Búginde álemdegi eń iri zeınetaqy qorlary ekonomıkalyq ahýalǵa baılanysty qıyndyqtar týyp otyrǵanyn ashyp aıtýda. Máselen, Japonıanyń úkimettik zeınetaqy qory 2018 jyly 136 mlrd dollar joǵaltqan. Japon aqshasyna shaqqanda bul 14,8 tlrn ıen turady. Sol tárizdi Italıanyń da ınvestısıalyq zeınetaqy qory 2018 jyly 98 mlrd dollar joǵaltqan. Qazir Italıada ınflásıa deńgeıi ósip, halyq jappaı qymbatshylyqty qatty sezinip otyr. Malaızıa eliniń de zeınetaqy júıesi shyǵynǵa kete bastaǵan.  Bloomberg ekonomıkalyq zertteý ortalyǵynyń sarapshylary  2019 jyly da birqatar elderdiń zeınetaqy júıesine qaýip tóne bastaıtynyn ashyp aıtyp otyr.

Osy arada biz Qazaqstandaǵy zeınetaqy júıesi jaıynda otandyq mamandardyń pikirin bildik. Otandyq sarapshylardyń paıymdaýynsha, bizdegi zeınetaqy júıesine de serpin qajet. Mamandardyń paıymdaýynsha, zeınetaqy qoryndaǵy qarjyny durys jumys istete almaýymyz bizdi qatty alańdatýy tıis.

Qazir Qazaqstandaǵy Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qorynda 9 trlnǵa jýyq teńge bar. Árıne, bul qarjy qorda tekke jatqan joq. Atalmysh qarajat ekonomıkanyń belgili bir salalaryn qoldaýǵa jumsalyp turady. Máselen, 2017 jyly zeınetaqy qorynan 50 mlrd teńge alynyp, temirjol salasyn jańǵyrtýǵa jumsalsa, 2018 jyly 300 mlrd teńge kóleminde qarjy ekonomıkalyq jobalardy qarjylandyrý maqsatynda ekinshi deńgeıli bankterge berile bastady.

Ekonomıka ǵylymynyń doktory,  profesor,  Jumadilda Baıahmetovtyń aıtýynsha, bolashaqta bizge zeınetaqy qoryndaǵy qarjyny ózin-ózi aqtaıtyn salalarǵa bólýdi oılastyrý qajet.

-Zeınetaqy qoryndaǵy qarajatty biz ekinshi deńgeıli bankterge qandaı da bir jobalardy qarjylandyrýǵa bóle bastadyq. Biraq bizdegi bankter men óndiris oryndarynyń arasynda aıtarlyqtaı tyǵyz qarym -qatynas joq ekenin moıyndaýymyz kerek. Bankterde qandaı da bir óndiris oryndaryna baryp onyń túsimin zerttep, olardyń shyǵyndary ózderin ózderi aqtaı ma, joq pa, ony tereńdep bilý tárizdi marketıńtik tásil joq. Olar qandaı da bir qurylys kompanıasyna úı salýǵa qarjy bóledi nemese bólingen qarjyny depozıtte saqtap, ony halyqqa nesıe retinde berý bizde keń oryn alǵan. Bizdegi zeınetaqy aktıvterin uqsatýdyń túri osy. Negizinde bul durys emes. Japonıada zeınetaqy qoryndaǵy qarjyny óndiris+ónim degen formýlamen uqsatady. Qarjy otandyq ónim shyǵaratyn kompanıalardyń jumysyn jańǵyrtýǵa bólinedi. Sonyń ózinde japondardyń zeınetaqy júıesi utylyp otyr. Sondyqtan biz úshin bolashaqta zeınetaqy qoryn baqylaý, qadaǵalaý isi mańyzdy, - deıdi ekonomıs-ǵalym Jumadilda Baıahmetov.

