2015 jyl qazaq úshin tarıhynyń shań-tozańyn súrtip, qaıtadan  qarap, eldigimizdiń jolynda  qany men terin tókken tekti tulǵalardy ulyqtaıtyn qutty jyl bolyp kele jatqan sekildi. Handyǵymyzdyń qurylǵanyna bes jarym ǵasyr bolǵanyn bylaı qoıǵanda, bıyl J.Táshenov, E. Bekmahanov, İ. Esenberlın syndy  bir týar alyptardyń týylǵanyna bir ǵasyr tolypty. Alash azamattarynyń artyndaǵy táýelsiz urpaqtary áli kelgenshe babalaryn eske alyp jatyr.

9 sáýir kúni Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetine ult zıalylary men qalamger qaýymnyń qatysýymen İ.Esenberlınniń týylǵanyna bir ǵasyr tolýyna baılanysty, «Qazaqstannyń qazirgi ádebıetindegi ulttyq ıdeıa» atty konferensıa ótti. Konferensıany fılologıa fakúltetiniń dekany Ó.Ábdımanuly ózi bastap ashty.

Konferensıaǵa  halyq jazýshysy Q.Jumadilov, Qazaqstan jazýshylar odaǵy dırektorynyń orynbasary Sultanáli Balǵabaı,  Baýyrjan Jaqyp,  Talas Omarbekov, Dandaı Ysqaquly syndy zıaly qaýym ókilderi men qalamgerler qatysty.

Q.Jumadilov İ.Esenberlınmen birge jumys jasaǵan kezindegi shynaıy ómirden alynǵan estelikterimen bólisip: «İlmekeńniń eń alǵashqy «Qahar» romanynyń shyǵýy Alla sátin salǵan is boldy. Bul áńgimeni basynan bastaýǵa týra keledi… İlmekeńniń ómiriniń tynyshtyǵyn buzǵan, eń birinshi onyń jarynyń halyq jaýynyń qyzy bolǵandyǵy edi. Sen halyq jaýynyń qyzyna nekelestiń dep, sol kezdegi qatal úkimet sońyna tústi. İlmekeńdi de halyq jaýy dep temir torǵa otyrǵyzyp, sottady. Keıin bosap shyqqan soń ne  isterin bilmeı, kıno senarı jazyp, aýdarma jasap júrgende, kezinde pikirles bolǵan, dos bolǵan Dımekeńmen (D. Qonaev) oıda joqta  jolyǵyp qalady. Ekeýi bir-birin tanyp qyzý áńgimege beriledi. Áńgimeniń yńǵaıynda İlmekeń óziniń jumyssyz ekenin aıtady. Jaǵdaıdy  túsingen  Dımekeń bir aptadan soń İlmekeńniń suraýy boıynsha, jazýshylar baspasynyń  dırektory etip taǵaıyndaıdy. Keıde qolda sheksiz bıliktiń bolǵany da jaqsy eken. İlmekeń  tunshyǵyp jatqan tup-tunyq tarıhı romandaryn jaryqqa shyǵara bastady. İlmekeń baqtalastarym balaǵymnan tartar dep úrkip, sol kezdegi jalyndaǵan jastar bizdi shaqyrdy. Biz dep otyrǵanym men, M.Maǵaýın jáne taǵy basqalar edi. Biz qaýyrt jumysqa kirisip kettik. İlmekeń bir kúni meni shaqyryp alyp: «Qabeke, men ǵoı tehnıkalyq maman ıesi ekenimdi belesiń, onyń ústine oryssha oqyǵanmyn. Oryssha oılap, qazaqsha jazyp ketýim múmkin. Taǵy da bir minim qazaqtyń salt-dástúrine onsha qanyq emespin. Endi óziń qazaqtyń qara balasysyń. Meniń jazǵan romanymdy kórkemdik deńgeıge kóterip, kemistigin kelistirip qoıarsyń!»,-dedi. Sol kúnnen bastap men  romannyń kórkemdik  jetekshisi bolyp kettim. «Qahardyń» alǵashqy aty «Han Kene» bolatyn. Biraq olaı shyqpady. Sebebi ol kezde Kensary týraly kitap jazǵandy qoıyp, atyn aýzyǵa alsaq atylatyn zaman edi. aqyry aqyldasa kele «Qahar»dep qoıdyq. Bul halyqtyń qahary ma, Keńestiń qahary ma, Kenesarynyń qahary ma, ony halyq ózi taýyp alar dedik. Mine osylaı alǵashqy kitap shyqty. 60 myń danamen shyqqan kitap bir aıdyń ishinde jylan jalaǵandaı boldy.  Qazaqty qazaq kóre alǵan ba?  Anyq aıtqanda  ádebı ortanyń tym kúnshil ekenin belmiz ǵoı. Onyń ústine qaıdaǵy bir taý-ken  óndirý mamanynyń, tarıhshylardyń tisi batpaı júrgen tarıhı kezeńdi  jazyp shyǵýy, sol kezdegi keıbir adamdarǵa unamady.İlmekeńniń eldiń rýhyn kótergen shyǵarmasyn teriske shyǵaryp, Zeınolla Serkqalıev synyı maqala jazdy. Bul maqala qazaq jurtyn qatty ashýǵa mingizdi(keıin Zeınolla  synyı maqalany jazǵanyna qatty ókinetinin, biraqta sol kezde óziniń de basqalardan qysym kórgenin aıtty.) Osyǵan baılanysty, jalpy «Qahar» romanynyń maǵynasyn túsiný týraly talqylaý jıyny ótetin boldy. Sol kúngi jınalǵan halyqtan basymyz aınaldy. Kúzdiń qara sýyǵyna qaramastan keptelgen adam. Júrýdiń ózi qıyn. Qaladaǵy halyqty aıtpaǵanda alys raıondardan, aýyldardan, tipti Qaraqalpaqstannan kelgen bir qazaq jigitin kórdim. Bas qosýǵa jınalǵan halyq óte kóp boldy. Sonan Ǵ.Músirepov halyqqa: «búgin jıyn belgili jaǵdaılarǵa baılanysty kúshinen qaldyryldy»-, dep aıtyp jurtty áreń tarqattyq. Bul tarıhtaǵy adam kelmeı qalǵannan emes, adamdar tym kóp jınalǵandyqtan ótpeı qalǵan birinshi bas qosý bolatyn. Bul arqyly aıtaıyn degenim, eger Dımekeń İlmekeńdi jazýshylar baspasyna basshylyqqa taǵaıyndamaǵanda, «Kóshpendilerdiń» jaryqqa shyǵýy da neǵaıbyl edi.  İlmekeń odan keıin de romandar jazdy, desede qylyshynan qan tamǵan keńes odaǵy qazaqtardyń tarıhı sanasynyń oıanýynan seskengen bolsa kerek. Aqyry qolyndaǵy bıligin alyp, ózine aıyp taqty. İlmekeńniń janyndaǵy inileri bolǵan bizdi de jazýshylar baspasynan shettetip tastady. Biraq biz óz mindetimizdi atqardyq. Eshkim qozǵaýǵa  batyldyq etpegen tarıhı taqyrypty qozǵaǵan İlmekeńniń qolyna súıeý, qoltyǵyna demeý boldyq. İlmekeńmen birge tarıhı tóńkeris jasadyq. Qazaq tarıhy barda, qazaq máńgilik el  bolyp saltanat quryp turǵanda, İlmekeńde almas qylyshyn asynyp, qazaqtyń tarıhyn kúzetip tura beredi. Murasy ǵasyrdan ǵasyrlarǵa jete bersin!»

Birlesbek Saıagúl