Ol – balanyń konstıtýsıasy.

…Sosyn mektepterde árkim oqýlyq jaz­ǵysh bolyp ketti. Oqýlyq degenimiz qundy dúnıe. Ol – balanyń konstıtýsıasy. Biraq ony árkim jazǵasyn, onyń ishi biryńǵaı qate bolady. Biz sonymen bir ǵana balany emes, san urpaqty qatelestirip jatyrmyz. Bul óte ókinishti.

Sheshendik mektebin ashý kerek dep oılaımyn

Menińshe, Astana qalasynda barlyq jaǵ­daıdy jasap, eldegi barlyq daryndy balalardy jınap alyp oqytatyn Tóle bı, Áıteke bı, Qazybek bıdiń sheshendik mektebin ashý kerek dep oılaımyn. Sodan soń danalyqqa úıretetin Abaıdyń dana­lyq mektebi kerek. Bul bizdiń balalary­myzdyń bolashaǵy úshin qajet.

Bizdiń aıyzymyzdy qandyrǵan, kókeıi­mizden shyqqan, izdegenimizdi taýyp bergen Elbasymyzdyń «Bola­shaqqa baǵdar: rýha­nı jańǵyrý» atty maqalasynda kóterilgen másele bir kúnde týǵan joq. Bul kóp ýaqyttan beri eldiń kókeıinde júrgen, jurt­tyń kókeıin tesken, kúndiz óńinen, túnde túsinen ketpegen sondaı taǵdyrly qazaq halqynyń taǵdyryna qatysty tereń oılar edi. Bul maqalany jazý­ǵa Elbasy­nyń ózi birden kele qoıǵan joq. Kerek bola­tyn bolsa, bizdiń ult rýhanı jańǵy­rýdy táýel­sizdik alǵan kezden bastady. Men muny sol kezden bastalǵan tájirı­beniń qorytyndysy dep esepteımin. Biz muny buǵan deıin aıtyp ta, jazyp ta júr­dik. Biz muny kez-kelgen qazaq ıntellı­gensıa­synyń armany desek bolady.

Anaý bir jyly Elbasy qasıetti Ulytaýdyń eteginde, Áýlıe bulaqtyń basynda otyryp tereń tebirenip, halyqpen syrlasty. Sol suhbatynda kóptegen oılar aıtty. Sonda qazaq­tyń qasıetti jerleri týraly, qazaq­tyń eshkimnen uıalmaıtyn tamyry tereń tarıhy bar ekeni jaıynda, ol tarıh únemi tutastaný, birigý tarıhy ekeni jaıynda keremet aıtty. Sol tusta  kórshi eldiń bir basshysy qazaq­tyń tarıhy joq degen áńgime aıtqan edi. Soǵan bul qarsy aıtyl­ǵan keremet pikir esebinde boldy. Qazaqtyń óz tarıhy bar, Qazaq handyǵyna 550 jyl boldy dep, jurt kútpegen jerden jarq etkizip batyldyq tanytty. Bul qasıetti Áýlıe bulaqtyń basynda aıtylyp edi. Sodan beri Elbasy únemi tebirenýmen keledi. Meniń jadymda,  táýelsizdigimizdiń 25 jyldyǵyna oraı «Uly dala ulaǵattary» deıtin keremet bir kitap jazdy. Onda qazaq tarıhy, qazaqtyń taǵdyry, ótkeni, búgini jaıly aıtyp, erteńi jaıly keremet tolǵanady, ǵajap tebirenedi. Men ol týraly «Egemen Qazaq­stan» gazetine úlken maqala bergenmin. «Ol eńbektegen baladan, eńkeıgen kárige deıin, mektep qabyrǵalarynda, joǵary oqý oryndarynda, bıik keńselerde jatpaı turmaı kitap oqıtyn. Munda qazaqtyń tarıhy bar, Elbasynyń tebirenisteri bar» dep jazyp edim. Men keıde inilerimnen surastyram «Sender osy kitapty bilesińder me?» dep. Biraq bir ókinishi, bılikte júrgen azamattardyń kóbisi muny áli oqyǵan joq.

Odan keıin Elbasy táýelsizdigi­mizdiń shejiresi sıaqty, táýelsizdigi­mizdiń ensıklopedıasy ispetti «Táýelsizdik dáýiri» deıtin ǵajap kitapty jazdy. Bárimiz buryn tarıh týraly jazylǵan kitaptardy oqydyq qoı. Ol kitaptarda bir alys tarıh kóz aldymyzǵa elesteýshi edi. Al myna «Táýelsizdik dáýiriniń» ishinde bizdiń ózimiz júrmiz. Oqıǵalardyń ishinde de ózimiz júrmiz. Óıtkeni, bul táýelsizdiktiń aldy, táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary týraly boldy. Ondaǵy basymyzdan keshken qıyn­dyq­tar, keshegi qańyrap qalǵan aty bar, zaty joq Qazaq KSR deıtin, Qa­zaq­stan keńestik sosıalısik respýb­lıkasy deıtin respýblıkanyń basy­nan keshken ahýaldary týraly aıtyl­dy. Zaýyttar qırady, sovhozdar, kolhozdar tarady, eldiń bala tárbıe­leıtin analary ala qapshyq arqalap bazarǵa ketti, mektepterde jaqsy sabaq berip júrgen muǵalimderdiń bári qap arqalap bazarǵa ketti. Mundaı sumdyq­tardy basymyzdan keshtik, sonyń bel ortasynda júrdik. Sonyń bári atalǵan kitapta jazylǵan. Al «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty  maqalasy sol kitaptardan, Áýlıe ata basynda berilgen suhbattan shyqqan úlken qorytyndy.

