Túrkistan oblysy Abaı aýylyndaǵy 7 jasar bala búginde barsha Qazaqstanǵa málim. Ókinishke qaraı, balaqaı jaǵymsyz jaǵdaıda jurtqa tanymal boldy. Araǵa jarty jyl salyp sot sheshimi de shyqty: balany zorlaǵandardyń úlkeni 7 jylǵa bas bostandyǵynan aıyryldy. Al qalǵandary 14 jasqa tolmaǵandyqtan erkindikte ári mektepke de baryp júr. Búginde balanyń otbasy qalaı ómir súrip jatyr, jalpy aýyldaǵy jaǵdaı qalaı? Esquire tilshisi Gúlnar Bajkenova balanyń anasymen tildesti. Almaty meıramhanalarynyń birinde daıashy bolyp jumys isteıtin 31 jastaǵy áıel esimin ataýdan bas tartty. Orys tilindegi suhbatty Qamshy.kz aqparat agenttigi qazaq tiline aýdaryp, oqyrman nazaryna usynady.

–Sot aıaqtaldy, kinálilerdiń biri jazasyn aldy. Sheshim ádil boldy dep oılaısyz ba?

–Oqıǵa osymen támám degenge óz basym senińkiremeımin. Iá, kináli jazalandy, alaıda bári emes qoı. Qalǵan úsheýi balamdy qorlasa da bostandyqta júr. Olardy tipti qara tizimge de engizbegen. Mektepke baryp júr. "Ekinshi ret ondaı qylmysqa barmaıdy" degenge kim kepil bola alady? Olardy da jazalaý kerek. Demeýshiler maǵan qorǵaýshy bóldi, endi biz prokýratýraǵa ol balalardyń da jazalanýyn talap etetin aryz jazamyz.

–Sizdińshe, ol balalar qateligin túsine me?

–Ne degińiz kelip turǵanyn túsindim. Bárine úlkender kináli. Biraq álgi balalar ár qylmystyń artynda jaza bar ekenin túsinýi tıis. Áıtpegende, taǵy dy qylmysqa baratyny sózsiz.Sebebi, ol isteri úshin eshkimniń aldynda jaýap bermeıdi.

Qanshama balanyń ishinen eń álsizin tańdap aldy da, mazaq etti. Árıne anasy balasynyń janynda emes, muny aýyldyń bári jaqsy biledi. Ájesiniń qolynda ósip jatqan álsiz bala dep oılaıdy. Ata-analardyń oıy sol.

Abaı aýylyna ara - tura baryp turatynmyn, biraq eshkimen aralaspappyn. Eki kún demalysymdy ulymnyń janynda úıde ótkizetinbiz. Birge oınaıtynbyz, sóılesetinbiz. Eki baýyrdyń otbasyn (balany qorlaǵandar – tórteý, olardyń ekeýi – týǵan baýyrlar) anda-sanda kezdestirip qalatynmyn, sálemimiz túzý edi.

–Balańyzǵa istegen áreketinen keıin ol balalarmen sóılestińiz be?

–Sóılesken joqpyn, sóıleskim kelmedi de. Olar da keshirim suramady. Ózderi de, analary da kelmedi. Betterin tilse, qan shyqpaıtyn adamdar eken, sol qatygezdikterinen áli taımaǵan. Biraq meniń balam bireýdiń oıynshyǵy emes, qorǵaıtyn, qoldaıtyn anasy bar.

–Sot sheshimi shyqqan kúni siz de boldyńyz ba?

–Iá, boldym. Jýrnalıser de boldy. Ózimdi kórsetkim kelmegen edi, azdap abdyrap qaldym. Júregim qan jylaıdy. Sot sheshiminen soń jan-jaqtan suraqtar jańbyrsha jaýdy. Kináliler tarapy sheshimge qatty renjidi, sotty, bizdi jerden alyp, jerge saldy. Kináliniń ózi únsiz qaldy. Al anasy bolsa, aýzyna kelgenin aıty, tipti aǵasynyń qoqan-loqy jasamasy bar ma?! «Shyqqan soń seni ǵana emes, balańdy da óltiredi. 7 jyl degen tez-aq óte shyǵady» - deıdi.

Muny jýrnalıser de kórdi, túsirip aldy.

–Abaı aýylyndaǵy jaǵdaı qalaı? Aýyldastaryńyz ne dep jatyr, sheshimdi qalaı qabyldady?

–Aýyl halqy ekige bólingen: biri bizdi qoldaıdy, túsinedi, endi bir top synǵa alyp jatyr. Osyǵan bola búkil álemdi daýryqtyrǵanymyz úshin bizge qyryn qarady.Sottan keıin páterimizdiń terezeleri men esikterin syndyryp ketti. Muny istegen balanyń ata-anasy ekenin jaqsy bilemiz. Olardyń otbasynda eshkim jumys istemeıdi. Ákesi Abaıdaǵy ishkish adam edi, esirtkiden qaıtys boldy. Al anasy ulynyń kináli ekenine áli de senbeıdi, ózderinshe ádilettilikke qol jetkizgileri keledi-mys. Árıne, ana retinde ony jaqsy túsinemin. Ár ana balasyn qyzǵyshtaı qorıdy. «Qarǵa balasyn appaǵym" degen qazaqta sóz bar eme  pe?

Alaıda 7 jastaǵy bala qalaısha ótirik aıtady? Tipti ótirik aıtý degendi de bilmeıdi. Qalǵan eki balanyń da otbasyn bilemin. Biriniń anasynyń aýzynan araqtyń ıisi múńkip turady. Biriniń anasy da, ákesi de bar. Sotta olar men jaqqa burylyp ta qaramady. Meni "balalaryna jala japty" dep esepteıdi. Shynymdy aıtsam, "tym bolmaǵanda biri kelip keshirim suraı ma?" dep úmittendim, biraq kóz qyrlaryn da salmady ǵoı. Tipti kinálary dáleldense de, keshirim suramady. Mektep dırektory áli de jumys istep júr, qarapaıym muǵalim retinde. Ol kisini sotta da kórdim. Bizdi synaǵandardyń qatarynda boldy. İsti basqa arnaǵa burýǵa sońyna deıin kúresip baqty. Balamyzdy biz sabaǵandaı etip kórsetpek boldy. Biraq biz balamyzǵa saýsaǵymyzdyń ushyn da tıgizbegenbiz, psıhologtar da muny rastaı alady.

–Siz de Abaı aýylynda óstińiz. Ol balalardyń áreketin túsindirip bere alasyz ba? Aýylda mundaı qatygezdik qaıdan shyqqan?

–Túsinsem buıyrmasyn. Polısıa barlyq isti tynysh qana jaýyp otyratyn. Meniń balalyq shaǵymda ondaı qylmys bolmaıtyn. İship alyp, tóbelesetin adamdardy da baıqamaıtyn edik. Anam jergilikti sehta eden jýady. İnim Atyraýda turatyn, jaǵdaıdy estigen soń birden anamnyń janyna bardy. Jalpy aýylda bári jumys isteıdi, bálkim jastardyń arasynda jumyssyzdar bar shyǵar, bilmedim.

Nege, dál meniń ulym? Osy suraqtyń jaýabyn uzaq izdedim. Múmkin, ulymda bári bar bolǵandyqtan shyǵar. Jalǵyz ulym bolǵandyqtan erkeletip ósirdim, telefon da, jańa velosıped te áperdim.

–Nege ulyńyzben birge Almatyda turmadyńyz?

–Ol kezde daıashy bolǵandyqtan aqsham jetpeıtin.

–Ulyńyz dúnıege kelgende jasyńyz neshede edi?

–23-te boldym. 18 jasymda turmysqa shyqtym, biraq ajyrasyp ketkenbiz. Odan keıin turmys qurmadym, balamdy ózim tárbıelep, jetildiremin.

–Kúıeýińiz qazir qaıda? Ulynyń jaǵdaıynan habardar ma?

–Bul suraqqa jaýap bermeı-aq qoısam... Eń bastysy, ol eshteńe bilmeıdi, bilýdiń qajeti de joq.

–Bul iske Zaǵıpa Balıevanyń qatysy jaıly óz aýzyńyzdan estigimiz keledi?

–Maǵan myna nárse áli túsiniksiz: nege ol ulymdy maǵan, óz anasyna bermedi? Astanada ulymdy tartyp aldy, al men dalada kútip turdym. İshke kirgenimde ulyma qaraı ótkizbedi. Oǵan tynyshtyq kerek ekenin aıtty. Tipti kúzetshilerdi de qoıyp qoıǵan. Anam – eskileý adam ǵoı, bir adam jaqsylyq jasaımyn dese, ımandaı senedi. Sol sebepti Zaǵıpa Balıevany jaqtady. Ulymdy tyǵyp ustaǵandarynan kúdiktendim, keıin anamdy televıdenıege aparypty. Ne sebepti?

Menen balam úshin «moraldyq shyǵyn talap etesiz be?» dep surady. Al maǵan eshqandaı aqsha kerek emes, tek shyndyq úshin kúresemin. Ulym er jetip, menen báriniń jaýabyn alýǵa tyrysady, sol kezde shyndyq úshin shyryldaǵanymdy aıtamyn. Alǵan betimnen qaıtpaımyn.

Aýdarǵan: Gúlim Jaqan