Atyraýdyń ańyzaq jeli kúni-túni bir tolastamaıdy eken. Bir kún emes- aý, birer saǵattyń ishinde júzimiz totyǵyp, ernimiz jarylyp ketti. Al bul jaqtyń halqy buǵan úırengen sıaqty. Azannan qara keshke deıin «qyrman basynda» júretin munaıshy qaýym teńizden soqqan ókpek jelge myńq demeıdi-aý, shirkin! Al Edil men Jaıyqtyń ortasynda ornalasqan ken oryndaryn kórýge kelgen jornalshylar aptobýsqa bir kirip, bir shyǵyp jylyna almaı júr.

El kórgen, jer tanyǵan jaqsy ǵoı. Atyraý oblysy, Isataı aýdany Aqqystaý aýylyn betke alǵan bul jolǵy saparymyzdyń maqsaty bir jaǵynan búgingi aýyl turmysymen tanysý bolsa, bir jaǵynan mundaǵy «Jaıyqmunaıgaz» óndirý basqarmasynda jumys isteıtin eńbek adamdarymen pikirlesý, suhbattasý tuǵyn. Al bul «Embimunaıgazǵa» qarasty tórt basqarmanyń biri.

 Joldyń jyry

Atyraý men Isataı aýdanynyń arasy sonsha alys emes, alaıda mejeli jerge sharshap-shaldyǵyp ázer degende jettik. Oıdym-oıdym, kedir-budyr jol avtobýstyń júrisin baıalaýlatyp tastady. Bul Aqtóbe men Astrahannyń arasyn jalǵaıtyn, Atyraýdy basyp ótetin kúre jol eken. Bıylǵy Joldaýynda Nursultan Nazarbaev dál osy Aqtóbe-Atyraý, Atyraý – Astrahan tas jolyna kúrdeli jóndeý júrgizý qajettigin qadap tapsyrǵan tuǵyn. Bekerge aıtpapty...Al bizben saparlas bolǵan birqatar jergilikti jýrnalıserdiń aıtýynsha, halyqaralyq mańyzy bar dáliz Keńes úkimeti qulaǵaly beri jóndeý kórmegen eken...

Al munda (Aqqystaý aýylynda) bizdi «Embimunaıgaz» óndiris ornynyń baspasóz hatshysy Ǵalıa Qarajanova kútip aldy. Aıtýynsha, jergilikti jýrnalıserdi mundaı saparǵa shaqyrtý qıyn. «Kópshiligi kele bermeıdi. Sebebi, kúndelikti kórip-bilip júrgen dúnıeleri ǵoı. Barlyǵymen tanys. Qajet bolsa basqarma basshylaryna ózderi-aq shyǵyp kerekti aqparatty ala alady. Al sizderge munyń barlyǵy tańsyq shyǵar. Munaı óndirý isiniń qalaı júzege asatyny qyzyq bolar degen oıdamyn. Onyń istine sońǵy kezderi jýrnalıser aýyl ómirin jazýdy sıretip ketti...Al mundaǵy ken ornynda túgeldeı Isataı aýdanyna qarasty eldi-mekenderdiń turǵyndary jumys isteıdi. Sizder oılaǵandaı bizdiń kúnimiz sheteldik mamandarǵa qarap otyrǵan joq. Jergilikti jumysshylar munaı óndirýdiń tehnologıalaryn jetik meńgergen», – dedi Ǵalıa Qarajanova.

Kúpáıki...

Al «basqarma basshymen júzdesesizder» degende kóz aldymyzǵa qylqynyp galstýk taqqan, shyttaı kıingen, janynda jylmańdap júretin kómekshisi bar sheneýnik elestegen edi. Qatelesippiz. Basqarma basshysynyń kıim kıisi ǵana emes, sóz máneri de onyń ómir kórgen, osy kásiptiń ystyǵyna kúıip, sýyǵyna tońǵan adam ekenin ańǵartqandaı. Ústine munaıshynyń kónetoz kúpáıkesin ile salǵan Sháımerden Tóleńgitov bizge biraz jaıtty baıandap berdi. Aıtýynsha, Isataı aýdanynda munaı sonaý 1968 jyldan beri ıgeriledi eken. Qazir mundaǵy 694 uńǵymanyń 673-i jumys istep tur. Bıylǵy jylǵy óndiristik jospardy, onyń ishinde munaı jáne ilespeli gaz óndirýdi basqarma 100 paıyzǵa oryndap tastapty. Al bizdi budan buryn kásiporynnyń qansha adamdy jumyspen qamtyǵany jáne olardyń arasyndaǵy jergilikti turǵyndardyń úlesi mazalaǵan bolatyn. Buǵan da jaýap ala aldyq. Qazir «Jaıyqmunaıgazda» 1000-nan asa azamat eńbek etse, sonyń 90 paıyzy jergilikti turǵyndar eken.

Al ken oryndaryn basqarmanyń bas ınjeneri Ǵabıdolla Shanaıulymen birge aralyp shyqtyq. «Byltyr munda úzdik mamandy anyqtaý baıqaýy ótti. On nomınasıanyń segizinde bizdiń óndiris ornynyń jumysshylary top jardy», – dedi ol.

