Alda sıfrly revolúsıadan soń sana erasy bastalmaq. Buǵan hareketti qazirden bastamasaq, kesh qalamyz. Ideologıalyq quldyraýdan  keıin kópten kútken qoǵam men bıliktiń qaýyshatyn kezi keldi.

Eger biz álemde jańa sıvılızasıaǵa kóshkimiz kelse (álemniń eń damyǵan  G7 memleketteriniń ózderi de osyny kózdeýde, biraq áli sheshimin tapqan joq), onda bizge qazir ınovasıalyq serpilis kerek. Bul degenimiz Qazaqstanda  ınovasıalyq jańa paradıgma jasaý, onyń túp tamyry bilimdi qoǵam kurý, sanany jańartý! Azdy-kópti ekonomıkany qalyptastyrdyq deımiz. Alda ekonomıkamyzdy ártaraptandyryp, shıkizat ekonomıkasynan shyǵatyn, jańa texnologıany damytatyn, sybaılas jemqorlyqpen aıaýsyz kúresetin, memleketti jóndep basqaratyn jumystar shash etekten...

Biraq endi basymdylyqty, betti xalyqqa buraıyq! Halyq, árbir adam bilimdi bolmaı, qoǵam bilimdi bolmaı,  sana, ulttyq rýx kóterilmeı progres bolmaıdy. Ony osy ýaqytqa deıingi ómir kórsetti. Qasań tartqan sanany ózgertip, rýxanı tazaratyn kez jetti! Ol úshin rýhanı - tarıhı kundylyktardy negizge ala otyryp ǵylymǵa, bilimge, mádenıetke serpilis berý kerek.  Kóp jyldar boıy tómen qarjylandyryp kelgen osy salalarǵa úlken ınvestısıa salý qajet (Fınlándıa, Japonıa, Oń.Koreıa, Izraıl, AQSH sıaqty). Bizde qalaı degen suraqtyń ashshy shyndyǵy mynadaı:

- Ǵylymǵa bólinetin qarjy jalpy ishki ónimge (JİÓ) shaqqanda ne bári 0,13%-aq ǵana (damyǵan memleketterde 3%-dan asady, 25 ese kem degen sóz). Bul 28 jylda eń tómengi kórsetkish. Eshqandaı syn kótermeıdi. Osydan keıin ókinishke oraı, jan uıasy  ash - jalańash, bir portfeldi otyz jyl kóterip, ár ýnıversıtettiń esigin syǵalap júrgen profesor jaqsy ustaz bolýy múmkin, biraq ol ǵalymnan qandaı álemdik deńgeıdegi jańalyqty kútemiz. Bizge damyǵan elderden kóp qalmaý úshin, kem degende ǵylymǵa bólinetin qarjy JİÓ-nen 2% bolý kerek. Ar jaǵyn qyskasha aıtaıyn.

- Bilimge bizde 4% (kem degende 6%-dan joǵary bolý kerek, jastardy barlyq deńgeıde tegin oqytý úshin);

- Mádenıetke bizde 3% (kem degende 6% bolý kerek);

- Densaýlyqqa bizde 3,2% (VOZ-dyń usynysy boıynsha kem degende 6% bolý kerek). Mysaly AQSH-da 16-18%, G7 elderinde 10%-dan joǵary.

Mine osyndaı pármendi qoldaý jasap ǵylym, bilim, mádenıet, densaýlyqqa serpilis bergende ǵana biz tez ósemiz, tipti jańa ómirge qadam basamyz. Basqa joldy kórip turǵan joqpyn. Osyny túsinetin sát týdy.

Qosymsha iske asyrý sharalaryna kelsek:

1. Osy problemalardy sheshý úshin HHİ ǵasyrdaǵy órkenıettiń talabyna saı 2020-2030 jj., 10 jylǵa arnalǵan «JAŃA QOǴAMDYQ SANANY QALYPTASTYRÝ TÝRALY MEMLEKETTİK BAǴDARLAMASYN» jasaý kerek. Bul baǵdarlamany júzege asyrý úshin aqyldastar alqasy retinde eń úzdik ǵalymdar arasynan «Joǵarǵy konsýltatıvti keńes» qurý qajet (9-11 adam).
2. Bizdiń oı-sanamyzdy 4-shi óndiris revolúsıasynyń jańa talabyna saı ózgertetin ýaqyt keldi. Eger elimizdi HHİ ǵasyrda jańa órkenıetti ómirge daıyndaǵymyz kelse, onda biz rýxanı - tarıxı qundylyktardy jańa texnologıamen biriktirip jáne ony jaxandyq jelimen (jelilik komýnıkasıamen) qosyp júrgizýimiz kerek. Osy úsh salany bir júıe etip paıdalanǵanda túbegeıli máseleler sheshimin tabar edi. Damyǵan elder osy ıdeıany izdeýde.
3. Toq eteri ne biz dál osylaı jasap alǵa shyǵamyz, ne mángilik shıkızat eli bolyp qalamyz, alpaýyttarǵa jutylyp ta ketý qaýpi joq emes. Kerek bolsa mundaı túbegeıli áleýmettik - saıası sheshimdi búkil halyq bolyp REFERENDÝM arqyly sheshýge bolady! Halyq jańa urpaq qalyptastyrýda ózi maquldap qabyldaǵan sheshimin ózi qadaǵalaýyna da bolady. Osyndaı órkenıetti maqsatty sheshý arqyly elimizde Konstıtýsıalyq saıası - áleýmettik, ekonomıkalyq reformalar júredi. Túbegeıli emes shalaǵaı reformalardan nátıje shyqpaǵanyn halyq bilip otyr. Seń qozǵala bastady. Ony nasyrǵa shaptyrmaý, apatqa aparmaý úshin shuǵyl is - sharalar qajet.
4. Men ekonomıs retinde bul usynystarǵa aqshany qaıdan alatyn kózderin talaı aıtqam da, kerek bolsa taǵyda kórsetip beremin. Al bıliktegilerge 1 prınsıpti ustasa jetkilkti, ol qatań tártip, tek urlamaý kerek! Belgili sebeptermen biz Qytaı sıaqty asa aýyr jazalaý sharasyna bara almaımyz ǵoı. Eń aldymen bıliktegiler izgilik pen ádilettilikti negizge alý kerek. Abaısha muny «nurly júrek isi» dep bilsek te bolady. Osyny ár adam, tipti ulylarda ustansa, adam ómiri baıandy bolady, kemeline jetedi. Árkim adaldyq pen aqıqatty, bir-birine degen meıirmandylyqty el arasynda ýaǵyzdaý kerek. Biz osylaısha alda tán qumarlyǵynan góri jan qumarlyǵyna qyzyǵýshylyqqa basymdylyq berilgen zamanǵa jetemiz. Kerek bolsa, biz qudaıdyń aldynda bar baılyǵymyzben jaýap bermeımiz, kerisinshe, rýxanı qundylyǵymyz ben sanamyz qaı dengeıde ekendigimizben esep beremiz! Sonda rýxanı adam jamandyq jasaı almaıdy. Sebebi onyń ar - namysy, morali jibermeıdi. Osylaısha órkenıettiń tórine shyǵa alǵan jaǵdaıda, biz Qazaq eli ejelden ata-tegimiz Túrki ımperıasy, Rım ımperıasy sıaqty álemniń alty sıvılızasıasynyń biri bolǵanyn ekinshi ret dáleldeı alamyz! İske sát!

Ardaqty áriptester, qara orman halqym osy oı – usynysym týraly pikir bildirýlerińizdi suraımyn.

Orazaly Sábden,

Qazaqstan Ǵalymdar odaǵynyń prezıdenti,

QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty,

e.ǵ.d., profesor, akademık