter ol óńirden saılanǵan depýtattardyń kelisiminsiz ótip ketip jatyr eken. Tipti ol úshin jergilikti ákimderdińde kelisimi alynbaıdy eken. Sonda biz respýblıkalyk   búdjetti   bekitýden   baska, jergilikti búdjetterdi qaraýdan syrt kalatyn bolǵanbyz ǵoı. Men muny túbirimen kaıta karaý kerek dep oılaımyn.

• Almaty kalasy Ákiminiń janaıkaıy bárimizge túsinikti bolýy kerek. Bul bárimizge   qymbat   qala.   Bul   kalada bárimizdin týystarymyz, balalarymyz turady. Bir jarym mıllıon adamy bar kala. Al sheshilmegen máselesi tolyp jatyr. Sonyń biri — jol aıyrymy. Onyń saldarynan qala ekologıasy adam tózgisiz jaǵdaıǵa jetti. Tipti, ol kazir shyǵystan joǵary karaı aýyz saldy. Al onda 1-JEO, 2-JEO jáne GRES ornalasqan. Munyń bárin qalanyń búgingi ekologıasy kótermeıdi. Sondyqtań paıdalanar otyndy mazýttan gazǵa aýystyrý kerek. Endeshe kazirgi másele qalańy damytýda emes, qamtamasyz etýde tur. Osy oraıda Úkimettin tyrysýy maǵan túsiniksiz. Al eger jer silkine kalsa she? Ne qalady? Búginde qalanyn turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵynyn 30 paıyzy ábden tozǵan. Onyn jartysyn buzý kerek, jartysyn — seısmıkalyq kúsheıtý kerek. Áıtpese biz Almaty qalasynyń barlyk halkyn taǵtyr tálkegine tasiaımyz.

Ravıl SHYRDABAEV, «Otan» partıasynyń partıalyq tizimi boıynsha saılanǵan Májilis depýtaty:

• Halyqta «Aýyrdy ketergen biledi» degen sóz bar. Qazir men Imanǵalı Nurgalıulynin qandaı kúıde otyrǵanyn jaksy túsinemin. Óıtkeni ózim de kezinde Atyraý oblysynyńákimi bolǵanmyn. Al aıtpaǵym mynaý. 1994-1995 jyldary eldegi jaǵdaı

tipten qıyn boldy. Tipti ony halyqqa «Túsininizdershi, qazir memleket aýyr jaǵdaıda tur» dep túsindirdik. Al kazir olarǵa ne deımiz?.. 2006 jylǵa josparlanǵan 92 mlrd. tengeniń 62 mlrd. teńgesin alyp koıǵanymyzdy Almaty turǵyndaryna kalaı aıtpaqpyz. Bul jaǵdaı osydan 10 jyldaı buryn oryn alsa, túsindirer edik. Al kazir ne deımiz. Almatyda da bilimdi jandar kóp qoı.

• Múmkin qazir Astanany barlyǵy bile bermeıtin shyǵar. Al Almaty —álemge belgili kala. Elimizdiń mádenıet, ǵylym, karjy, ortalyǵy. Biz onda kóptegen haly-karalyk forýmdar ótkizip jatamyz. Birak ol jer silkinisi qaýipti aýmak qoı. Endeshe osyndaı zilzalalyk, kaýipti aımaktyń 50 paıyzǵa tozǵan ınjenerlik jelilerin sheshe almaı jatqanymyz qalaı? Múnyń zarda-byn ómiri jýyp ketire almaımyz ǵoı. Son-dyqtan da basqa oblys ortalyktarynyń máselesin keıinge kaldyrýǵa bolatyn shyǵar. Al Almatymen oınaýǵa bolmaıdy...

«Endi jańashyl ákim bolypty»

Muhtar TİNİKEEV, Qaraǵandy oblysynan saılanǵan Májilis depýtaty:

• Imanǵalı Nurǵalıulyn men jıyrma jyldan beri bilemin. Búrmn ol órkashan da janashyl-adam bolatyn. Endi mine jańashyl-ákim bolypty. Janaǵy qala Ákimi aıtkan, dárigerlerdiń, múǵalimderdiń 32 paıyzǵa kóterilgen enbekaqgsyna tıesili karjshy jetkiliksiz berý, búl endi barlyq zaMdy buzý. Bl bir. Ekinshiden, ózderińiz aıtyı jatyrsyzdar, Almaty zilzalany jylyna áldeneshe márte basynan keshiredi dep. Sol úshin de bul kalaǵa karaı bzrimiz de burylýymyz kerek.

P.S.

İle Alataýy qoınaýynda ornalasqan Almaty qalasy ulttyq nyshandardy saqtap,jańa sáýletti ǵımarattarmen qyzyqtyrady.Almaty mańynda 90myń. gektar jerdi alyp jatqan ǵajaıyp tabıǵat qoryǵy bar.

 "Medeý" muz alańy barsha álemge áıgili. 1972 jyly qurylǵan ol 1691,2 m.bıiktikte ornalasqan.Muz alańy (10,5 myń. kv.m.)onda kónkımen jyldam júgirý,dop hokeıi sıaqty ózge de muz betinde oınalatyn sport túrleriniń damýyna qosqan úlesi zor."Medeý"-de 120-dan astam kokı tebý sportynyń rekordttary ornatylǵan.

Almaty mańyndaǵy Shymbulaq álpınıserdi, týrıserdi, taý shańǵyshylaryn qyzyqtyrady.Jyldam tómen túsý jolynyń uzyndyǵy 3500 m.Tehnıkalyq jabdyqtalý jaǵynan Shymbulaq Eýropadaǵy eń keremet taý aılaqtarynan kem emes,al syrǵanaý múmkindigi olardan asyp ta túsedi

Ádebıet

Saıttar:

Almaty qalasynyń resmı saıty

Aıqyn.kz

Mássaǵan.kom

Dala men qala

İzdeý qyzmeti: http:\\www.google.kz