Forbes basylymy memleket basshysynyń AQSH-qa resmı sapary qarsańynda «Qazaqstan prezıdenti Tramptyń Aq úıine bet aldy» atty Kennet Rapozanyń maqalasyn jarıalandy. Qamshy.kz atalǵan maqalanyń úzindilerin nazarlaryńyzǵa usynady.

Avtor «Qazaqstandaǵy mobıldi ınternet Brazılıa, Reseı jáne Úndistanmen salystyrǵanda jyldamdyraq. Tipti, Úndistanmen salystyrǵanda eki ese jyldam. Bul Kaspıı teńizindegi gaz ben munaıǵa baı 77 jastaǵy Nursultan Nazarbaev basqaratyn Qazaqstan»,-dep bastaıdy maqalasyn.

Kennet Rapoza Nazarbaevty basqa kóshbasshylarmen salystyrǵanda, óńirdegi úzdikterdiń biri ekenin aıtqan. «Eýropalyq Odaqqa múshe bolǵan Baltyq óńirindegi 3 eldi qospaǵanda, burynǵy keńes elderimen salystyrǵanda, Qazaqstanda saıası jaǵdaı turaqty». 

«Ol ýaqytta barlyǵy qanshalyqty oıdaǵydaı jaqsy nátıje bolaryn boljaý múmkin emes edi. Nazarbaev Qazaqstandy álemge tanystyrdy», – deıdi AQSH-tyń osy eldegi birinshi elshisi, RAND korporasıasy bıznes-kóshbasshylar Forýmynyń atqarýshy dırektory Ýılám Kortnı.  

Nazarbaev ókimetti bir qalypty basqarady. Ol úshin postkeńestik dástúrge saı, geosaıasatta kóp vektorly ustanymdy saqtaı otyryp, bılikti tarmaqtarǵa bólý mańyzdy. Munda Reseı, Qytaı jáne Batys erekshe ról oınaıdy, biraq bir-birine qarsy shyqpaıdy.

«AQSH Qazaqstannan Reseı men Qytaıdy shettetýdi maqsat tutpaıdy. Al Reseı Qazaqstannan AQSH-tyń energetıkalyq kompanıasy men qorǵanys strategıasyn yǵystyra almaıdy», – deıdi ol.

Nazarbaev AQSH prezıdenti Tramptyń jańa Ońtústik Azıa strategıasyn qoldady. Bul týraly qyrkúıekte Aq úı habarlady. Jańa strategıanyń ishinde Aýǵanstandaǵy tálibterge qarsy kúresti kúsheıtý, Aýǵanstanǵa qarsy sodyrlardy óz elinde jasyrǵany úshin Pákistanǵa sanksıa engizý bar. Tramp pen Nazarbaev telefon arqyly sóıleskende, AQSH prezıdenti «Qazaqstannyń aımaqtyq jáne ǵalamdyq kóshbasshylyǵy, onyń ishinde, qańtardaǵy BUU Qaýipsizdik Keńesinde tóraǵalyq etýi úshin alǵysyn bildirdi».

Kennet Rapoza «Nursultan Nazarbaev – burynǵy Sovet Odaǵynyń Angela Merkeli emes. Sońǵy on jyldyqta Nazarbaev eldi kórshiler men keń baıtaq Orta Azıaǵa úlgi bolatyndaı, zamanaýı túrde ózgertýge kúsh saldy»,-deıdi.  

«Qazaqstan ıadrolyq qarýǵa tyıym salý jóninde kampanıany basqaryp, Astanada Sırıa boıynsha birneshe márte beıbit kelissóz júrgizýge uıytqy boldy. Ol Astana prosesi retinde tanylǵan. Nazarbaev ózine Ortalyq Azıadaǵy deldal retinde qaraǵandy qalaıdy. Bul turǵyda eshkim oǵan básekeles bola almaıdy».  

2018 jyly «Shevron» kapıtal salý men barlaý baǵdarlamasyn jarıa etti. Oǵan 18,3 mıllıard AQSH dollary bólindi. Sonyń 3,3 mıllıardy AQSH-taǵy Permıan baseınine, al 3,7 mıllıardy Qazaqstanǵa jiberiledi. Bıyl  bul kompanıanyń Qazaqstan aýmaǵynda jumys istegenine 25 jyl tolady.

Rapozanyń pikirinshe, eger munaı baǵasy oıdaǵydaı bolsa, Teńiz ben Qashaǵan Nazarbaevtyń zamanaýı Qazaqstandy qurý mindetiniń oryndalýyn nyǵaıta túsedi. Qytaılar da kómektesedi. Qytaı Qorǵasqa mıllıondap qarjy quıdy. Qorǵas – eki eldiń shekarasynda ornalasqan álemdegi eń iri qurǵaq porttardyń biri.

«Qazaqstan Qytaıdyń kóp ǵasyrlyq Jibek jolyn qaıta jandandyrýdy qoldaıdy» deıdi Londondaǵy «Fokýs Ekonomıks» kompanıasynyń ekonomısi Nıhad Ahmed.

Nazarbaevtyń Vashıngtonǵa sapary qarsańynda «kóńili kúpti emes». Elge Reseıdiń basa kóktep kirý qaýpi joq. Revolúsıa joq. Qytaıdan nemese «Shevron» kompanıasynan ınvestısıalar basqa «standarǵa» emes, dál Qazaqstanǵa túsip otyr. Bul ınvestısıalar azamattyq shıelinis sebebinen Ýkraınaǵa da quıylyp otyrǵan joq.

Saıasattanýshy Omelıcheva «Ony ádiletti baǵalaýymyz kerek. Onyń júrgizip otyrǵan saıasatynyń kóp tusyn synaýǵa bolady, biraq ol barlyq jaǵynan – kóregen kóshbasshy. Nazarbaevtan basqa eldi aıaǵynan tik turǵyzý úshin kóp jyl qatarynan bilimge ınvestısıa quıǵan birde bir prezıdent oıyma kelmeı tur. Qazir sonyń jemisin kórip otyr»,-dep pikir qosady.

Kennet Rapoza óz maqalasyn «Nazarbaevty el qalaı qabyldasa da, onyń Sovet Odaǵy qulaǵannan keıin saıası turaqtylyqty saqtap kelgeni aıdan anyq. 30 jyldyń ishinde ol eldi biriktire aldy» dep túıindeıdi.