Elimizde áli kúnge deıin qyz alyp qashý prosesi toqtar emes. Basyp alyp qashatyndarǵa da jaza kúsheıtilgen. Aıqyn basylymy qyz alyp qashýǵa ne túrtki, alyp qashqandardyń jazasy qandaı bolmaq degen saýalǵa jaýap berýge tyrysty.

Búgingi tańdaǵy qyz alyp qashyp úılený degen ǵuryp qalaı paıda boldy? Jáne de onyń zańy bar ma? Endeshe, bul saýaldardyń arajigin ajyratyp, “ıá” men “joqty” tarazyǵa salyp qarastyraq. Qyz alyp qa­shý, zamany men adamyna qara­mas­tan, iske asýyn toqtatar emes. Ási­rese, Qazaqstannyń ońtústik ob­lystary otbasy bolýdyń osyn­daı úlgisine qushtar-aq. El arasyndaǵy qyz alyp qashyp sottalypty degen birli-jarym qaýe­set bolmasa, bul tásilge júginip úı­lengenderdiń 90 paıyzy ózgege úlgi bolarlyqtaı ǵumyr keshýde. Kóp jaǵdaıda, alyp qashyp úılený eki taraptyń da aldyn ala kelisi­mimen órbıdi. Al endi álgi alyp qashýdan keıin otaspaı qalǵan 10 paıyz dál osy dala zańyn óz ıkemine aýystyryp, ıaǵnı jigit tarapy unatqan qyzyn onyń kelisimine júginbeı alyp qashý­dan paıda bolady.

Kúıeýbala jáne onyń birge alyp qashqan dostary sottalyp ketýdiń sál-aq aldynda tursa, qyz baıǵusqa “baıdan qaıt­ty” degen jaman at jabysatyny taǵy bar

Naǵyz zorlap alyp qashý, dás­túrińdi turpaıy etip kórsetý, mine, osy jerde aıqyn beleń alady. Mun­­daı jaǵdaıda úıge túsken kelin aldynda jatqan on kempirdi attap, aq oramalyńdy taptap ketip, sotqa berýden esh taıynbaıdy. Kelgen qýǵynshyǵa ere ketip, arty eki jaq ta ábigerge túsedi. Kúıeýbala jáne onyń birge alyp qashqan dostary sottalyp ketýdiń sál-aq aldynda tursa, qyz baıǵusqa “baıdan qaıt­ty” degen jaman at jabysatyny taǵy bar. Namystan býlyqqan keıbireýleri ata-anasy jaman atty bolmas úshin qalyp ta jatady. Áleýmettik jelide “qyz alyp qa­shý qajet pe, joq pa?” degen saýal­nama júrgizildi. 75 paıyzy qyz alyp qashýǵa “túbegeıli qarsymyn” dep jaýap berdi. Al 25 paıyzy “qyz­dyń kelisimimen alyp qasha berýge bolady” dep sheshti. Al eger qyz kelispese, alyp qashqan tir­likteri qylmys bolyp esepteledi. Saýalnamaǵa qatysýshylardyń barlyǵy shekten shyqqandardy ja­zalaýdy qup kóretinderin bildirdi.

Dostaryńmen top­tasyp qyzdy quryqtasań, ja­zań 10 jyldan 15 jylǵa deıin so­zylatyny zańda taıǵa tańba basqandaı etip kórinip tur. Tereńi­nen úńilseń, úreı tý­ǵy­za­tyn baptar

Al basyp alyp qashqandarǵa zań ne deıdi degen saýalaǵa kelsek, jábirlenýshi jaq sotqa berse adamnyń erkine, tańdaýyna shek­­teý qo­­ıyp, bireý­men otasýǵa máj­­búrleý zańmen qýda­lanatyny aıqyn. Qyl­mystyq ko­dek­stiń 125-ba­bynda kór­se­til­gendeı, “Adam urlaý” faktisimen qolǵa tú­s­ken jan tórt jyldan jeti jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıy­rylý múmkin. Dostaryńmen top­tasyp qyzdy quryqtasań, ja­zań 10 jyldan 15 jylǵa deıin so­zylatyny zańda taıǵa tańba basqandaı etip kórinip tur. Tereńi­nen úńilseń, úreı tý­ǵy­za­tyn baptar. Qyzdy uzatyp alý úrdisi tur­ǵan­da, nege qyz alyp qashýǵa bári qu­mar-aq, degenke kelsek, jaýap – uzatyp alý qym­bat­qa túsedi. Sebebi uzynsonar, qyp-qy­zyl shyǵyndy talap etetin dás­túrdi aınalyp ótýdiń eń bir ońaı joly sol alyp qashýǵa ıtermeleıdi. Máseleni túıindeı kele, nege qazaqqa qyz uzatýdyń ortaq bir kodeksin jasamasqa? “Ár eldiń salty basqa, ıtteri qara qasqa” demekshi, “meniń joralǵym durys edi” dep eshkim ta­laspas ta edi. Belgilengen mól­sher-de ǵana shyǵyn shyǵyp, bas­tysy, jastardyń úı bolyp ketýi­ne jaǵdaı týyndar edi. Máselen, oqyǵan qyzdyń qa­lyń maly, dıplomynyń qyzyl-kó­gine qaramaı, 100 myńnan 200 myń­ǵa dep naqty baǵalansa. Ana súti dep bir qoı nemese bir iri qara. Sosyn ákesine, baýyrlaryna tıesili syı-sıapat jasalynyp, qyz jaǵy boı­jet­kenin uzatsa, ul jaǵy toıyn ja­sap dýmandatsyn. Jeti- je­ti, toǵyz-toǵyz degen dástúr de mun­daıda sóz bolmas edi. Qyzyńa jasaý ázirleý, taǵysy taǵy ár otba­sy­nyń óz jaǵdaıyna baılanysty atqaryla beredi. Bir týdyń astynda, bir elde, bir prınsıppen ómir súrip jatqandyqtan, eshbir jan mundaıǵa qarsy shyqpas. Esesine, jabaıy túrdegi qyz alyp qashý ózdiginen toqtatylar edi.