Bıylǵy «Máńgilik polk» marshyna 100 myńnan asa almatylyq qatyspaq. Ákeleriniń, atalarynyń sýretin ustaǵandar burynǵy baǵyt boıynsha - Astana alańynan 28-shi panfılovshylar saıabaǵyna deıin júrip ótedi. Olardyń arasynda Aleksandr Nagaısev ta bar. Osydan birneshe kún buryn onyń ákesiniń múrdesin Otanyna alyp keldi. 74 jyldan keıin onyń denesin Estonıa túbinen taýypty. Osy kezge deıin ol is-tússiz joǵalǵandar qatarynda bolǵan edi. Bul oqıǵanyń basy-qasynda bolyp, kýáger atanǵan meniń áriptesim Azamat Áýezhan tolyǵyraq tarqatýǵa daıyn.

-Azamat, ekinshi dúnıejúzilik soǵysta opat bolǵan sarbazdy qashan anyqtaǵan?

-Iá, Ómir, múrdeni ótken jyldyń maýsymynda taýypty. Ony alǵan marapattaryna qarap anyqtaǵan eken. Aıtpaqshy, medaldarymen qatar, sarbazdyń qol saǵaty jáne qalamsaby bar. Bul jádiger sanalatyn zattar onyń uly úshin qymbat ekeni daýsyz. Óıtkeni, osy arqyly Aleksandr Nagaısev óz ákesin tapty.

Bul 44-shi jyldyń aqpanynda kúndizgi saǵat ekide toqtaǵan qol saǵaty. Endi ony Estonıa túbindegi shaıqasta opat bolǵan sarbaz Andreı Nagaısevtiń uly kóziniń qarashyǵyndaı saqtap keledi. Onyń ákesi 1941 jyly soǵysqa ketkende ol nebári birjarym jasta bolypty. Al úsh jyldan keıin ákesiniń qaza tapqandyǵy týraly qaraly habar keledi.

«Sol ýaqytta ákem iz-tússiz joǵalǵandardyń qatarynda bolǵan edi. Jerleý rásimin de jalpylama ótkizdik. Óıtkeni ony izdeıtin de, surastyratyn da eshkim bolmady», - dedi A. Nagaısevtyń uly Aleksandr NAGAISEV.

Aleksandr Nagaısev ár jyly 9 mamyrda ákesiniń qurmetine 28 panfılovshylar saıabaǵyna barady eken. Osy jerde dańq eskertkishi týraly sóz qozǵaǵym kelip tur. Onyń kólemi men pishini, anyqtap qarasańyz, Keńestik sosıalısik respýblıkalar odaǵynyń shekarasyn bildiredi. Bul rette surapyl soǵysqa opat bolǵan bozdaqtarymyzdy da umytýǵa áste bolmaıdy.

«Biz ákelerimiz ben atalarymyzdyń erligine taǵzym etýimiz kerek. Ózińiz elestetip kórińiz, 41-shi jyly Qazaqstanda 7 mıllıon ǵana halyq bolǵan. Onyń 1 mıllıon 400 myńǵa jýyǵy soǵysqa attandy. Al qalǵany jeńis jolynda qyzmet etti. Olar alyp bergen jeńiste qazaqstandyqtardyń da úlesi bar», - dedi Aýǵan soǵysy ardagerleri keńesiniń tóraǵasy Murat ÁBDİSHÚKİROV.

Sol ýaqytta Qazaq SSR-dan ásker qataryna 1 mıllıon 200 myń adam alynǵan eken. 12 atqyshtar, 4 kavaler dıvızıasyna, 7 atqyshtar brıgadasy men 50-ge jýyq jeke polk pen batalóndar taǵy bar. Azattyq úshin kúreste 600 myńnan astam qazaqstandyq opat bolypty. Bul orny tolmas qaza ekeni daýsyz. Al qazir Baltyq jaǵalaýy elderinde oryn alǵan shaıqastarǵa toqtalsaq.

«Máskeý túbindegi aty jer jarǵan 316-shy atqyshtar dıvızıasy, keıingi 8-shi atqyshtar dıvızıasy, osy mynaý 44-shi jyly kúz aıynda tikeleı Latvıa respýblıkasyn azat etýge, basynan aıaǵyna deıin azat etýge qatysqan 8-shi atqyshtar dıvızıasyn erekshe atap ótýge bolady. Sonymen qatar, osy qazaly 3 prıbaltıka elderi terıtorıasynda 38-shi gvardıalyq dıvızıa, 30-shy atqyshtar dıvızıasy tikeleı atsalysty», - dedi tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, profesor Dosaly SALQYNBEK.