Eńbek adamy

Keıbireýler: «Eńbek adamynyń obrazyn somdaıtyn qazir keńes dáýiri emes qoı. Bul taqyryp óziniń ózektiligin joıǵan» deıdi. Kelispeımiz. «Jaıyqmunaıgazǵa» qarasty ken oryndaryn aralaı júrip, jazýǵa turarlyq jáne ómir joly óser urpaqqa úlgi bolarlyq azamattarmen tildestik. Munaıshylardyń arasynda áıelderde bar.

Sonyń biri – Kúlánda Qaldybaeva. Isataı aýdany «Jaıyqmunaıgazda» sonaý 1977 jyldan beri munaı óndirýshi operator bolyp isteıdi eken. Naǵyz eńbek adamy degen osy shyǵar. Táýligine 4,5 myń tonna munaı shyǵaratyn qurylǵylardy baqylap, kúni-túni basy-qasynda júredi. Al biz bolsaq Atyraýdyń ańyzaq jeline shydaı almaı eki úsh mınót ótpesten aptobýstyń ishine qaıta kirip kettik...

Aıtpaqshy...

Ázirgi kúni dástúrli munaı óndiretin, al jergilikti jurt «sálem salyp turǵan kelin», munaıshylar «kachalki» dep ataıtyn qurylǵylardyń ornyna jańa tehnologıa kelipti. «Jaıyqmunaıgazdyń» Saltanat Balǵymbaev dep atalatyn ken ornyn (munaıshylar bul kisiniń mundaǵy munaıshylar áýletiniń ókili jáne Qazaqstannyń burynǵy Premer-mınıstri Nurlan Balǵymbaevtyń aǵasy ekenin aıtyp berdi) aralaı júrip jańa qurylǵymen tanysýdyń sáti týdy. Qazir atalǵan ken ornyndaǵy 117 uńǵymada dál osyndaı munaı soratyn qurylǵylar ornatylǵan eken. Syrt kózge bulardy «munaı óndiredi» dep aıtýǵa múlde kelmeıdi. Syrty, sıqy uqsamaıdy. Jerge qadaı qalǵan qasha syqyldy. Sonda jańa tehnologıanyń burynǵydan artyqshylyǵy nede?

– Burynǵy mehanıkalyq munaı soratyn qurylǵylarmen salystyrǵanda LSHP (jańa tehnologıanyń ataýy) shydamdy, ıaǵnı temiri tozbaıdy, shirimeıdi jáne bul jerde jumys isteıtin operatordyń jumysyn jeńildetedi. Burynǵy qurylǵylardy «eki shoqyp, bir qaraıtynbyz». Bul tehnologıanyń taǵy bir artyqshylyǵy elektr qýatyn 30-50 paıyzǵa az paıdalanady jáne bulardyń barlyǵyn bir júıege qosyp, kompúter arqyly baqylaýǵa bolady. Jumystyń avtomatty túrde júrgizilgeni qolaıly ǵoı. Qazirgi kúni tutas «Embimunaıgaz» boıynsha barlyǵy 53 LSHP ornatylǵan, al jyl aıaǵyna deıin taǵy 25 qurylǵy ornatatyn bolamyz, – dedi Ǵabıdolla Shanaıuly.

Alaıda túgel tehnıka avtomattandyrylyp, mundaı qurylǵylardyń barlyǵy bir ortalyqtan basqarylar bolsa óndiris ornyndaǵy myńǵa jýyq adam qaıtpek jáne qaıda barmaq?!

Evrıka

Mundaı qurylǵy táýligine 28 tekshe metr sý aralas munaı óndiredi eken. Al mundaǵy «qara altynnyń» taza úlesi 4,5 tonna. Qazirgi kúni óndiris orny uńǵymalardaǵy sýdyń mólsherin azaıtý úshin jer astyna polımer jiberip jatyr. Polımerdiń ereksheligi sol alynatyn ónimniń tutqyrlyǵyna áser etetinge uqsaıdy. Iaǵnı, jer asty sýynyń kózin jaýyp, munaıdan bólekteıdi. Tájirıbeniń qolǵa alynǵanyna uzaq bola qoımapty. Al mundaǵy maqsat munaıdy meılinshe mol óndirý ekeni belgili. Ǵabıdolla Shanaıulynyń aıtýynsha, ken ornyndaǵy kómirsýtekterdiń sýlaný deńgeıi qazirgi kúni 90 paıyzdy quraıdy. «Eger bul kórsetkish kem degende seksen paıyzǵa tússe jobany sátti dep aıtýǵa bolady» deıdi ol. Tájirıbeniń qanshalyqty sátti bolary tek 6 aıdan keıin ǵana belgili bolmaq. Al bizdiń kóńilimizde taǵy bir dik qaldy. Polımer, bylaısha aıtqanda hımıalyq zatty jer astyna jiberý, ony jer asty sýymen aralastyrý, onsyzda tutynatyn sýy tapshy óńir úshin eń aldymen ekologıalyq turǵydan zıandy emes pe, álde biz qatelesemiz be?

Dýman BYQAI