Mamannyń paıymdaýynsha,  bolashaqta qandaı da bir daǵdarý kezeńi oryn alsa, halyqtyń zeınetaqy qoryna jınaqtalǵan qarjysynyń quny kemip ketpeýi úshin zeınetaqy qoryndaǵy qarjy tabys ákelip turýy kerek. Bul rette maman, «qazir qorda jınaqtalǵan qarajat ınvestısıaǵa jarap, tabys ákelip otyrýdyń ornyna ózinen-ózi kemip, qymbatshylyq saldarynan qunyn joǵaltty» deıdi.

-Qordaǵy qarjyny ekinshi deńgeıli bankterge berý de asa paıda ákelmeıdi. Qarjy rasymen de ekonomıkalyq jobalardy onyń ishinde otandyq ónim óndirýshilerdi qoldaýǵa saýatty jumsalsa jón bolar edi,-dedi ekonomıs-ǵalym.  

Sondyqtan bolashaqta mynadaı usynystarǵa mán bergenimiz abzal:

A) Elimizdiń Ulttyq qoryn basqarý jónindegi keńesi «QazAgro» ulttyq holdıńine Biryńǵaı jınataýshy zeınetaqy qorynan alyp 450 mlrd teńge berýdi maquldap otyr. Ulttyq qordy basqarý keńesi mamandarynyń paıymdaýynsha, bólingen qarjy aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa, aýyl sharýashylyǵy kásiporyndarynyń boryshtyq júktemesin azaıtýǵa, aýyl sharýashylyǵyna arzan nesıe berýge, valútalyq táýekelderdiń azaıýýyna kómektesedi. Biz sharýany nesıege baılap paıda tappaımyz der edim. Qazir aýyl sharýashylyǵy kooperatıvteriniń 70 paıyzy arzan nesıe alyp, ony qaıtara almaı júr. Osyny eskere otyryp, zeınetaqy qoryndaǵy qarajattyń bir bóligin aýyl sharýashylyǵyn jańǵyrtýǵa qatysty jobalarǵa bólgen jón dep oılaımyn. Sebebi halyqty azyq-túlikpen qamtamasyz etetin negizgi sala aýyl sharýashylyǵy. Et, sút ónimderin alý, ony eksportqa molynan shyǵarý júıesi jetilý úshin bul sala árdaıym qoldaýdy qajet etedi. Eń sońǵy daıyn ónimge deıin jumys isteıtin sala bolǵandyqtan osy salaǵa túsken qarjy ózin-ózi aqtap, paıda ákeledi.

Á) Zeınetaqy qoryndaǵy qarjyny ınovasıalyq baǵytty ustanǵan salaǵa, ınfraqurylymdy damytatyn salalarǵa  berýdiń de jemisi bar. Nanotehnologıa, bıotehnologıany jetildirý ǵylymǵa kóńil bólý qaı kezde de ózekti másele. Ǵylymı jańalyqtardy óndiriske engizý máselesi qazir tipten qajet. Sondyqtan qarjyny osy máselelerge bólip ony naqty qadaǵalaı alsaq utar edik.

B) Bizde eń tómengi zeınetaqy 28, 284 teńge. Ataýly áleýmettik tólem 14 myń teńgeniń aınalasynda. Muny eskersek, bizde jaǵdaıy tómen buqarany ózindik damytý úshin , áleýmettik qoldaý úshin qosymsha qarajat kerek ekeni daýsyz. Jumyspen qamtý, shaǵyn ónidiris oryndaryn ashý jaıyn sheshe alsaq bul qarajat ózinen ózi jumys isteı bastaıdy. Sondyqtan bolashaqta halyqtyń zeınetaqy qoryndaǵy qarjysy qunsyzdanyp ketpeýi úshin aldymen qolda bar qarjyny osy salalarǵa bólýdi qarastyrǵan abzal.

Mine, mamandar atap otyrǵan osy úsh usynys zeınetaqy qoryndaǵy jınaqtalǵan 9 trln teńgeniń joq degende 50 paıyzy  tıimdi ınvestısıa retinde jumsalyp, kiris kirgizip turýyna yqpal etpek. Bul rette mamandar   «aldymen osy usynystar eskeriletin bolsa,  júıeniń bolashaǵynan kúmán seıiledi,-dedi.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy