Bıyl burynǵy Jezqazǵan oblystyq «Jezqazǵan týy» gazetiniń alǵashqy nómiri jaryq kórgenine 45 jyl tolyp otyr. Ataýly kún qarsańynda oblystyq gazettiń zańdy murageri aımaqtyq «Saryarqa» gazetiniń bas redaktory Darhan MUHANMEN suhbat qurǵan edik.

– Aımaqtaǵy aıtýly basylymnyń mereıtoıy qutty bolsyn! Áńgimeni tarıhy tereń, taǵylymy mol basylymnyń qalyptasýy jolynda ter tókken aǵa býyn jýrnalıserden bastap, ótkenge kóz júgirtsek.

– Raqmet! Iá, 45 jyl degen az ýaqyt emes. Gazet 1973 jyly Jezqazǵan oblysy quryla salysymen oqyrmanǵa jol tartqan. Osy jyldar ishinde aımaq jýrnalısıkasynda birneshe býyn aýyssa, sonyń deni osy «Saryarqanyń», keshegi «Jezqazǵan týynyń» shekpeninen shyqty. Olardyń aldy búginde respýblıkaǵa tanymal qalamgerler. Aqyn Ǵalym Jaılybaı, keıin Jambyl oblystyq «Aqjol» gazetin basqarǵan Maqulbek Rysdáýlet, ataqty baspager Beısenbaı Súleımenov syndy azamattar alǵashqy eńbek jolyn «Jezqazǵan týy» gazetinde bastaǵanyn maqtanyshpen aıtamyz. Búginde ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetinde fakúltet dekany bolyp otyrǵan fılologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor Ómirhan Ábdimanuly da bizdiń gazette qyzmet etip ketken jýrnalıs. «Jezqazǵan týynyń» ýyǵyn shanshyp, alǵashqy nómirlerin shyǵarǵan Saılaýbek Qojamseıitov,  Saılaýhan Nákenov, Shákızada Dármahanbetov, Iten Qarymsaqov, İzbasar Qabdyrahmanov, Bolat Babaqov, Apbaz Qarajigitov, Qasym Orynbetov, Esken Hasenov, Baltabek Ábeý esimderi gazet tarıhynda ǵana emes, qala, aımaq shejiresinde altyn árippen jazylyp qala bermek. Jýrnalıs, redaktorlardan bólek, «kórinbeıtin maıdan jaýyngerleri» terimshi, korektor sıaqty qyzmetter atqarǵan Gúlnar Kúlmaǵanbetova, Sarqyt Sháripova, Bazar Joldybaeva, Baqyt Erkebulanova apalarymyzdyń eńbegin aǵa býyn áriptesterimiz áli kúnge aýyzdarynan tastamaı aıtyp júr. Bylaıǵy jurtqa bilinbeýi múmkin, biraq gazet jumysy, onyń ár nómiriniń jaryqqa shyǵýy – beıneti kóp kúrdeli proses. Búgingideı kompúter tehnıkasy, baspa quraldary damymaǵan sonaý 70-jyldary ol tipti qıyn jumys edi.

Qyryq bes jyl ishinde «Jezqazǵan týy» jýrnalıserdiń birneshe býynyn tárbıelep shyǵarǵanyn aıttyq. Ár jyldary redaktor bolǵan Uzaqbaı Tóleýov, Sabyr Saýytbaev, Áýbákir Ahmetbekov, Amandyq Rahuly, Tólesh Asanovtyń aldynan qanshama jýrnalıser, basqa da qyzmetkerler ótti. Marqum Sapabek Myrzatovtyń esimin aǵalarymyz erekshe tebirenispen eske alady. «Saryarqada» uzaq jyl qyzmet etken marqum Qýanysh Sıhymbaevty kóz kórgender umyta qoıǵan joq. Ardagerlerimiz Kóbeısin Eńsebaev, Batyrbek Myrzabekov, Ibragım Bekmahanuly aǵalarymyz qolynan qalamyn tastaı qoıǵan joq. Turaqty avtorlarymyz. Ózim erekshe qurmetteıtin, qaramaǵynda tilshi bolyp tálimin alǵan, tárbıesin kórgen aqyn, jýrnalıs Sara Smaǵuldyń «Saryarqanyń» arǵy-bergi tarıhyndaǵy eńbegi zor. Osy gazette júrip shyńdalǵan Álibek Ábdirash, Ánýar Omar, Amanǵalı Ábýov, Abdolla Dastanov, Bazarbaı Áleýhanuly, Ahat Qurmanseıituly, Ersin Musabekovti tanymaıtyn qazaq joq bul tóńirekte. Sátbaev qalalyq «Sharaına» gazetiniń redaktory İztaı Belgibaıuly da «Saryarqaǵa» bóten emes. Gazet te osy jyldar ishinde zamannyń talaby, ýaqyttyń aǵymyna qaraı túrli ózgeristerdi bastan keshti. Ol ózgerister tek gazette ǵana emes, óńirimizdiń qoǵamdyq-saıası, ekonomıkalyq-áleýmettik ómirindegi túrli oqıǵalardan týyndady. Oblystyń taraýy, oblystyq gazettiń qalalyq basylymǵa aınalýy, túrli qarjylyq, basqa da qıyndyqtardy bastan keshýi bári-bári tarıh. Ony umytpaýymyz kerek.