Kezinde iz-tússiz joǵalyp, habar-osharsyz ketken sarbazdardy izdeýmen qazir arnaıy toptar aınalysady. Olardyń arqasynda Aleksandr Nagaısevtiń ákesiniń máıiti tabyldy. Ótken jyly olar Estonıaǵa attanyp, qazba jumystaryn uıymdastyrǵan. Narvý qalasynyń túbinde surapyl shaıqastardyń biri bolǵan desedi. Dál osy aýmaqta lenıngradtyq front 9 aı kóleminde fashıserdiń qorǵanyn buzý úshin soǵysypty. Árıne, qurbandardyń da sany kóp.

«Estonıanyń Vaıvaro eldi-mekeninde Qyzyl áskerdiń 8 múshesiniń denesi tabyldy. Ókinishke oraı, olardyń bireýin ǵana anyqtaı aldyq. Árıne, alǵan medaline qarap. Reseı Fedeasıasy Qorǵanys mınıstrliginiń muraǵatyna saýal hat jazyp, ordenderdiń nómiri boıynsha anyqtadyq. Nátıjesinde ol marapattar Nagaısev Andreıge tıesili bolyp shyqty», - dedi Front Line áskerı-tarıhı qoǵamynyń ókili Andreı LAZÝRIN.

Aleksandr Nagaısev ákesiniń Almatyda qaıta jerlengenin qalapty. Belsendilerdiń arqasynda sarbazdyń týystary ońaı tabyldy. Biraq batyrdyń ulynda ony elge jetkizetin qarajat bolmaǵan. Áleýmettik jelilerde bul oqıǵa eshkimdi beı-jaı qaldyrmasa kerek, estondyqtar, reseılikter men qazaqstandyqtar qol ushyn sozyp, sarbazdyń denesin elge jetkizýge kómektesken.

«Rızashylyǵymdy jetkize almaı turmyn. Óıtkeni bul men úshin úlken qurmet. Ómirimniń aıaǵyna deıin esimde qalady. Endi munda kelgende meniń ákemniń, meniń batyrymnyń osynda ekenin bilip júretin boldym», - dedi  Andreı nagaısevtyń uly Aleksandr NAGAISEV.

İzdeýshilerdiń eńbegin de aıta ketý kerek. Shaıqas alańdaryna olar jylyna eki ret barady eken. Sáýirde jáne tamyz aıynda. Biri óz erkimen, endi beri óz qarajatyna. Qazaqstandyq top otandastarymyz urys júrgizgen oryndarǵa barady. Biraq barmas buryn aldymen muraǵattardy aqtaryp, kartadan shaıqas alańdaryn anyqtaıdy.

«Tabylǵan sarbazdardyń múrdeleri jeke zattary boıynsha anyqtalady. Orden, medaldaryna qarap. Olarda nómir kórsetilgen. Sol arqyly sarbaz týraly málimetter anyqtalady. Týǵan-týystary izdestirilip, habar-osharsyz ketkender tizimimen salystyrylady», - dedi  izdestirý jasaǵynyń múshesi Áset JAQSYBAEV.

Osy jerde, halyq arasynda «qara qazǵyshtar» atalyp ketkender týraly aıtpasqa bolmaıdy. Olar sarbazdardyń atyn shyǵarý úshin emes, olardyń marapattaryna kóz tikkender. Eń qymbaty árıne, shekteýli shyǵarylymmen shyqqan medaldar. Tipti, nemis sarbazdarynyń jetondary da qara bazarda birneshe júz eýroǵa baǵalanady eken. Elimizde mundaı áreket zańmen qýdalanady. Desek te, olardyń satylymyn eshkim joqqa shyǵarmaıdy. Biraq kolleksıonerler olardy qabyldaýdan bas tartamyz deıdi. Aıtýlarynsha, ol adamgershilikke jatpaıdy. 

«Adamnyń jasaǵan erligi úshin berilgen marapattyń baǵasy joq. Ol maqtanysh pen abyroıdyń belgisi ispettes. Sol sebepti ol qundy jádiger otbasynda qalý kerek», - dedi antıkvarlyq salon ıesi Iýrıı KALAIDJI.

Post keńestik memleketter sıaqty, bizdiń elimizde de ár 9 mamyr qurmet-qoshemetpen ótkiziledi. Máńgilik polk marshy uıymdastyrylyp, Almaty kóshelerine óz batyrlarynyń sýretin, marapattaryn ustaǵandar shyǵyp, batyrlar rýhyna taǵzym etedi. Bıylǵy sharaǵa dástúr boıynsha, 100 myńnan asa adam qatysady dep josparlanyp otyr.

-Rahmet, Azamat. Babalarymyzdyń jasaǵan erligi eshqashan umytylmaıdy.