Bul maqalada aıtylǵan másele­lerdi júzege asyrýǵa memleketimiz qulshyna kiristi. Ony atqarý, oryn­datý maqsatynda Elbasy Ulttyq komısıa qurdy. Onyń tóraǵasy — qazirgi Prezıdent ákimshiliginiń jetekshisi Ádilbek Jaqsybekov. Men sol Ulttyq komısıanyń múshe­­simin. Qazir kóptegen oblys­tarda, ortalyqtarda, keıbir oqý oryndarynda Rýhanı jańǵyrý orta­lyqtary quryla bastady. Ony biz estip, bilip otyrmyz. Osy «Rýhanı jańǵyrýdyń» maqsaty nede? Elbasy neni maqsat etip otyr? Bul jerde jahandaný zamanynda tilimizdi, ultymyzdy, ulttyq mádenıetimizdi, tarıhymyzdy saqtap, órkenıetti elderdiń kóshine ilesip, solarmen birge bolýdy maqsat etip otyr ǵoı. Biz qaıtsek Qazaq eli bolyp saqta­lyp qalamyz, qaıtsek kóshten qal­maı­myz? «Qazaqstan-2050» Stra­tegıa­­lyq baǵdarlamasynda da Elbasy kóptegen máselelerdi anyq etip qoıǵan bolatyn. Sondaǵy strategıa­nyń maqsaty — ozyq 30 eldiń qataryna qosylý. Onyń ishinde, 2025 jylǵa qaraı Qazaqstan memleketi úlken, kishisi bar túgel memlekettik tilde sóıleıdi dedi. Bul — bir. Ekinshi – latyn álipbıine kóshemiz, al úshinshi — Qazaqstan Qazaq eli dep atalady dep jazdy. Mine, osynyń bári túptep kelgende, Qazaqstandy taban astynan bolyp jatqan ózge­rister zamanynda kóshten qaldyr­maýdyń amaly dep esepteımin.

Elbasy kótergen máseleniń taǵy biri – ulttyq kod. Ulttyq kod dege­nimiz ne? Ol bizdiń ulttyq bolmy­symyz, ulttyq jaraty­lysymyz, ulttyq tabıǵatymyz, ulttyq sana­myz, ulttyq mádenıetimiz, ulttyq salt-dástúrimiz, ulttyq tarıhymyz. Elba­sy­myz alda kele jatqan ǵarysh­taǵy zamanǵa biz osy qasıetterimizdi saqtap, kóshten qalmaı, jańalyq­tardy boıymyzǵa sińirip baryp jetýimiz kerek dep otyr.

Men jańalyqqa qarsy emespin. Degen­men, ǵalamtor, komýnıkasıa adamnyń   ómir súrý ortasy ǵana emes, onyń daǵdy­laryn da, máde­nıetin de, tanym-túısigin de ózgertip bara jatqandaı. Onyń saıasatqa da, kúnkóriske de, sanaǵa da yqpaly kúnnen-kúnge kúsheıip bara jatyr. Baıqap otyrsaq, búkil álemde eshqandaı partıaǵa qosylmaıtyn, eshbir ıdeologıany qolda­maı­tyn, ult aldyndaǵy mindetin de moıyn­damaıtyn, tek dúnıeni ǵana kózdeıtin osyndaı urpaq qalyptasyp keledi. Bul degenimiz, óziniń tarıhyn bilme­gen, ata-tegin bilmegen, ádet-ǵurpyn bilmeıtin urpaq qalyptastyp kele jatyr degen sóz. Al bılik sondaı urpaqqa berilse, keleshegimiz ne bolady? Bul máselege úlken mán berý kerek.

Taǵy qaıtalap aıtaıyn, men jańalyq­qa qarsy emespin, biraq ol qoǵamdy jolynan taıdyryp jiber­meýi kerek. Adam adamı qasıetin, bolmysyn saqtap, qoǵamnyń qalyp­tasqan evolúsıalyq damý jolymen júrip otyrǵany abzal.

Myrzataı Joldasbekov

Memleket jáne qoǵam qaıratkeri

Derekkózi: Almaty aqshamy gazeti