Jyl basynan beri gazetimizde «Saryarqa – 45» aıdaryn ashyp, nómir saıyn gazet tarıhy, aǵa qalamgerler men redaksıa ardagerleri týraly materıaldar jarıalap kelemiz. Ondaǵy maqsat – osy qarashańyraq basylymnyń irgetasyn qalaǵan, qýatty aqparat quraly retinde qalyptasýyna negiz salǵan aǵa býynnyń eńbegine qurmet kórsetý, búginde baqılyq bolyp ketken ardagerlerdiń rýhyna taǵzym etý, olardy keıingi býynǵa tanytý, úlgi etý. Osy jyldar ishinde tek gazet qyzmetkerleri ǵana emes, oqyrmandardyń da birneshe býyny aýysty. Ol oqyrmandar da gazet tarıhynan, ondaǵy kúrdeli shyǵarmashylyq prosesten habardar bolýy tıis. Basylymnyń mereıtoıyn osy maqsatpen ushtastyryp, tanymdyq, taǵylymdyq sharalarǵa basymdyq berý oıymyz boldy. Ol oıymyz oryndalǵan da sıaqty. Jyl boıy jarıalaǵan estelik, suhbattardy jınaq etip shyǵardyq. Áriptesimiz Abdolla Dastanov degen azamattyń qoldaýymen gazettiń ardagerleri, aımaqtaǵy aǵa jýrnalıser, belsendi oqyrmandarǵa «Saryarqa» («Jezqazǵan týy») gazetine 45 jyl» mereıtoılyq medalin ázirledik.

Keshe jergilikti kásipker, respýblıkaǵa tanymal mesenat, «Altyn júrek» ulttyq syılyǵynyń ıegeri Bekzat Altynbekovtiń qoldaýymen Jezqazǵanda dúrkiregen toı ótti. Sol toıda ardagerlerimiz, Astana, Shymkent, Qaraǵandy qalalarynan kelgen «saryarqalyq» aǵa jýrnalıser bas qosyp, máre-sáre boldy. Almatydan alashqa aty máshhúr aqyn, kezinde Almatyǵa bizdiń gazetten attanǵan Ǵalym Jaılybaı, Astanadan tanymal jýrnalıs Qýandyq Shamahaıuly, saıasattanýshy Kenjebolat Joldybaı keldi. Redaksıanyń jańa ǵımaratynyń da dál osy mereıtoı kúni saltanatty jaǵdaıda ashylýy merekeniń mazmunyn baıyta tústi dep oılaımyz.  

– «Gazet – halyqtyń kózi, qulaǵy hám tili» deımiz. «Saryarqa» halyqtyń sózin sóılep, muń-muqtajyn aıtatyn aqparat quraly bolyp qana qoımaı, ulttyq qundylyqtarymyzdy dáriptep, ana tilimizdiń abyroıyn qorǵady, aımaqtaǵy jylt etken jaǵymdy jańalyqty súıinshilep, óńir tarıhyn tasqa basty. Búgingi qoǵamdyq ahýalǵa, naryqtyq júıege baılanysty gazettiń atqaratyn qyzmeti de eselene túsken shyǵar.

– Iá, sóz basynda «osy jyldar ishinde gazet túrli ózgeristerdi bastan keshti» deýimiz de sodan. Ekonomıkalyq formasıa, saıası júıedegi ózgerister aqparat quraldaryn da aınalyp ótpeıdi. Basqa salalardaǵydaı gazet-jýrnaldar, teleradıo quraldary da naryqqa beıimdele bastady. Ol beıimdelý joly da ońaı bolǵan joq. Onyń bárin táptishtep aıtsaq, tańdy-tańǵa uryp, suhbat qurýǵa bolady. Qysqa qaıyrar bolsaq, qandaı qıyndyq kórmesin, aýyrtpalyq keshpesin aldymyzdaǵy aǵa býyn gazetti saqtap qaldy. Mártebeli oqyrman aldyndaǵy mindetin abyroımen atqardy. Endigi mindet gazetti zaman talabyna saı beıimdep, naryqtyq qatynastarda esesin jibermeıtindeı jaǵdaıǵa jetkizý. Bizde gazet, gazet qana emes, barlyq aqparat quraldary ıdeologıalyq organ boldy ǵoı kezinde. Memleket bul salanyń barlyq máselesin ózi sheship berdi. Qarajat, taralym, poshta qyzmeti, kadr jumysy bolsyn, barlyǵyn partıa, basqarý organdary rettep otyrdy. Redaksıa negizinen tek shyǵarmashylyqpen aınalysty. Búgingi ahýal, árıne basqasha. Jáne bul jańa ahýaldyń qalyptasqanyna da birshama ýaqyt boldy.Tek bizdiń «Saryarqa» ǵana emes, óńirdegi basqa barlyq basylymdar jańa talaptarǵa barynsha beıimdelip jumys istep jatyr dep aıtýǵa bolady.

– Áńgime aqyry naryqtyq qatynastarǵa qaraı aýdy ǵoı. Naryq dese oıymyzǵa eń aldymen qarjy jaǵy oralady. Byltyr redaksıa óz qajettiligine paıdalanatyn kólik aldy, jaqynda baspanaly boldy dep estidik. Soǵan qaraǵanda materıaldyq jaǵdaılaryńyz jaman emes sıaqty.

– Materıaldyq jaǵdaıǵa keler bolsaq, erterekte bir aǵamyz qarashańyraqqa kelip «Mádenıetteriń jaqsy, turmystaryń máz emes eken» depti» degen bir sóz bar edi. Sol aıtqandaı jalpy aqparat quraldarynyń, ásirese qazaq basylymdarynyń qarjylyq jaǵdaıy belgili jáıt. Biraq, jylap-syqtap, túńile berýge bolmaıdy. Ár nársege úmitpen qarap, naryqtyń jyqpyl-jyqpylyn tanı berý kerek sıaqty. Jalpy alǵanda qazirgi jaǵdaıymyz jaman emes. Byltyrdan beri memlekettik-aqparattyq tapsyrystyń kólemi ulǵaıdy. Soǵan saı redaksıaǵa jańa kompúterler, basqa da qajetti tehnıkalar alyndy. Materıaldyq-tehnıkalyq bazany qarjylyq múmkindigimizge qaraı budan ári de jańalaý oıymyzda bar. Ashyǵyn aıtý kerek, qarjy máselesinde jergilikti bıliktiń qoldaýyn sezinip otyrmyz. Sol qoldaýdy aqtap, gazetti kóterý baǵytynda jumys isteý kerek. Oqyrmanmen baılanys qazir kóp jerde úzilip qalǵan. Sony qalpyna keltirý, ınternet pen áleýmettik jeli damyǵan myna zamanda gazet básekege qabiletti bolýy úshin ǵalamtorda joq, bolsa da ońaılyqpen tabylmaıtyn dúnıelerge qalam terbep, tanymdyq materıaldardy kóbeıtý qajet, aımaq tarıhyn, tarıhı tulǵalar men osynda ótken tarıhı oqıǵalardy, óndiris oshaqtarynyń jumysy men ondaǵy ozattardy nasıhattaýymyz kerek. Sonda gazet ómirsheń bolady. «Oıbaı ınternet bar, gazet qurıdy» deıtinderdiń «joramaly» joqqa shyǵady. Negizi gazetten kúder úzý – úlken qatelik. Álemdik aqparat keńistigine qarap aıtyp otyrmyz muny. Jelidegi jeldeı esken ósek-aıań, astyrtyn aqparattyq soǵystardy kórip otyryp, «Aqparat ǵasyry» atanǵan HHİ ǵasyrda gazet kez kelgen adamnyń eń senimdi rýhanı serigine aınalýy tıis degen oıǵa kelesiz. Qurylymdyq, uıymdyq turǵydan da oılastyratyn birqatar máseleler bar. Solardy bir jaqty etýimiz kerek.

Osy jerde reti kep turǵan sıaqty, jyl basynda gazetimizdiń saıty ashylǵanyn da aıta keteıin. QR Aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstrliginiń tapsyrysymen ázirlengen WebPress jobasyna qosylyp, saıtty bolyp jatyrmyz. «Qazkontent» AQ daıyndaǵan WebPress platformasyndaǵy respýblıka boıynsha 50-den astam aımaqtyq gazetter qatarynda «Saryarqanyń» da óz saıty bar. Qazir sony ıgerip, arhıv materıaldaryn jınaqtap, toptastyrýmen aınalysyp jatyrmyz.

– Arqada jatyp shartarapqa habar taratýǵa múmkindik beretin saıttaryńyz qutty bolsyn! Endi maman máselesine kelsek. Ekonomıkalyq qıyndyqtarǵa shydas bermeı, basqa salaǵa aýysyp ketken áriptesterimiz jeterlik. Aımaqta jýrnalıs mamandardyń jetispeýshiligi áli de seziledi. Bul qıyndyqtan qalaı shyǵyp jatsyzdar?

– Sózińizdiń jany bar. «Sanany turmys bıleıtinin» eshkim joqqa shyǵara almaıdy. Otbasyly, edáýir jasqa kelgen biraz aǵa áriptester basqa salany tańdaýyna týra keldi. Oǵan ózińiz aıtqan qarjy máselesi sebep boldy.

Bir qarasaq, aımaqta salystyrmaly turǵydan alǵanda basylym sany anaý aıtqandaı kóp te emes. Alaıda, maman máselesi – ózekti. Bul endi «bas jaqqa barysatyn» taqyryp. Bir gazet basshysy sheshe salatyn másele emes. Munda maman daıarlaýdaǵy kemshilikterdi de kórip otyrmyz. Jýrnalısıka mamandyǵyna oqytý júıesin aqparat quraldarynyń usynys, tilekterin eskere otyryp qaıta qaraý kerek sıaqty. Múıizi qaraǵaıdaı respýblıkalyq BAQ basshylary búginde ýnıversıtet bitirip kelgen mamandy qaıtadan «oqytýǵa» májbúr bop júrgenderin aıtýda.

Al, ózimizdegi jaǵdaıǵa kelsek, burynǵydaı bálenbaı bólim, otyz-qyryq jýrnalıs ustaıtyn úlken redaksıa emespiz. Qarjy únemdeý maqsatynda buǵan deıin biraz ońtaılandyrý bolǵan. Ol ońtaılandyrýdyń oń áseri bolmady dep te aıtýǵa bolmaıdy. Qazir bir gazetti shyǵarýǵa shamamyz jetetin sıaqty. Jýrnalıserimiz qalalyq, oblystyq túrli konkýrstarda top jaryp, báıge alyp júr. Aǵa áriptester de qoldaý kórsetip, aqyldaryn aıtyp turady. Avtorlarmen jumysty jandandyrýǵa tyrysyp baǵýdamyz. Jýrnalıs – shyǵarmashylyq mamandyq. Bar bilimdi tórt jylda basyna «quıyp», qolyna dıplomyn ustatyp shyǵara salatyn basqa mamandardaı emes. Jýrnalısiń tulǵalyq qasıetteri de maman retinde qalyptasýyna, kúndelikti jumysyna kóp áser etedi. Bul mamandyq ıesine qoıatyn ózimniń de birqatar talaptarym bar. Sol úddeden shyǵatyn jan kezdesse, qýana qarsy alamyz.

–Ýaqyt bólgenińizge kóp raqmet!«Saryarqanyń» qyryq bes jyldyǵy taǵy da qutty bolsyn! Qarashańyraq basylymnyń abyroıy artyp, mártebesi bıikteı bersin. Suhbatyńyzǵa raqmet!