Ár bala tili shyǵyp, aınalaǵa  qarap, neniń ne ekenin bile bastaǵan sátten-aq ártúrli qylyqtary shyǵyp, ózindik minez-qulqyn kórsete bastaıdy. Balabaqsha jasyna tolǵannan bastap «Kim bolǵyń keledi?» degen suraqqa ózinshe bir jaýaptary da daıyn bolady. Biri - ushqysh, biri – muǵalim, endi biri – ánshi bolǵysy keledi. Al keıbireýi tipti erekshe. Olardy túsinip bolmaısyń. Birde - kól, birde - shól. Bir qarasań, jasyna jetpeı ómirden túńilip júredi, endi birde álemdegi eń momaqan bala bolyp, bir orynda tapjylmaı otyryp, tereń oıǵa shomǵanyn kóresiń. Áıteýir, ózgeshe. Eshkimge uqsamaıdy. Óziniń qıalyndaǵy álemde sharyqtap júredi. Iá, dál solaı! Quddy, bultta qalyqtap júrgendeı. Ǵalymdardyń aıtýynsha, qıalynda qalyqtap júretin balalardyń erekshe, daryndy bala bolý yqtımaldylyǵy óte joǵary eken.

Daryndy balany qalaı tanýǵa bolady?

Belgili zertteýshi, psıholog N. S. Leıtes qabiletti balalardyń 3 kategorıasyn anyqtap bergen bolatyn.

Birinshi kategorıa — oı-óris qabileti erte jastan baıqalǵan balalar.

Ekinshi kategorıa — jeke bir is-áreket túrimen belgili bir mekteptegi ǵylym túrine qabilettiligimen kózge túsken oqýshylar.

Úshinshi kategorıa — daryndylyq kúsh-qajyrymen erekshelenetin oqýshylar.

Oı-óris qabiletimen erte jastan kózge túsken oqýshylarǵa mekteptegi oqý kezindegi qarqyndylyq tán. Keıbireýleriniń aqyl-oıy tabandy túrde damıdy da óz qatarlastaryn basyp ozady. Olardyń aqyl-oıynyń kemeńgerligi sonsha, olardy baıqamaý múmkin emes. Mundaı balalar 3-4 jastan oqýdy, jazýdy, syzýdy úırenedi de, óse kele belgili bir ǵylym túrlerimen shuǵyldanady. Olardyń qyzyǵýshylyǵy aýysyp otyrǵanymen, aqyl-oıǵa salmaq salatyn pánderge talpynysy tómendemeıdi.

Balanyń daryndylyǵy baıqalmaıtyn jaǵdaılar da kezdesedi. Keıde tipti balanyń eseıgen shaǵynda sırek kezdesetin qabiletteri kórinis taýyp jatady. Balalardyń boıynda belgili bir qabilettiń jarqyn kórinisi, oı-óris deńgeıiniń jalpy kórinýimen, damýymen, ǵylymnyń, ónerdiń arnaıy bir salasyna beıimdelýimen sıpattalady. 

Úshinshi kategorıaǵa jatatyn oqýshylar jalpy damýy jaǵynan óz qatarlarynyń aldyna shyqpaıdy. Biraq aqyl — oıynyń ózindik erekshelikterimen ózgeshelenedi.

Endeshe, balanyń daryndy ekenin anyqtaýǵa kómektesetin biraz erekshelikterin keltirsek:

1. Neǵurlym kóp bilýi, ári bilgenin umytpaýy;
2. Uǵymtaldyǵy, aıtqyzbaı bilip turýy;
3. Alýan túrli taqyryptarǵa qyzyǵýshylyq tanytýy;
4. Til baılyǵynyń bolýy, tildi úırenýge qabilettiligi;
5. Tez oılaý, tez qaǵyp alý;
6. Ózgeshe oılaýy;
7. Keń saralaı alýy;
8. Máseleniń ózgeler kóp baıqaı bermeıtin tustaryn baıqaýy;
9. Tamasha sheshim oılap tabýy;
10. Máselege sholý jasaı alady, istiń nemen aıaqtalatynyn aldyn ala sezip qoıady, qıaly júırik, balama sheshimderdi tez tabady;
11. Aıtqanynan qaıtpaıtyn qyrsyq, maqsat qoıyp umtylady, keıde oqys qımyl jasaıdy;
12. Rettilikpen jumys isteıdi; táýelsiz, ári adamǵa  baǵyna bermeıdi;
13. Tez jalyqqysh, bos tura almaı, bir nárse istegisi kelip turady;
14. Kúrdeli nárselerdi unatady, bireýlermen talasqandy jany súıedi;
15. Basqalardyń nazaryn ózine aýdarýdy qalap turady, maqtaý súıedi.

Mine, daryndy balalarda baıqalatyn erekshelik. Endeshe, Siz de balańyzdy bir sát zerttep kórińizshi? Bálkim, osy atalǵan erekshelikter balańyzdyń boıynda bar shyǵar? Sizdiń de balańyz bolashaǵynan zor úmit kúttiretin  qabiletti bala bolýy ábden múmkin...

Usynǵan: Maqpal Sembaı